Quranda və sünnədə namaz vaxtları

Quranda və sünnədə namaz vaxtları

Müsəlmanlar yüz illərdir bu iki mühüm xətanı ənənəvi qaydada davam etdirirlər:

1. Həyatlarının ən mühüm sahələrində; elm, incəsənət, siyasət, mədəniyyət, iqtisadiyyat sahələrində Qurana yer verməmələri, xüsusilə də dini sahədə Quranın əksik olduğuna inanmaları.

2. Keçmişdəki üləmalarının, bütün dini məsələlərini düzgün qaydada həll etdiyinə inanaraq, onlara bağlılıqlarını davam etdirmələri və bu səbəblə Quran üzərində düşünməyi tərk etmələri.

Təəssüf ki, müsəlmanlar, Allahın kitabından uzaqlaşmada və xətalı ənənələrini davam etdirmədə əhli kitabı  çoxdan keçmişdir. Biz bu dediklərimizi isbat etmək üçün ilk əvvəl namazdan başlamayı uyğun gördük:

İslamın ən mühüm ibadət şərtlərindən biri olan namaz, müsəlmanlar tərəfindən kortəbii icra edilən və Quranın göstərdiyi vaxtlar içərisində yerinə yetirilməyən ibadətlərdəndir. Bunun səbəbi də yuxarıda göstərdiyimiz iki xətalı ənənənin, yəni baxış tərzinin müsəlmanlar üzərində hakim olmasıdır. Bu baxış tərzinə sahib olanlar belə deyirlər: “Quran namaz vaxtlarından bəhs etməz.”

Günümüzdəki müsəlmanlar namaz vaxtlarını, xüsusilə işa və sübh namazlarını Quranın, Peyğəmbərin, səhabənin, Sünni və Şiə məzhəb imamlarının heç birinin göstərdiyi və qıldıqları vaxtlarda qılmırlar.

Keçən əsrin xətası; Əhməd paşanın Osmanlı Rəsədxanasından ulduzları müşahidədə istifadə etdiyi vaxtları, müsəlmanların namaz vaxtlarına əsaslandırılaraq, “namaz təqvimi”– deyə bir təqvimin, İslam aləminə göndərilməsiylə başladı. Əslində isə, bu təqvim, astronomların ulduzları müşahidə təqvimindən başqa bir şey deyildi. Hazırda bütün İslam aləmi namaz vaxtlarını ulduzları müşahidə təqviminə əsasən qılırlar. Bu vaxtda qılınan işa namazının vaxtı keçmiş olur və sübh namazı da vaxtı hələ girməmiş olur. Qısacası, hər ikisi də təhəccüd vaxtı qılınmış olduğu üçün namazlar batil və Allahın əmri yerinə yetirilməmiş sayılır.

Bu girişdən sonra, Quranda bizə əmr edilən namazlardan və onların həqiqi vaxtlarından bəhs etmək istəyirik.

Allah Təala Nisə surəsi 103-cü ayəsində belə buyurur:

إِنَّ الصَّلاَةَ كَانَتْ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ كِتَابًا مَّوْقُوتًا

“Biz namazları vaxtlarına görə müəyyən etdik.”

Bu vaxtlara və xüsusiylə namazların sayına, yəni 5 vaxt olduğuna, ümumi qaydada Hud surəsi 114-cü ayədə işarət edilməkdədir: وَأَقِمِ الصَّلاَةَ طَرَفَيِ النَّهَارِ وَزُلَفًا مِّنَ اللَّيْلِ إِنَّ الْحَسَنَاتِ يُذْهِبْنَ السَّيِّئَاتِ ذَلِكَ ذِكْرَى لِلذَّاكِرِينَ

“Gündüzün iki bölümündə və gecənin gündüzə yaxın vaxtlarında  namaz qıl. Həqiqətən, yaxşı işlər pis əməlləri silib aparır. Bu, işin şüurunda olanlar üçün bir xatırlatmadır.” 

 “Gündüzün iki bölümündə”– sözündən qəsd edilən nədir? Ayəni daha yaxşı başa düşmək üçün (müsəlmanların çoxunun diqqət etmədiyi), gecə və gündüz bölümlərindən bəhs edək:

 

Rəsmdən də görüldüyü kimi; Gecə və gündüzün hər biri üç bölümə ayrılır. Bunların ən uzun bölümlərində fərz namazı yoxdur. Gündüzün birinci bölümü günəşin doğmasıyla, təpə nöqtəsinə gəldiyi vaxtdır. İkinci bölüm, Günəşin meylindən ikindiyə, üçüncü ikindidən günəş batana qədərdir. Gecənin birinci bölümü günəşin batması və 18°dərəcəyə enib qaranlığın çökməsinə qədərdir. Bu vaxtda ulduzlar astronomlar tərəfindən açıq müşahidə edilmədiyindən buna “astronomik dan” deyilir.
 

Ayədə “Gündüzün iki bölümündə” ifadəsindən günorta və ikindi namazları; “və gecənin gündüzə yaxın vaxtlarında  namaz qıl.”- ifadəsindən də axşam, işa və sübh namazları olduğu rahat başa düşülür. Ərəbcə bilənlər bilir ki, ayədəki “gündüzə yaxın vaxtlar” mənasındakı “زُلَفً” kəliməsi cəmdir. Ərəbcədə də cəm ən az üç olur. Bu səbəblə gecə ən az üç dəfə namaz qılınır. Quranda gündüz iki və gecə də üç vaxt göstərildiyinə görə, bütün gün ərzində qılınan namazların sayı 5- dir. Peyğəmbərimiz və səhabə də özlərindən əvvəlki ümmətlərdə gördükəri və Qurandan da öyrəndikləri üzərə gündə 5 vaxt namaz qılırdılar.

Sübh namazı da gecə namazlarına daxildir və günün son namazıdır. Bunu İsra surəsinin 78-ci ayəsindən də başa düşürük:

أَقِمِ الصَّلاَةَ لِدُلُوكِ الشَّمْسِ إِلَى غَسَقِ اللَّيْلِ وَقُرْآنَ الْفَجْرِ إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ كَانَ مَشْهُودًا

“Namazı, gün batmağa meyl edəndən gecənin qaranlığınadək (bəlli )(vaxtlarda) və bir də fəcrin topalaşdığı ərəfədə qıl. Fəcrdəki topalaşma gözlə müşahidə edilir.”

Fəcr-i Sadiq

Bu ayədən, günün ilk namazının günorta, son namazının da sübh namazı olduğu bilinməkdədir.

Günün iki bölümündə qılınan günorta və ikindi namazlarının vaxtlarını və qılınış qaydasını eyni zamanda peyğəmbərimiz də bilməyənlərə öyrətmişdir. Ancaq peyğəmbərin bunu öyrətməsi namazın vaxtlarının və qılınma qaydasının Quranda olmadığı mənasına gəlməz. (Eyniylə bu günümüzdə olduğu kimi, namaz və qılınış şəkillərinin varlığı, rəkatları İslam aləmində görülməyinə və Quranda olmasına baxmayaraq, bilməyənlər bilənlərdən öyrənməktədir.) Çünki həm Məkkə müşriklərinin həm də yəhudi və xristiyanların çoxunun namaz və qılınma qaydalarından xəbərləri var idi. Ümumiyyətlə, əslində, Adəm əleyhissəlamdan son nəbiyə qədər gələn bütün peyğəmbərlərdə dinin əsasları (namazları, rəkatları, şəriətləri) eyni qaynaqdan gəldiyi üçün eyni olmuşdur.[1] Bu səbəblə nə peyğəmbər nə də o cəmiyyətin insanlarının heç biri: “Namaz da nədir: o nə olan şeydir?”-deyə, belə bir sual verməmişdir.

Peyğəmbər əleyhissəlam günorta namazını “dülüküş-Şəms” (yəni günəş batmağa meyl etməsi) əsnasında qılardı.” Əbu Musa Allah’ın elçisi’ndən rəvayətlə: “Bir adam rəsulullah əleyhissəlama gələrək namaz vaxtlarını soruşdu; cavab vermədi.. günəş qərbə  meyl etdiği əsnada (zəval)  Bilala əmr etdi, qamət gətirdi. Vaxtı  yaxşı bilən biri ona “Gün ortası”  deyərdi… Sonra günəş yüksəkdə ikən əmr etdi, Bilal qamət gətirdi…. Ertəsi gün günortanı dünən  ilkindiyi qıldığımız vaxta yaxın qıldırdı. Sonra ilkindini gecikdirdi. Bir insanın , günəş qızıllaşdı deyəcəyi vaxtda namazdan çıxdı… Adamı çağırdı və “namaz vaxtı bu ikisi arasıdır” dedi.[2]

Günorta namazının çıxışı və ikindi namazının girişi Quranda olmadığı üçün Peyğəmbərimiz bəzən günorta ilə ikindiyi birbirinin vaxtları içərisində qılmışdır. Bunu da ayənin ümumi hökmünə əsasən etmişdir. Ayədə “günəş batmağa meyl edəndə” yəni hər iki vaxt günəşin batışı əsnasında olduğu üçün Peygəmbərimiz, günorta və ikindini birləşrirərək, bəzi hallarda günorta, bəzi hallarda da ikindi vaxtı qıldırmışdı. Abdullah ibn Abbas belə demişdir: “Allahın elçisi Mədinədə bir qorxu və yağış olmadığı halda günorta və ikindini birləşdirdi.”[3]

Axşam namazı ilə əlaqədar Bəqərə surəsinin 238-ci ayəsində Allah belə buyurur:

حَافِظُواْ عَلَى الصَّلَوَاتِ والصَّلاَةِ الْوُسْطَى وَقُومُواْ لِلّهِ قَانِتِينَ

“Namazları və orta namazı (axşamı) qoruyun və Allah qarşısında mütiliklə durun.”

Demək olar ki, bir çox təfsirlərdə orta namazın ikindi olduğunu yazarlar. Bu xətanın qaynağı müfəssirlərin ilk namazı sübh namazı saymalarından və gecənin gündüzdən əvvəl gəldiyinə inanmalarındandır. Halbuki Allah Təala gecənin gündüzün arxasından gəldiyini və onun gündüzə çata bilməyəcəyini bildirir.

لَا الشَّمْسُ يَنبَغِي لَهَا أَن تُدْرِكَ الْقَمَرَ وَلَا اللَّيْلُ سَابِقُ النَّهَارِ وَكُلٌّ فِي فَلَكٍ يَسْبَحُونَ

 “Güneş aya yaxlaşa bilməz, Gecə isə gündüzü keçə bilmez! Hər biri öz orbitində üzməktədir!” (Yasin 36/40.)

Yuxarıda İsra surəsinin 78-ci ayəsində verdiyimiz namaz vaxtları sıralamasına görə də bunu başa düşmək mümkündür. Ancaq təəssüf ki, ənənəyə uyanlar nə ayələri, nə hədisləri nəzərə almadan gecəni gündüzdən qabağa alaraq, sübh namazını gündüzün ilk namazı olaraq qəbul edirlər. Eyni zamanda matematik bir xəta da edirlər. Fərz namazlarının rəkat sayısı 2-4 arasındadır. 2-4 arasındakı orta rəqəm 3-dür. Demək ki, matematik olaraq da “orta namazı qoruyun”- ifadəsi axşam namazına işarət edir.

Peyğəmbərimiz əleyhissəlam, (Quranda bildirilən) axşam namazının vaxtını keçirməmələrini ümmətinə belə məsləhət görmüşdür:  “Tələsin ki, axşam namazını ulduz doğmadan qılın.”[4]  “Ümmətim ulduzlar topalaşmadan axşam namazını qılarlarsa fitrət üzərə olmağa davam edərlər.”[5]

Özünə imamlıq edən Cəbrayılın da axşam və işa namazlarını Quranda verilən vaxtda qıldırdığı Peyğəmbərimizdən nəql edilir:“Cəbrayıl  Kə’bənin yanında mənə iki dəfə imamlıq etdi. Birincisində  günəşin batdığı və oruclunun iftar etdiyi saatda axşam namazını qıldırdı. Şəfəqın itdiyi saatda da işa qıldırdı… Cəbrayıl ikinci dəfə imamlıq etdiyi vaxt  axşam namazını ilk günkü vaxtda qıldırdı. İşa namazını isə gecənin üçdə biri keçməkdə olduğu ərəfədə qıldırdı. Sonra Cəbrayıl Peyğəmbər əleyhissəlama dönü belə dedi: “Bu iki namaz (günorta və ikindi, axşam və işa) arasındakı vaxt genişliyi, səndən əvvəlki ümmətlərə də verilmiş bir rahatlıqdır.”[6]

Gecə namazı ilə əlaqədar Allah Qurani Kərimdə belə buyurur:

أَقِمِ الصَّلاَةَ لِدُلُوكِ الشَّمْسِ إِلَى غَسَقِ اللَّيْلِ

“Namazı, gün batmağa meyl edəndən gecənin qaranlığınadək…”

Yəni غَسَق = “Ğəsaq”a qədər. A.b.Ömər, İ. Şafii və Malikilər “Ğəsaq”a; “qırmızılığın getməsi, qaranlığın qalınlaşması”– demişlər[7]. Eyni zamanda “Ğasaq” sərinlik, soyuqluq mənasındadır.[8] İbn Abbasın, “ğəsaqa”; “çox soyuqdur; soyuğu ile yaxar”- dediyi bildirilmiştir.[9] Bu da günəş batmayan yerlərdə işa namazını təyin etməyi rahatlaşdırır.

إِلَّا حَمِيمًا وَغَسَّاقًا . لَّا يَذُوقُونَ فِيهَا بَرْدًا وَلَا شَرَابًا

“Onlar orada (cəhənnəmdə) nə bir sərinlik, nə də (sərinlədici) içki dadacaqlar. Ancaq çox qaynar və soyuq olandan başqa!” (Nəbə, 78/24-25 )

“İşa” namazının son vaxtı gecənin ilk üçdə biri keçənə qədər, yəni “Ğasəqə” “Qaranlıq çökənə” qədərdir. Gecənin bu bölümü keçəndə namazın vaxtı da keçər.  “işa” adından bəllidir, ərəblər “İşa” kəliməsini qaranlıq qarışana qədər olan vaxt üçün işlədirlər. “İşa” qaranlıqla aydınlığın qarışmasına deyilir.

Qurani Kərim və gələn bütün rəvayətlər də daxil, işa namazının müəyyən bir vaxtı olduğuna, ancaq müsəlmanların son 1 əsrdən çoxdur ki, bu vaxtlara rəayət etmədiyi görülür. İmam Şafii, Nəbi əleyhissəlamdan gələn rəvayətlərin hamısı göstərir ki, “gecənin 3/1-nin çıxması “işa” namazı vaxtının çıxması xaricində başqa bir şeyə dəlalət etməz.”[10]

Bu barədə gələn rəvayətlərin bir neçəsi belədir:

Aişə (r.a.) dediyinə görə, “o gün Mədinə’nin xaricində namaz  qılınmazdı. Yatsını şəfəqin itməsindən gecənin ilk üçdə birinin (sonuna) qədər qılardılar.”[11]

Abdullah b. Ömər dedi ki, “bir gecə oturduq, işa namazı üçün Allah’ın elçisini (sav) gözlədik. Gecənin üçdə biri keçmək üzərə ikən və ya daha sonra çıxıb gəldi. İşi varmıydı, yoxmuydu bilmirəm. Dedi ki, bu namazımı gözləyirsiniz? Ümmətimə ağır gəlməsə onlara bu saatda qıldırardım.” Sonra müəzzinə əmr etdi, qamət gətirdi.[12]

Dörd məzhəbin böyük alimlərinə görə işa vaxtı, havanın qaralmasına qədər davam edər.

İbnül-Qasım, biz Malikə “Namazı gecənin üçdə birinə qədər gecikdirirlər” dedik, bunu şiddətlə qınadı və belə dedi: “adam kimi namaz qılsınlar.” İnsanların elədiklərini xor görən kimiydi. Onlar işa namazını qırmızı şəfəqin itməsindən biraz sonra qılmalıdırlar. Sonra belə dedi. “Allahın elçisi (sav) Əbu Bəkr və Ömər bu qədər  gecikdirməmişdi.[13]

Buxari hədisində belə deyilir: Müsəlmanlar “Atəmə”[14] (işa) namazını fəcrin itməsiylə üçdə biri arasında qılardılar.”[15]

Daha sonra gələn Hənəfi, Şafii və Hənbəli alimləri; “İşanın sonu sübh namazına  qədərdir.”[16] – deyə rəvayət edilən uydurma bir sözə əsaslanıb, işanın sübh namazı vaxtına qədər qılına biləcəyinə fətva veriblər. Belə bir fətva işa namazını vaxtsız namaza dönüşdürür ki, bu qəbuledilməzdir. Halbuki, Nur surəsi 58-ci ayədə: “وَمِن بَعْدِ صَلَاةِ الْعِشَاء” “İşa namazından sonra”– deyə bir vaxtdan bəhs edər ki, bu vaxt gecənin ən böyük bölümü olan “təhəccüd” vaxtıdır. Sübhə qədər olan vaxt bu təhəccüd vaxtıdır.

Gecənin 3/1-nin son bölümü səhər vaxtıdır və Günəşin yerin altından 18° dərəcəyə gəldiyi vaxtda girər. Üfqün üst tərəfinə yansıyan aydınlıq insanları aldatdığı üçün ona Fəcri kazib deyilir. Günəşin üfqə yaxınlığı 9° dərəcə olanda üfüqdə üç zolaq: üstdə ağ, ortada qırmızı, altda qara zolaq meydana gəlir ki, buna fəcri sadiq deyilir. Yəni sübh vaxtı girmiş və namaz başlamış sayılır. 0° dərəcədə isə günəş çıxır və namaz vaxtı bitmiş olur. Bunun da ən gözəl tərifini bizə yenə Allah Təala Quranda verməkdədir:

كُلُواْ وَاشْرَبُواْ حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَكُمُ الْخَيْطُ الأَبْيَضُ مِنَ الْخَيْطِ الأَسْوَدِ مِنَ الْفَجْرِ

 “…(Ortadakı qırmızı) fəcrdən ağ sap qara sapdan fərqlənincəyə qədər yeyib için…” (Bəqərə 187)

Fəcri sadiqdə rənglər ayrılır, qatı qaranlıq yer üzünə çəkilir. Üstdə bəyaz işıq qurşağı, ortada qızıl  qurşaq yaxşıca seçilir. Allah’ın elçisi namaz, oruç və həqiqi fəcrin nə zaman başladığını belə izah edir:

“Yeyin, için; yuxarıya doğru yayılan aydınlıq sizi çaşdırmasın, eninə yayılan qızıllığı görənə qədər yeyin, için.”[17]

Bütün bu ayə ve hədislərə görə səhər vaxtında iki fəcr olur:

1. “Fəcri kazib” yəni “yalançı fəcr” bu vaxt hələ təhəccüdün davam etdiyi vaxtdır.

2. “Fəcri sadıq” yəni “həqiqi fəcr” bu vaxt sübh vəya sübh namazı vaxtıdır. (şəkildəki kimi…)

Hənbəlilərdən  İbn Küdamə belə deyir; Sübh vaxtı, ikinci fəcrin doğuşu ilə başlayır; bu mövzuda icma vardır. Vaxtla əlaqəli xəbərlər bunu dəqiq olaraq göstərir. İkinci fəcr, üfüqdə  yayılıb dağılan bəyazlıqdır. Ona fəcri sadiq deyilir.  Çünkü sübh mövzusunda sənə doğru və dəqiq mə’lumat verir. Sübh bəyazlığı və qırmızılığı birləşdirir.[18]

İmam Şafii deyir ki; ikinci fəcr, enləməsinə ortaya çıxan kimi sübh namazı qılına bilir. Fəcr, hələ enləməsinə yaxşıca seçilmədən namaz qılan, secildiyinə dəqiq qənaət gətirəndə iadə edər (təzədən qılar) ki, vaxtında namazını bitirmiş olsun.”[19]

Əhməd b. Hənbəlin oğlu Əbul-Fəzl Salih atasına, orucluya yemə-içmənin haram olduğu fəcr nədir deyə soruşur. Əhməd b. Hənbəl deyir ki; İki fəcr vardır; biri yuxarıya doğru, digəri enləməsinə uzanır. Yeməyi içməyi haram qılan, enləməsinə olan fəcrdir.[20]

Quranda namaz vaxtları və rəkat sayıları verilməmişdir deyənlər bilməllidirlər ki, Allah ən çətin anlarda  milyonda bir insanın başına gələcək hadisədə belə, namazı keçirməməyimizi və necə qılacağımızı Nisə surəsi 101-103 ayələrində ətraflı şəkildə izah edir:

“Yer üzündə səfərə çıxdığınız zaman kafirlərin sizə zərər yetirəcəklərindən qorxarsınızsa, namazı qısaltmanıza görə sizə günah gəlməz. Şübhəsiz ki, kafirlər sizin açıq-aydın düşmənlərinizdir. Sən (səhabələrinin) arasında olub onlara namaz qıldırdığın zaman onların bir dəstəsi səninlə birlikdə namaza dursun, silahlarını da (özləri ilə) götürsünlər. Bunlar səcdə etdikləri zaman (birinci rükəti tamamlayanadək o biri dəstə) arxanızda olsun. (Sonra) namazını qılmamış digər dəstə gəlib səninlə birlikdə namaz qılsın, ehtiyatlarını (tutsunlar) və silahlarını da (özləri ilə) götürsünlər… Təhlükə sizdən sovuşduqda isə, namazı (lazımi qaydada) qılın. Çünki namaz möminlərə müəyyən olunmuş vaxtlarda vacib edilmişdir.”

Bütün bu ayələr savaşda belə namazlarını tərk etməmələri, peyğəmbərlə bərabər bir rəkaat belə qılmaları gərəkdiyini ifadə edir. Bir başqa ayədə isə:

“Əgər (nədənsə) qorxsanız, (namazınızı) ayaq üstə və ya minik üzərində (qılın). Təhlükə sovuşduqda isə Allahı, sizə bilmədiklərinizi necə öyrədibsə, o cür yad edin!” (Bəqərə, 2/239.)

Bütün bu ayələr bizə namazın nə qədər əhəmiyyətli bir ibadət olduğunu, vaxtlarına riayət edilməsini və heç bir halda tərk edilməyəcəyini öyrədir.

Materiallardan istifadə zamanı mənbə göstərilməlidir. MÜSƏLMANLAR © 2004 Bütün hüquqları qorunur.