Mütə nikahı (siğə)
Mütə, kişinin qadına verəcəyi bir mal müqabilində, ondan cinsi əlaqə üçün faydalanmasına imkan verən bir müqavilədir. Bununla iki tərəf ər-arvad sayılmaz, aralarında aliment, miras, boşanma və s. hökmlər qüvvədə olmaz. Müddət bitəndə də ayrılmış sayılırlar.
Mütənin Peyğəmbərimiz əleyhissəlam dövründə tətbiq edildiyi iddia edilir. Əhli-sünnəyə görə daha sonra qadağan edilmişdir, lakin Cəfərilərə görə mütənin hələ də qüvvədə olduğu iddia edilməkdədir. Hər iki iddia da qəbul edilə bilməz. Çünki Məkkədə nazil olan ayələrdə Allah Təala belə buyurmuşdur:
“Möminlər, fərclərini qoruyan şəxslərdir . ((Burada cinsi əlaqə nəzərdə tutula bilməz, çünki o mənadakı ayələr, “fuhuş növlərindən uzaq duranlar” şəklində ifadə edilir. Buradakı məna ayıb yerlərinin örtülməsindən başqa bir şey deyil.)) Onlar sadəcə zövcələrinə və ya hakimiyyətləri altındakı qul-qaravaşa qarşı qınanmazlar.” (Muminun, 23/1-6)
Fərc iki bud arasına, qadınlarda bu; üz, əl, topuq qismi xaric, hər yerinə verilən isimdir. Ayədə kişi-qadın bir-birilərinə və qul-qaravaşa qarşı fərclərini açıq tutmadakı istisna, hamısı ilə cinsi əlaqədə ola biləcəyi mənasına gəlməz. Cinsi əlaqə ancaq kişi və qadın arasında caizdir. Fərc yerləri bir-birilərinə haram olan şəxslər arasında da açıla bilir. Ancaq övrət yerləri təkcə ər və arvad arasında açıla bilir. Yanında övrət yerlərini açmağın qadağan olduğu adamla da cinsi əlaqəyə girilə bilməz.
Qul-qaravaş ev işlərində çalışdırıldığı üçün Nur surəsinin 58-ci ayəsi onları, evin kiçik uşaqları kimi saymışdır. Bunlar evdəkilərdən həddi buluğa çatmış olanların yanına, işa namazından sonra sübh namazından əvvəl və günorta yuxusunda icazəsiz girə bilməzlər. Çünki həmin vaxtlarda onların övrət (cinsi orqan) yerləri açıq ola bilər. Amma digər vaxtlarda yanlarına icazəsiz girə bilərlər. Ailənin həddi buluğa çatmış fərdləri fərqlidir; onlar bir-birilərinin yanına hər girişdə izin almaq məcburiyyətindədirlər. Bu da onu göstərir ki, qul-qaravaş ayıb yerlərinin bir hissəsini görə bilərlər. Onları digərlərindən ayıran sadəcə budur. Ayıb yerlərinin övrət qismini isə ancaq ər-arvadlar görə bilər. Nur surəsi 58 və 59-cu ayələrin məalı belədir:
“Möminlər! Əllərinizin altında olan qul-qaravaş ilə hələ yetkinlik çağına girməmiş olan uşaqlarınız üç vaxtda; sabah namazından əvvəl, günortanın istisində soyunduğunuzda və işa namazından sonra yanınıza girəcəkləri zaman icazə istəsinlər. Bunlar, övrət yerlərinizin açıq ola biləcəyi üç vaxtdır. Bu vaxtlardan başqa bir-birinizin yanına girib-çıxmaqda sizə də, onlara da bir günah yoxdur. Allah ayələrini sizə beləcə açıqlayır. Allah bilir, doğru qərar verir.”
Cinsi əlaqə evlənməyin əsl məqsədi deyil. Əsl məqsəd, cinsi əlaqənin də caiz olduğu dinc bir mühitə qovuşmaqdır. Allah Təala belə buyurur:
“Ünsiyyətdə rahatlıq tapasınız deyə, sizin üçün özünüzdən zövcələr yaratması, aranıza məhəbbət və mərhəmət salması da Onun dəlillərindəndir. Həqiqətən, bunda düşünənlər üçün ibrətamiz dəlillər vardır.”(Rum, 30/21)
Mutədə kişi, cinsi arzusunun təminini, qadın alacağı malı düşünür. Ayədə göstərilən bir-birinə isinmə, sevgi və mərhəmət burada hədəflənən şeylərdən deyildir.
Nisa 22-dən 24-ə qədər evlənilməsi haram olan qadınlar sayılmış və belə buyurulmuşdur:
. وَأُحِلَّ لَكُمْ مَا وَرَاءَ ذَٰلِكُمْ أَنْ تَبْتَغُوا بِأَمْوَالِكُمْ مُحْصِنِينَ غَيْرَ مُسَافِحِينَ ۚ فَمَا اسْتَمْتَعْتُمْ بِهِ مِنْهُنَّ فَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ فَرِيضَةً ۚ وَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ فِيمَا تَرَاضَيْتُمْ بِهِ مِنْ بَعْدِ الْفَرِيضَةِ ۚ إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلِيمًا حَكِيمًا…
“Bunlardan başqaları ilə, öz malınızla, nikah etməklə, zinakarlığa yol vermədən, evlənməyiniz sizə halal edildi. Bunlardan nikahla faydalandığınızın mehirlərini müəyyən etdiyiniz miqdarda verin. …” (Nisa 4/24)
“Mehirlərini” deyə tərcümə etdiyimiz kəlmə; (أجر) əcrin cəmi (أجور) ücurdur. Ecr (أجر) , istər dünyada istər axirətdə olsun, görülən işə qarşılıq alınan şeyə deyilir. ((İsfəhani , Müfrədat, (رجأ) mad.)) Bu kəlmə burada olduğu kimi Maidə 5, Əhzab 50 və Mumtəhinə 10-cu ayələrdə də qadınların mehirləri mənasındadır. Bu səbəblə evlənilməsi halal olan qadınlardan yararlanmağın tək yolu normal nikahdır.
Vəziyyət belə olduğu halda Nisa 24-cü ayənin bötüvlüyü, digər ayələrlə əlaqəsi və Ərəb dilinin qaydaları nəzərə alınmadan onun bir hissəsindən mutəyə fətva çıxarılmışdır:
فَمَا اسْتَمْتَعْتُم بِهِ مِنْهُنَّ فَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ فَرِيضَةً
“Bunlardan nikahla faydalandığınızın mehirlərini müəyyən etdiyiniz miqdarda verin. …”- məalındakı ayəsinə Cəfərilərdən Muhammed b. Huseyn et-Tabatabâî, “Tefsîr’ul-mîzan”ında : “… Başdakı “ma” ədatı vaxt bildirmək üçündür”- demiş və مَا yerinə مهما qoyaraq ayəyə bu mənanı vermişdir:
مهما استمتعتم بالنيل منهن فآتوهن اجورهن فريضة
“Onları nə vaxt əldə edib faydalanmaq istəsəniz ödənişlərini bir fərz olaraq verin.”
Tabatabai’nin فَمَا اسْتَمْتَعْتُم بِهِ’ dəki هِ= o zamirini ayələrin heç birində olmayan “النيل = əldə etmə” mənasındakı xəyali bir kəlmə ilə bağlaması xətadır. Çünki Nisâ 22-ci ayədən etibarən qadını əldə etməktən deyil, nikahdan bəhs edilir. Bu səbəbdən بالنيل yerinə “بالنكاح = nikah ilə” demək lazımdır.
Tabatabai daha böyük xəta edərək belə demişdir:
“فما استمتعتم به” cümləsi, əvvəlki ifadə ilə bağlı olan bir əlavədir; başında olan “fa” hərfi heç şübhəsiz parçanı bütünə bağlamaqdadır. Çünki Allah’ın; “iffətli olmanız və zina etməmək üzərə mallarınızla əldə etməyiniz” sözü, həm nikahlı arvadı həm də cariyəni əhatə edir. Belə olunca, “Onlardan faydalandığınız müddət ərzində ödənişlərini bir fərz olaraq verin” sözü də yuxarıdakı bütünün bir parçası və ya bölümlərindən bir bölümdür”- deyir. ((Muhəmməd Hüseyin Ət-Tabatabai (1902-1981), əl-Mizan fi təfsiril-Quran, İran-Qum, c. IV, s. 271-276.))
Demək istəyir ki, ayə; normal nikah, cariyəsini məşuqəsi kimi istifadə etmə və mutə yolu ilə olmaqla qadınlardan üç şəkildə faydalanmağa icazə verir. Sonra bu nəticəyə gəlir: “Buradakı faydalanmada məqsəd, şübhəsiz mutə nikahıdır.”
Halbuki ayədən, cariyələrin məşuqə kimi istifadə edilə biləcəyinə dair bir məna çıxarmanın imkanı yoxdur. Ayənin əlaqədar hissəsi belədir:
وَالْمُحْصَنَاتُ مِنَ النِّسَاءِ إِلَّا مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُكُمْ
“Əlləriniz altında olanlar xaric, evli qadınları nikahlamanız haram edilmişdir.”
Buna görə əsir qadınlar, evli olsalar belə nikahlana bilərlər. Çünki, Muhəmməd surəsinin 4-cü ayəsinə görə əsirlər qul edilə bilməzlər; onların fidyəsiz ya da fidyə qarşılığında azad edilmələri lazımdır. Buradakı əsir qadınlar, möminlərin əlləri altında olduqlarına görə onlar, fidyəsiz azad edilməyən, fidyələri də ödənməmiş əsirlərdir. Belə bir qadının fidyəsini ödəyəcək malı tapmasının ən qısa yolu mehir qarşılığında evlənməsidir. Onsuz da ayənin davamı bunu şərt qoşmaqdadır. Əri və ya yaxınları onun fidyəsini göndərə bilmədiyi üçün ayə onun mədəni halını dəyişdirərək evləniləbiləcək qadınlar arasına qoşmuşdur ki, azadlıqlarına qovuşma imkanı əldə edə bilsinlər. Evlilik, iki tərəfin razılığı ilə olacağı üçün bu qadınlar evlənməyə məcbur edilə bilməzlər. Bu ayə mövzuya daha da aydınlıq gətirməkdədir:
“Mömin və iffətli azad qadınları nikahlayacaq qədər varlıqlı olmayanlar, əllərinin altında olan mömin cariyələrdən ala bilərlər. İmanınızı ən yaxşı Allah bilir. Hamınız bir-birinizdənsiniz. (Nisə 4/25) ((Ey insanlar! Doğrusu biz sizi bir kişi ilə bir qadından yaratdıq. Sizi millətlər və qəbilələr halına qoyduq ki, bir-birinizi asanlıqla tanıyasınız. Şübhəsiz Allah qatında ən dəyərliniz, Ona qarşı gəlməkdən ən çox çəkinəninizdir. Allah biləndir, xəbərdardır. Hucurat 49/13.)) Onları ailələrinin ((Kölənin ailəsi, tərbiyə edən və fidyəsini, mehrini alacaq olan ailədir.)) izni ilə nikahlayın və mehirlərini müvafiq qaydaya uyğun olaraq verin. Onlar da iffətli olsunlar, zinadan uzaq dursunlar və gizli dostlar əldə etməsinlər… Bu, içinizdən çətin vəziyyətə düşməkdən qorxanlar üçündür. Amma səbr etməniz daha yaxşı olur. Allah bağışlayar və mərhəmət edər.” (Nisa 4/25)
Ayə; namuslu mömin qadınlarla evlənməyə gücü çatmayanların namuslu mömin əsirlərlə, cariyələrlə evlənmələrinə icazə vermiş amma onlarla evlənmə yerinə səbr etmələrini tövsiyyə etmişdir. Çünki əsirin, cariyənin bütün arzusu bir an əvvəl azadlığına qovuşmaqdır. Belə birinin yaxşı zövcə olması çox da ümid edilən deyil. Əgər mutə yolu ilə qadından cinsi olaraq faydalanmağa icazə verilsəydi, bu ayədə mütləq ondan bəhs edilərdi və cariyə ilə evlənməyə ehtiyac qalmazdı.
Cəfərilər deyirlər ki, mutənin müddəti ən azı bir cinsi əlaqə müddəti qədərdir. Bu vəziyyətdə onlar, evlənməyə deyil, evlilikdən kənar cinsi əlaqəyə, yəni zinaya icazə vermiş olurlar.
“Peyğəmbərimizin Evtas ilində mutəyə üç günlüyünə icazə verdiyi, sonra qadağan edildiyi iddia edilir. ((Müslim Nikah 18.)) Evtas, Huneyn savaşında müşriklərin toplandıqları vadinin adıdır. Müslimdə və bir çox hədis kitabında, Abdullah b. Məsudun belə dediyi rivayət edilir: “Biz peyğəmbərimizlə birlikdə döyüşürdük, yanımızda qadınlarımız yox idi, “Özümüzü xədim etdirsək olmazmı?” dedik; xədimi yasaqladı, sonra bir geyim parça qarşılığında müvəqqəti müddətlə evlənməmizə icazə verdi.” ((Müslim Nikah 11.))
Evtasta yaxınları ilə birlikdə əsir tutulan qadınlar azad deyil ki, bir parça qarşılığında özlərini düşmənlərinə təslim etsinlər. Birdə ki, hansı ağlı başında olan döyüş səbəbilə bir neçə gün arvadından uzaq qaldığı üçün özünü xədim etdirmək istəsin? Bu rivayətin tutarlı tərəfi yoxdur.
Ayələr üzərində kifayət qədər hər tərəfli göz gəzdirilmədiyi üçün mutəyə əvvəlcə icazə verildiyi, sonra qadağan edildiyi iddia edilmiş, hətta Maliki, Şafi və Hənbəlilər onun icma ilə Ömərdən sonra (!) haram qılındığı qərarına gəlmişlər. ((Bilmen, c. II, s. 25-26, paraqraf 115.))
Müəllif: Professor Abdulaziz Bayındır ((İstanbul Universitetinin İlahiyyat fakültəsində müəllim))
Azərbaycan dilinə uyğunlaşdıran: Tariyel Xanbabayev ((mühəndis-tədqiqatçı))
Materiallardan istifadə zamanı mənbə göstərilməlidir. MÜSƏLMANLAR © 2004 Bütün hüquqları qorunur.
