123 ayədən ibarət olan bu surəyə Hud peyğəmbərin adı verilmişdir.
بسم الله الرحمن الرحيم
Mərhəmətli, Rəhmli Allahın adıyla!
الٓرٰ۠ كِتَابٌ اُحْكِمَتْ اٰيَاتُهُ ثُمَّ فُصِّلَتْ مِنْ لَدُنْ حَك۪يمٍ خَب۪يرٍۙ
- Əlif Ləm Ra.![1] Bu (Quran), hökm/hikmət sahibi və hər şeydən xəbərdar olan (Allah) tərəfindən ayələri möhkəm/hökmə-hikmətə[2] bağlanmış sonra da müfəssəl/geniş açıqlanmış bir kitabdır.[3]
اَلَّا تَعْبُدُٓوا اِلَّا اللّٰهَۜ اِنَّن۪ي لَكُمْ مِنْهُ نَذ۪يرٌ وَبَش۪يرٌۙ
- (Allah tərəfindən açıqlanması) Allahdan başqasına qulluq etməyəsiniz diyədir[4]. (De ki:) Mən də sizə Onun tərəfindən göndərilmiş bir xəbərdar edən və müjdələyənəm[5].
وَاَنِ اسْتَغْفِرُوا رَبَّكُمْ ثُمَّ تُوبُٓوا اِلَيْهِ يُمَتِّعْكُمْ مَتَاعًا حَسَنًا اِلٰٓى اَجَلٍ مُسَمًّى وَيُؤْتِ كُلَّ ذ۪ي فَضْلٍ فَضْلَهُۜ وَاِنْ تَوَلَّوْا فَاِنّ۪ٓي اَخَافُ عَلَيْكُمْ عَذَابَ يَوْمٍ كَب۪يرٍ
- Həmçinin Rəbbinizdən bağışlanmağınızı[6] diləyəsiniz, sonra Ona tövbə/dönüş edəsiniz[7] ki, müəyyən edilmiş əcəliniz[8] gələnə qədər sizi gözəl bir şəkildə faydalandırsın[9] və hər fəzilət sahibinə də fəzilətinin qarşılığını versin[10]. Əgər üz çevirsəniz, bilin ki, mən sizin o böyük günün əzabına düçar olmağınızdan qorxuram[11].
اِلَى اللّٰهِ مَرْجِعُكُمْۚ وَهُوَ عَلٰى كُلِّ شَيْءٍ قَد۪يرٌ
- Qayıdacağınız yer Allahın hüzurudur[12]. O, hər şeyə qadirdir!
اَلَٓا اِنَّهُمْ يَثْنُونَ صُدُورَهُمْ لِيَسْتَخْفُوا مِنْهُۜ اَلَا ح۪ينَ يَسْتَغْشُونَ ثِيَابَهُمْۙ يَعْلَمُ مَا يُسِرُّونَ وَمَا يُعْلِنُونَۚ اِنَّهُ عَل۪يمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ
- Bilin ki, onlar Ondan (Allahdan) gizlənmək üçün ikiqat bükülürlər/qəlblərindəkini gizlədirlər. Yenə bilin ki, (Allah) libaslarına büründükləri zaman belə onların nəyi gizlədiklərini və nəyi açığa vurduqlarını bilir. Şübhəsiz ki, O, qəlblərdə olanı biləndir[13].
وَمَا مِنْ دَٓابَّةٍ فِي الْاَرْضِ اِلَّا عَلَى اللّٰهِ رِزْقُهَا وَيَعْلَمُ مُسْتَقَرَّهَا وَمُسْتَوْدَعَهَاۜ كُلٌّ ف۪ي كِتَابٍ مُب۪ينٍ
- Yer üzündə heç bir canlı yoxdur ki, ruzisi Allaha aid olmasın[14]. Allah, onun qərarlaşdırdığı yeri də keçici olaraq qaldığı yeri[15] də bilir. Hamısı açıq-aydın bir kitabda qeydə alınır[16].
وَهُوَ الَّذ۪ي خَلَقَ السَّمٰوَاتِ وَالْاَرْضَ ف۪ي سِتَّةِ اَيَّامٍ وَكَانَ عَرْشُهُ عَلَى الْمَٓاءِ لِيَبْلُوَكُمْ اَيُّكُمْ اَحْسَنُ عَمَلًاۜ وَلَئِنْ قُلْتَ اِنَّكُمْ مَبْعُوثُونَ مِنْ بَعْدِ الْمَوْتِ لَيَقُولَنَّ الَّذ۪ينَ كَفَرُٓوا اِنْ هٰذَٓا اِلَّا سِحْرٌ مُب۪ينٌ
- O, göyləri və yeri altı gündə[17] yaradandır. O zaman Ərşi/idarə mərkəzi[18] suyun üstündə idi. (Bütün bunlar, sizi yaratması) Əməl yönündən sizin hansınızın daha yaxşı olacağını sınamaq üçündür[19]. Onlara əgər “Siz öldükdən sonra təkrar dirildiləcəksiniz” – desən[20], kafirlik edənlər/ayələri görməzdən gələnlər, inadla belə deyərlər: “Bu, açıq-aşkar sehrdən başqa bir şey deyildir![21]”
وَلَئِنْ اَخَّرْنَا عَنْهُمُ الْعَذَابَ اِلٰٓى اُمَّةٍ مَعْدُودَةٍ لَيَقُولُنَّ مَا يَحْبِسُهُۜ اَلَا يَوْمَ يَأْت۪يهِمْ لَيْسَ مَصْرُوفًا عَنْهُمْ وَحَاقَ بِهِمْ مَا كَانُوا بِه۪ يَسْتَهْزِؤُ۫نَ۟
- Əgər onlara verəcəyimiz əzabı müəyyən bir vaxta qədər gecikdirsək, həqiqətən “Onu saxlayan nədir ki!?” – deyərlər. Bunu bilin ki, gəldiyi gün o əzab onlardan uzaqlaşdırılmayacaq. İstehza etdikləri şey onları ağuşuna alacaqdır.[22]
وَلَئِنْ اَذَقْنَا الْاِنْسَانَ مِنَّا رَحْمَةً ثُمَّ نَزَعْنَاهَا مِنْهُۚ اِنَّهُ لَيَؤُ۫سٌ كَفُورٌ
- Əgər tərəfimizdən insana bir mərhəmət daddırsaq, sonra da onu ondan çəkib alsaq, tamamilə ümidsizliyə qapılır, nankor olur[23].
وَلَئِنْ اَذَقْنَاهُ نَعْمَٓاءَ بَعْدَ ضَرَّٓاءَ مَسَّتْهُ لَيَقُولَنَّ ذَهَبَ السَّيِّـَٔاتُ عَنّ۪يۜ اِنَّهُ لَفَرِحٌ فَخُورٌۙ
- Əgər ona dəyən zərərdən sonra bir nemət daddırsaq bu dəfə mütləq “pisliklər məndən getdi!”- deyər. Əslində o özündən tam razı, övünən biridir[24].
اِلَّا الَّذ۪ينَ صَبَرُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِۜ اُو۬لٰٓئِكَ لَهُمْ مَغْفِرَةٌ وَاَجْرٌ كَب۪يرٌ
- Ancaq səbr edənlər/dirəncli davrananlar və xeyirxah əməllər işləyənlər belə deyildir. Məhz onlar üçün məğfirət/bağışlanma və böyük bir mükafat vardır[25].
فَلَعَلَّكَ تَارِكٌ بَعْضَ مَا يُوحٰٓى اِلَيْكَ وَضَٓائِقٌ بِه۪ صَدْرُكَ اَنْ يَقُولُوا لَوْلَٓا اُنْزِلَ عَلَيْهِ كَنْزٌ اَوْ جَٓاءَ مَعَهُ مَلَكٌۜ اِنَّمَٓا اَنْتَ نَذ۪يرٌۜ وَاللّٰهُ عَلٰى كُلِّ شَيْءٍ وَك۪يلٌۜ
- “Ona bir xəzinə endirilsəydi ya da onunla birlikdə bir mələk gəlsəydi olmazdımı?”, demələri[26] üzündən sənə gələn vəhyin bir hissəsini tərk edəcək kimi olursan[27] və bu səbəblə də köksün daralacaq. Halbuki, sən ancaq xəbərdar edənsən[28]. Allah isə, hər şeyə vəkildir![29]
اَمْ يَقُولُونَ افْتَرٰيهُۜ قُلْ فَأْتُوا بِعَشْرِ سُوَرٍ مِثْلِه۪ مُفْتَرَيَاتٍ وَادْعُوا مَنِ اسْتَطَعْتُمْ مِنْ دُونِ اللّٰهِ اِنْ كُنْتُمْ صَادِق۪ينَ
- Yoxsa onu (Quranı), o uydurdumu deyirlər? Onlara de ki: “Əgər doğru kimsələrsinizsə, Allahdan başqa[30] çağıra biləcəyiniz hər kəsi çağırın və siz də onun kimi uydurulmuş on surə gətirin!”[31]
فَإِن لَّمْ يَسْتَج۪يبُوا لَكُمْ فَاعْلَمُٓوا اَنَّمَٓا اُنْزِلَ بِعِلْمِ اللّٰهِ وَاَنْ لَٓا اِلٰهَ اِلَّا هُوَۚ فَهَلْ اَنْتُمْ مُسْلِمُونَ
- Əgər sizə cavab vermirlərsə, bilin ki, Quran Allahın elmi ilə nazil olmuşdur və Ondan başqa heç bir ilah yoxdur![32] Artıq müsəlman olacaqsınızmı?[33]
مَنْ كَانَ يُر۪يدُ الْحَيٰوةَ الدُّنْيَا وَز۪ينَتَهَا نُوَفِّ اِلَيْهِمْ اَعْمَالَهُمْ ف۪يهَا وَهُمْ ف۪يهَا لَا يُبْخَسُونَ
- Kim dünya həyatını və onun zinətini istərsə, onlara orada əməllərinin qarşılığını tam olaraq verərik və onlar orada bir əksiklik görməzlər.
اُو۬لٰٓئِكَ الَّذ۪ينَ لَيْسَ لَهُمْ فِي الْاٰخِرَةِ اِلَّا النَّارُۘ وَحَبِطَ مَا صَنَعُوا ف۪يهَا وَبَاطِلٌ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ
- O kəslər üçün axirətdə atəşdən başqa bir şey olmayacaq! Onların dünyada gördükləri işlər puç olar və etdikləri əməllər boşa çıxar[34].
اَفَمَنْ كَانَ عَلٰى بَيِّنَةٍ مِنْ رَبِّه۪ وَيَتْلُوهُ شَاهِدٌ مِنْهُ وَمِنْ قَبْلِه۪ كِتَابُ مُوسٰٓى اِمَامًا وَرَحْمَةًۜ اُو۬لٰٓئِكَ يُؤْمِنُونَ بِه۪ۜ وَمَنْ يَكْفُرْ بِه۪ مِنَ الْاَحْزَابِ فَالنَّارُ مَوْعِدُهُۚ فَلَا تَكُ ف۪ي مِرْيَةٍ مِنْهُ اِنَّهُ الْحَقُّ مِنْ رَبِّكَ وَلٰكِنَّ اَكْثَرَ النَّاسِ لَا يُؤْمِنُونَ
- Onlar heç Rəbbinin açıq-aydın dəlilinə əsaslananlar kimi olarmı?[35] O dəlili Rəbbindən bir şahid[36] Ondan əvvəl də bir öndər və rəhmət olaraq Musanın kitabı var idi.[37] Bunlar ona (Qurana) da inanırlar. Zümrələrdən hansı onu qəbul etməzsə, onun gəlib qalacağı yer atəşdir[38]. Ondan şübhən olmasın! O (Quran), sənin Rəbbindən gələn bir həqiqətdir. Lakin insanların çoxu ona inanmazlar.
وَمَنْ اَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرٰى عَلَى اللّٰهِ كَذِبًاۜ اُو۬لٰٓئِكَ يُعْرَضُونَ عَلٰى رَبِّهِمْ وَيَقُولُ الْاَشْهَادُ هٰٓؤُ۬لَٓاءِ الَّذ۪ينَ كَذَبُوا عَلٰى رَبِّهِمْۚ اَلَا لَعْنَةُ اللّٰهِ عَلَى الظَّالِم۪ينَۙ
- Allaha qarşı iftira yaxandan daha zalım kim ola bilər?[39] Onlar, Rəbbinin huzuruna ərz ediləcəklər və şahidlər[40] belə deyəcəklər: “Bunlar Rəbbinə qarşı yalan söyləyənlərdir!” Bilin ki, Allahın lənəti zalımların üzərinədir![41]
اَلَّذ۪ينَ يَصُدُّونَ عَنْ سَب۪يلِ اللّٰهِ وَيَبْغُونَهَا عِوَجًاۜ وَهُمْ بِالْاٰخِرَةِ هُمْ كَافِرُونَ
اُو۬لٰٓئِكَ لَمْ يَكُونُوا مُعْجِز۪ينَ فِي الْاَرْضِ وَمَا كَانَ لَهُمْ مِنْ دُونِ اللّٰهِ مِنْ اَوْلِيَٓاءَۢ يُضَاعَفُ لَهُمُ الْعَذَابُۜ مَا كَانُوا يَسْتَط۪يعُونَ السَّمْعَ وَمَا كَانُوا يُبْصِرُونَ
- Onlar yer üzündə (Allahdan) yaxa qurtara bilməzlər.[44] Onların Allah ilə aralarına girəcək bir vəliləri/himayəçiləri də olmayacaqdır[45]. O əzab onlar üçün ikiyə qatlanacaqdır[46]. Onlar dinləməyi də bacarmırlar və bəsirətləri yoxdur[47].
اُو۬لٰٓئِكَ الَّذ۪ينَ خَسِرُٓوا اَنْفُسَهُمْ وَضَلَّ عَنْهُمْ مَا كَانُوا يَفْتَرُونَ
لَا جَرَمَ اَنَّهُمْ فِي الْاٰخِرَةِ هُمُ الْاَخْسَرُونَ
- Şübhəsiz, axirətdə ən çox ziyana uğrayanlar onlardır![50]
اِنَّ الَّذ۪ينَ اٰمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَاَخْبَتُٓوا اِلٰى رَبِّهِمْۙ اُو۬لٰٓئِكَ اَصْحَابُ الْجَنَّةِۚ هُمْ ف۪يهَا خَالِدُونَ
- İnanıb güvənən, xeyirxah işlər görən və Rəbbinə səmimi qəlbdən bağlananlara gəlincə, məhz onlar cənnət əhlidirlər. Orada həmişəlik qalacaqlar.[51]
مَثَلُ الْفَر۪يقَيْنِ كَالْاَعْمٰى وَالْاَصَمِّ وَالْبَص۪يرِ وَالسَّم۪يعِۜ هَلْ يَسْتَوِيَانِ مَثَلًاۜ اَفَلَا تَذَكَّرُونَ۟
- O iki firqənin halı; korla karın, görənlə dinləyənin misalına bənzəyir. Bunların halı bir-biri ilə heç eyni ola bilərmi? Bəyəm heç ağlınızı işlətmirsiniz?[52]
وَلَقَدْ اَرْسَلْنَا نُوحًا اِلٰى قَوْمِه۪ۘ اِنّ۪ي لَكُمْ نَذ۪يرٌ مُب۪ينٌۙ
- Biz Nuhu öz xalqına elçi olaraq göndərmişdik[53]. Mən sizin üçün açıq-aydın bir xəbərdar edənəm.
اَنْ لَا تَعْبُدُٓوا اِلَّا اللّٰهَۜ اِنّ۪ٓي اَخَافُ عَلَيْكُمْ عَذَابَ يَوْمٍ اَل۪يمٍ
- Allahdan başqasına qulluq etməyin! Mən, sizə acı bir günün əzabının gəlməsindən qorxuram[54].
فَقَالَ الْمَلَاُ الَّذ۪ينَ كَفَرُوا مِنْ قَوْمِه۪ مَا نَرٰيكَ اِلَّا بَشَرًا مِثْلَنَا وَمَا نَرٰيكَ اتَّبَعَكَ اِلَّا الَّذ۪ينَ هُمْ اَرَاذِلُنَا بَادِيَ الرَّأْيِۚ وَمَا نَرٰى لَكُمْ عَلَيْنَا مِنْ فَضْلٍ بَلْ نَظُنُّكُمْ كَاذِب۪ينَ
- Xalqının kafirlik edən başçıları: “Bizə görə sən də bizim kimi bir bəşərsən[55]. Sənə, içimizdən ancaq səfil, düşük insanların tabe olduğunu görürük[56]. Sizin bizdən daha fəzilətli bir cəhətinizi də görmürük. Əslində sizin yalancı olduğunuzu düşünürük”, – dedilər.
قَالَ يَا قَوْمِ اَرَاَيْتُمْ اِنْ كُنْتُ عَلٰى بَيِّنَةٍ مِنْ رَبّ۪ي وَاٰتٰين۪ي رَحْمَةً مِنْ عِنْدِه۪ فَعُمِّيَتْ عَلَيْكُمْۜ اَنُلْزِمُكُمُوهَا وَاَنْتُمْ لَهَا كَارِهُونَ
- Nuh ded ki: “Ey xalqım! Heç düşündünüzmü? Əgər mən Rəbbimdən gələn açıq-aydın bir dəlilə söykənmişəmsə və qatından mənə bir mərhəmət bəxş edibsə, siz isə ona qarşı korluq edirsinizsə, istəmədiyiniz halda sizi ona məcbur edə bilərikmi?[57]
وَيَا قَوْمِ لَٓا اَسْـَٔلُكُمْ عَلَيْهِ مَالًاۜ اِنْ اَجْرِيَ اِلَّا عَلَى اللّٰهِ وَمَٓا اَنَا۬ بِطَارِدِ الَّذ۪ينَ اٰمَنُواۜ اِنَّهُمْ مُلَاقُوا رَبِّهِمْ وَلٰكِنّ۪ٓي اَرٰيكُمْ قَوْمًا تَجْهَلُونَ
- Ey xalqım! Mən buna qarşılıq sizdən mal-dövlət istəmirəm. Mənim mükafatım ancaq Allaha aiddir[58]. Mən inanıb güvənənləri qovası da deyiləm. Onlar Rəbbinə qovuşacaqlar[59]. Lakin mən sizi cahilcə davranan bir xalq olaraq görürəm.
وَيَا قَوْمِ مَنْ يَنْصُرُن۪ي مِنَ اللّٰهِ اِنْ طَرَدْتُهُمْۜ اَفَلَا تَذَكَّرُونَ
- Ey xalqım! Onları qovarsam, məni Allahdan kim qurtara bilər[60]?! Bəyəm heç ağlınızı işlətmirsiniz?
وَلَٓا اَقُولُ لَكُمْ عِنْد۪ي خَزَٓائِنُ اللّٰهِ وَلَٓا اَعْلَمُ الْغَيْبَ وَلَٓا اَقُولُ اِنّ۪ي مَلَكٌ وَلَٓا اَقُولُ لِلَّذ۪ينَ تَزْدَر۪ٓي اَعْيُنُكُمْ لَنْ يُؤْتِيَهُمُ اللّٰهُ خَيْرًاۜ اَللّٰهُ اَعْلَمُ بِمَا ف۪ٓي اَنْفُسِهِمْۚ اِنّ۪ٓي اِذًا لَمِنَ الظَّالِم۪ينَ
- Sizə demirəm ki, “Allahın xəzinələri mənim yanımdadır”. Qeybi/gizli şeyləri də bilmirəm. “Mən bir mələyəm”, – də demirəm[61]. Sizin xor gördüyünüz kimsələr üçün “Allah onlara heç bir xeyir verməyəcək”, – də demirəm. Onların içində olanı ən yaxşı bilən Allahdır. Əksi təqdirdə mən zalımlardan olaram.
قَالُوا يَا نُوحُ قَدْ جَادَلْتَنَا فَاَكْثَرْتَ جِدَالَنَا فَأْتِنَا بِمَا تَعِدُنَٓا اِنْ كُنْتَ مِنَ الصَّادِق۪ينَ
- Dedilər ki: “Ey Nuh! Bizimlə mübarizə apardın və bu mübarizəni də çox uzatdın. Əgər doğru söyləyənlərdənsənsə, o zaman bizə vəd etdiyin şeyi (əzabı) gətir[62].
قَالَ اِنَّمَا يَأْت۪يكُمْ بِهِ اللّٰهُ اِنْ شَٓاءَ وَمَٓا اَنْتُمْ بِمُعْجِز۪ينَ
- Nuh dedi ki: “Sözsüz ki, Allah lazım gördüyü təqdirdə[63] o əzabı başınıza gətirəcəkdir. Siz onun qarşısını ala bilməyəcəksiz[64]!”
وَلَا يَنْفَعُكُمْ نُصْح۪ٓي اِنْ اَرَدْتُ اَنْ اَنْصَحَ لَكُمْ اِنْ كَانَ اللّٰهُ يُر۪يدُ اَنْ يُغْوِيَكُمْۜ هُوَ رَبُّكُمْ وَاِلَيْهِ تُرْجَعُونَۜ
- Əgər Allah sizin yoldan çıxmanızı iradə etmişsə/istəmişsə[65], mən nə qədər sizə öyüd-nəsihət etsəm də, bu nəsihətimin sizə bir faydası olmaz. O, sizin Rəbbinizdir və Onun huzuruna çıxarılacaqsınız.
اَمْ يَقُولُونَ افْتَرٰيهُۜ قُلْ اِنِ افْتَرَيْتُهُ فَعَلَيَّ اِجْرَام۪ي وَاَنَا۬ بَر۪ٓيءٌ مِمَّا تُجْرِمُونَ۟
- Yoxsa, “Onu (Quranı) özündən uydurdu!” – deyirlər[66]? De ki: “Əgər mən onu özümdən uydurmuşamsa, bu mənim günahımdır. Mən də sizin işlədiyiniz günahlardan uzağam[67].
وَاُو۫حِيَ اِلٰى نُوحٍ اَنَّهُ لَنْ يُؤْمِنَ مِنْ قَوْمِكَ اِلَّا مَنْ قَدْ اٰمَنَ فَلَا تَبْتَئِسْ بِمَا كَانُوا يَفْعَلُونَۚ
- Nuha belə vəhy olundu ki: “Xalqından iman gətirənlərdən başqası artıq iman gətirməyəcək[68]. Ona görə də onların etdikləri şeylərə görə məyus olma!”
وَاصْنَعِ الْفُلْكَ بِاَعْيُنِنَا وَوَحْيِنَا وَلَا تُخَاطِبْن۪ي فِي الَّذ۪ينَ ظَلَمُواۚ اِنَّهُمْ مُغْرَقُونَ
- Bizim nəzarətimiz altında və vəhyimiz üzrə gəmini düzəlt. Zalımlar barəsində də mənə müraciət etmə! Çünki onlar boğulacaqlar[69].
وَيَصْنَعُ الْفُلْكَ وَكُلَّمَا مَرَّ عَلَيْهِ مَلَاٌ مِنْ قَوْمِه۪ سَخِرُوا مِنْهُۜ قَالَ اِنْ تَسْخَرُوا مِنَّا فَاِنَّا نَسْخَرُ مِنْكُمْ كَمَا تَسْخَرُونَۜ
- Beləcə, Nuh gəmini düzəldir, xalqının öndə gələnləri isə yanından hər keçdikləri zaman onu məsxərəyə qoyurdular. O da belə deyirdi: “İndi siz bizi məsxərəyə qoyursunuzsə, (biz də vaxtı gələndə) bizi məsxərəyə qoyduğunuz kimi kimi sizi məsxərəyə qoyacağıq[70].
فَسَوْفَ تَعْلَمُونَۙ مَنْ يَأْت۪يهِ عَذَابٌ يُخْز۪يهِ وَيَحِلُّ عَلَيْهِ عَذَابٌ مُق۪يمٌ
- O zaman rüsvayedici əzabın kimə gələcəyini və qalıcı bir əzabı kimin dadacağını biləcəksiniz!
حَتّٰٓى اِذَا جَٓاءَ اَمْرُنَا وَفَارَ التَّنُّورُۙ قُلْنَا احْمِلْ ف۪يهَا مِنْ كُلٍّ زَوْجَيْنِ اثْنَيْنِ وَاَهْلَكَ اِلَّا مَنْ سَبَقَ عَلَيْهِ الْقَوْلُ وَمَنْ اٰمَنَۜ وَمَٓا اٰمَنَ مَعَهُٓ اِلَّا قَل۪يلٌ
- Nəhayət, əmrimiz gəlib təndir qaynadığı zaman[71] Nuha dedik ki: “Hər növ canlıdan erkək-dişi olmaqla bir cüt, -ancaq əleyhinə əvvəlcədən hökm verilənlər xaric- ailəni və iman gətirənləri gəmiyə mindir[72]. Belə ki, onunla birlikdə çox az adam iman gətirmişdi.
وَقَالَ ارْكَبُوا ف۪يهَا بِسْمِ اللّٰهِ مَجْرٰۭۙيهَا وَمُرْسٰيهَاۜ اِنَّ رَبّ۪ي لَغَفُورٌ رَح۪يمٌ
- Nuh ded ki: “Hadi minin ona! Onun üzüb getməsi də dayanması da Allahın adı ilədir[73]. Şübhəsiz, Rəbbim çox bağışlayandır, mərhəmətlidir[74]”.
وَهِيَ تَجْر۪ي بِهِمْ ف۪ي مَوْجٍ كَالْجِبَالِ وَنَادٰى نُوحٌۨ ابْنَهُ وَكَانَ ف۪ي مَعْزِلٍ يَا بُنَيَّ ارْكَبْۭۗ مَعَنَا وَلَا تَكُنْ مَعَ الْكَافِر۪ينَ
- Gəmi, dağlar kimi bir dalğanın[75] içində, onları (bir o yana bir bu yana) sürükləyirdi. Nuh, kənarda duran oğlunu səsləyib: “Oğlum! Bizimlə birlikdə sən də min, kafirlərlə bərabər olma!”
قَالَ سَاٰو۪ٓي اِلٰى جَبَلٍ يَعْصِمُن۪ي مِنَ الْمَٓاءِۜ قَالَ لَا عَاصِمَ الْيَوْمَ مِنْ اَمْرِ اللّٰهِ اِلَّا مَنْ رَحِمَۚ وَحَالَ بَيْنَهُمَا الْمَوْجُ فَكَانَ مِنَ الْمُغْرَق۪ينَ
- O dedi ki: “Məni sudan qoruyacaq bir dağa sığınacağam.” Nuh dedi: “Bu gün Allahın rəhm etdikləri xaric, heç kəs onun əmrindən qoruna bilməz!”[76] Nəhayət aralarına bir dalğa girdi və o da boğulanlardan oldu.
وَق۪يلَ يَٓا اَرْضُ ابْلَع۪ي مَٓاءَكِ وَيَا سَمَٓاءُ اَقْلِع۪ي وَغ۪يضَ الْمَٓاءُ وَقُضِيَ الْاَمْرُ وَاسْتَوَتْ عَلَى الْجُودِيِّ وَق۪يلَ بُعْدًا لِلْقَوْمِ الظَّالِم۪ينَ
- “Ey yer! Suyunu ud! Ey göy suyunu ud!” – deyildi[77]. Sular çəkildi, iş bitirildi. Gəmi[78] də Cüdinin üzərində qərar tutdu və belə deyildi: “Zalımlar Allahın rəhmətindən uzaq olsun!”
وَنَادٰى نُوحٌ رَبَّهُ فَقَالَ رَبِّ اِنَّ ابْن۪ي مِنْ اَهْل۪ي وَاِنَّ وَعْدَكَ الْحَقُّ وَاَنْتَ اَحْكَمُ الْحَاكِم۪ينَ
- Nuh Rəbbinə səsləndi və dedi ki: Rəbbim! Oğlum mənim ailəmdəndir;Sənin vədin sözsüz ki, haqdır[79]. Sən hakimlərin hakimisən!”
قَالَ يَا نُوحُ اِنَّهُ لَيْسَ مِنْ اَهْلِكَۚ اِنَّهُ عَمَلٌ غَيْرُ صَالِحٍۗ فَلَا تَسْـَٔلْنِ مَا لَيْسَ لَكَ بِه۪ عِلْمٌۜ اِنّ۪ٓي اَعِظُكَ اَنْ تَكُونَ مِنَ الْجَاهِل۪ينَ
- Allah dedi: “Ey Nuh! O, sənin ailəndən deyildir. O, doğru olmayan bir əməldən olmuşdur. Ona görə də əslini bilmədiyin bir şeyi Məndən istəmə![80] Mən sənə cahillərdən[81] olmayasan deyə öyüd verirəm.”
قَالَ رَبِّ اِنّ۪ٓي اَعُوذُ بِكَ اَنْ اَسْـَٔلَكَ مَا لَيْسَ ل۪ي بِه۪ عِلْمٌۜ وَاِلَّا تَغْفِرْ ل۪ي وَتَرْحَمْن۪ٓي اَكُنْ مِنَ الْخَاسِر۪ينَ
- Nuh dedi ki: “Rəbbim! Bilmədiyim bir şeyi Səndən istəməkdən Sənə sığınıram. Əgər məni bağışlamaz və mənə rəhm etməzsən, ziyana uğrayanlardan olaram”.
ق۪يلَ يَا نُوحُ اهْبِطْ بِسَلَامٍ مِنَّا وَبَرَكَاتٍ عَلَيْكَ وَعَلٰٓى اُمَمٍ مِمَّنْ مَعَكَۜ وَاُمَمٌ سَنُمَتِّعُهُمْ ثُمَّ يَمَسُّهُمْ مِنَّا عَذَابٌ اَل۪يمٌ
- “Ey Nuh! Sənə və sənin bərabərindəkilərdən meydana gələcək ümmətlərə, qatımızdan əmin-amanlıq və bərəkətlərlə (gəmidən) en! Elə ümmətlər də olacaq ki, onları faydalandıracağıq, sonra qatımızdan ağrılı-acılı bir əzab onlara toxunacaqdır”, – deyildi.
تِلْكَ مِنْ اَنْبَٓاءِ الْغَيْبِ نُوح۪يهَٓا اِلَيْكَۚ مَا كُنْتَ تَعْلَمُهَٓا اَنْتَ وَلَا قَوْمُكَ مِنْ قَبْلِ هٰذَاۜۛ فَاصْبِرْۜۛ اِنَّ الْعَاقِبَةَ لِلْمُتَّق۪ينَ۟
- Bunlar, sənə vəhy etdiyimiz qeyb xəbərlərindəndir[82]. Bundan əvvəl bunları nə sən bilirdin nə də xalqın. Elə isə, sən səbr et/dirayətli ol. Xeyirli aqibət Allaha qarşı çıxmaqdan çəkinənlərin olacaq[83].
وَاِلٰى عَادٍ اَخَاهُمْ هُودًاۜ قَالَ يَا قَوْمِ اعْبُدُوا اللّٰهَ مَا لَكُمْ مِنْ اِلٰهٍ غَيْرُهُۜ اِنْ اَنْتُمْ اِلَّا مُفْتَرُونَ
- Ad xalqına da qardaşları Hudu göndərdik[84]. Dedi ki: “Ey xalqım! Allaha qulluq edin, sizin Ondan başqa ilahınız yoxdur. Siz yalnız iftira edirsiniz.”
يَا قَوْمِ لَٓا اَسْـَٔلُكُمْ عَلَيْهِ اَجْرًاۜ اِنْ اَجْرِيَ اِلَّا عَلَى الَّذ۪ي فَطَرَن۪يۜ اَفَلَا تَعْقِلُونَ
- “Ey xalqım! Bundan ötrü sizdən bir mükafat istəmirəm. Mənim mükafatım yalnız məni yaradana aiddir. Heç ağlınızı işlətmirsiniz?[85]”
وَيَا قَوْمِ اسْتَغْفِرُوا رَبَّكُمْ ثُمَّ تُوبُٓوا اِلَيْهِ يُرْسِلِ السَّمَٓاءَ عَلَيْكُمْ مِدْرَارًا وَيَزِدْكُمْ قُوَّةً اِلٰى قُوَّتِكُمْ وَلَا تَتَوَلَّوْا مُجْرِم۪ينَ
- “Ey xalqım! Rəbbinizdən bağışlanma diləyin, sonra ona yönəlin ki sizə göydən bol-bol yağmur göndərsin və gücünüzə güc qatsın.[86] Günahkarlar olaraq üz çevirməyin.”
قَالُوا يَا هُودُ مَا جِئْتَنَا بِبَيِّنَةٍ وَمَا نَحْنُ بِتَارِك۪ٓي اٰلِهَتِنَا عَنْ قَوْلِكَ وَمَا نَحْنُ لَكَ بِمُؤْمِن۪ينَ
- Dedilər ki: “Ey Hud! Bizə açıq-aydın bir dəlil gətirmədin. Biz sənin sözünlə ilahlarımızı tərk edən deyilik. Biz sənə inanan da deyilik.”[87]
اِنْ نَقُولُ اِلَّا اعْتَرٰيكَ بَعْضُ اٰلِهَتِنَا بِسُٓوءٍۜ قَالَ اِنّ۪ٓي اُشْهِدُ اللّٰهَ وَاشْهَدُٓوا اَنّ۪ي بَر۪ٓيءٌ مِمَّا تُشْرِكُونَۙ
- Sənə ancaq bunu deyə bilərik: “ İlahlarımızdan biri səni yaman çarpıb.” Hud dedi ki: Mən Allahı şahid tuturam və siz də şahid olun ki, mən sizin şərik qoşduqlarınızdan uzağam!”
مِنْ دُونِه۪ فَك۪يدُون۪ي جَم۪يعًا ثُمَّ لَا تُنْظِرُونِ
- Allah ilə araya qayduqlarınızdan… Hamınız birgə mənə qarşı oyun qurun. Sonra da heç göz açdırmayın![88]
اِنّ۪ي تَوَكَّلْتُ عَلَى اللّٰهِ رَبّ۪ي وَرَبِّكُمْۜ مَا مِنْ دَٓابَّةٍ اِلَّا هُوَ اٰخِذٌ بِنَاصِيَتِهَاۜ اِنَّ رَبّ۪ي عَلٰى صِرَاطٍ مُسْتَق۪يمٍ
- Mən, mənim Rəbbim və sizin də Rəbbiniz olan Allaha təvəkkül etdim. Elə bir canlı yoxdur ki, onun ixtiyarını əlinə almış olmasın. Şübhəsiz ki, Rəbbim doğru yolun üstündədir.
فَاِنْ تَوَلَّوْا فَقَدْ اَبْلَغْتُكُمْ مَٓا اُرْسِلْتُ بِه۪ٓ اِلَيْكُمْۜ وَيَسْتَخْلِفُ رَبّ۪ي قَوْمًا غَيْرَكُمْۚ وَلَا تَضُرُّونَهُ شَيْـًٔاۜ اِنَّ رَبّ۪ي عَلٰى كُلِّ شَيْءٍ حَف۪يظٌ
- Əgər üz çevirsəniz, bilin ki, mən bir elçi olaraq mənə göndəriləni sizə təbliğ etdim/bildirdim[89]. Rəbbim sizin yerinizə başqa bir xalq gətirər və siz Ona heç bir zərər verə bilməzsiniz. Şübhəsiz ki, Rəbbim hər şeyin qoruyucusudur.”
وَلَمَّا جَٓاءَ اَمْرُنَا نَجَّيْنَا هُودًا وَالَّذ۪ينَ اٰمَنُوا مَعَهُ بِرَحْمَةٍ مِنَّاۚ وَنَجَّيْنَاهُمْ مِنْ عَذَابٍ غَل۪يظٍ
- Əmrimiz gəldiyi zaman Hudu və onunla bərabər iman edənləri rəhmətimizlə qurtardıq. Onları ağır bir əzabdan qurtardıq.[90]
وَتِلْكَ عَادٌ جَحَدُوا بِاٰيَاتِ رَبِّهِمْ وَعَصَوْا رُسُلَهُ وَاتَّبَعُٓوا اَمْرَ كُلِّ جَبَّارٍ عَن۪يدٍ
- Bu da Ad xalqı… Rəbbinin ayələrini bilə-bilə inkar etdilər, onun elçilərinə qarşı çıxdılar və hər inadkar hökmdarın əmrinə tabe oldular.
وَاُتْبِعُوا ف۪ي هٰذِهِ الدُّنْيَا لَعْنَةً وَيَوْمَ الْقِيٰمَةِۜ اَلَٓا اِنَّ عَادًا كَفَرُوا رَبَّهُمْۜ اَلَا بُعْدًا لِعَادٍ قَوْمِ هُودٍ۟
- Onlar bu dünyada lənətə düçar edildilər, qiyamət/məzardan qalxma günündə də ediləcəklər. Diqqət edin! Ad xalqı Rəbbinə qarşı kafirlik etdi. Hudun xalqı Ad (Allahın rəhmətindən) uzaq olsun[91]!
وَاِلٰى ثَمُودَ اَخَاهُمْ صَالِحًاۢ قَالَ يَا قَوْمِ اعْبُدُوا اللّٰهَ مَا لَكُمْ مِنْ اِلٰهٍ غَيْرُهُۜ هُوَ اَنْشَاَكُمْ مِنَ الْاَرْضِ وَاسْتَعْمَرَكُمْ ف۪يهَا فَاسْتَغْفِرُوهُ ثُمَّ تُوبُٓوا اِلَيْهِۜ اِنَّ رَبّ۪ي قَر۪يبٌ مُج۪يبٌ
- Səmuda da qardaşları Salihi göndərdik[92]. Ded ki: “Ey xalqım! Allaha qulluq edin. Sizin Ondan başqa ilahınız yoxdur. Sizi yerdən/yerdəki maddələrdən inşa edən və oranı abad etmə gücü verən Odur. Elə isə Ondan bağışlanma diləyin, sonra da Ona yönəlin. Şübhəsiz ki, mənim Rəbbim hər kəsə yaxındır, dualara cavab verəndir.”
قَالُوا يَا صَالِحُ قَدْ كُنْتَ ف۪ينَا مَرْجُوًّا قَبْلَ هٰذَٓا اَتَنْهٰينَٓا اَنْ نَعْبُدَ مَا يَعْبُدُ اٰبَٓاؤُ۬نَا وَاِنَّنَا لَف۪ي شَكٍّ مِمَّا تَدْعُونَٓا اِلَيْهِ مُر۪يبٍ
- Dedilər ki: “Ey Salih! Sən bundan əvvəl içimizdə ümid bəslənən biri idin. İndi isə atalarımızın qulluq etdiyinə qulluq etməyimizi bizə qadağan edirsən? Şübhəsiz ki biz, sənin dəvət etdiyin şey barəsində şübhəyə götürən şəkk/tərəddüd içərisindəyik
قَالَ يَا قَوْمِ اَرَاَيْتُمْ اِنْ كُنْتُ عَلٰى بَيِّنَةٍ مِنْ رَبّ۪ي وَاٰتٰين۪ي مِنْهُ رَحْمَةً فَمَنْ يَنْصُرُن۪ي مِنَ اللّٰهِ اِنْ عَصَيْتُهُ فَمَا تَز۪يدُونَن۪ي غَيْرَ تَخْس۪يرٍ
- Salih dedi ki: “Ey xalqım! Deyin görək, əgər mən Rəbbimdən açıq-aydın bir dəlilə əsaslanıramsa və O mənə qatından bir rəhmət vermişsə, Ona qarşı gəldiyim təqdirdə məni Allahdan kim qurtara bilər? Belə olan təqdirdə siz mənim ancaq təqsirimi/ziyanımı artırırsınız.
وَيَا قَوْمِ هٰذِه۪ نَاقَةُ اللّٰهِ لَكُمْ اٰيَةً فَذَرُوهَا تَأْكُلْ ف۪ٓي اَرْضِ اللّٰهِ وَلَا تَمَسُّوهَا بِسُٓوءٍ فَيَأْخُذَكُمْ عَذَابٌ قَر۪يبٌ
- Ey Xalqım! Budur sizə bir ayə/mücizə olaraq Allahın dişi dəvəsi! Onu buraxın Allahın torpağında otlasın. Ona bir pislik etməyin, yoxsa sizi yaxın bir əzab yaxalayar[93].
فَعَقَرُوهَا فَقَالَ تَمَتَّعُوا ف۪ي دَارِكُمْ ثَلٰثَةَ اَيَّامٍۜ ذٰلِكَ وَعْدٌ غَيْرُ مَكْذُوبٍ
- Ardından onlar, dəvənin ayaqlarını kəsdilər.[94] Salih dedi ki: “Yurdunuzda üç gün daha faydalanmağa davam edin. Bu inkaredilməz bir təhdiddir.[95]
فَلَمَّا جَٓاءَ اَمْرُنَا نَجَّيْنَا صَالِحًا وَالَّذ۪ينَ اٰمَنُوا مَعَهُ بِرَحْمَةٍ مِنَّا وَمِنْ خِزْيِ يَوْمِئِذٍۜ اِنَّ رَبَّكَ هُوَ الْقَوِيُّ الْعَز۪يزُ
- Əmrimiz gəlincə Salihi və onunla bərabər inanıb güvənənləri o günün rüsvayçılığından rəhmətimizlə qurtardıq[96]. Şübhəsiz sənin Rəbbin güc-qüvvət, izzət sahibidir.
وَاَخَذَ الَّذ۪ينَ ظَلَمُوا الصَّيْحَةُ فَاَصْبَحُوا ف۪ي دِيَارِهِمْ جَاثِم۪ينَۙ
- Zülm edənləri o qorxunc səs yaxaladı, yurdlarında diz üstə çöküb qaldılar[97].
كَاَنْ لَمْ يَغْنَوْا ف۪يهَاۜ اَلَٓا اِنَّ ثَمُودَا۬ كَفَرُوا رَبَّهُمْۜ اَلَا بُعْدًا لِثَمُودَ۟
- Sanki orada bolluq içində yaşamamışlar. Diqqət edin! Səmud (xalqı), Rəbbini kafirlikdə/görməzlikdə dirəndi. Diqqət edin! Səmud (xalqı Allahın rəhmətindən) uzaqlaşdı.
وَلَقَدْ جَٓاءَتْ رُسُلُنَٓا اِبْرٰه۪يمَ بِالْبُشْرٰى قَالُوا سَلَامًاۜ قَالَ سَلَامٌۚ فَمَا لَبِثَ اَنْ جَٓاءَ بِعِجْلٍ حَن۪يذٍ
- Elçilərimiz İbrahimə müjdə ilə gəldilər[98]: “Salam olsun!”[99] – dedilər. O: “Sizə də salam olsun!” – dedi. Çox gözləmədən qızardılmış bir buğa gətirdi.
فَلَمَّا رَآٰ اَيْدِيَهُمْ لَا تَصِلُ اِلَيْهِ نَكِرَهُمْ وَاَوْجَسَ مِنْهُمْ خ۪يفَةًۜ قَالُوا لَا تَخَفْ اِنَّٓا اُرْسِلْنَٓا اِلٰى قَوْمِ لُوطٍۜ
- Ona (buğaya) əl dəymədiklərini görüncə, onlara qarşı təlaşlandı və onlardan içinə bir qorxu düşdü. Dedilər ki: “Qorxma! Biz, Lut xalqına göndərildik[100].”
وَامْرَاَتُهُ قَٓائِمَةٌ فَضَحِكَتْ فَبَشَّرْنَاهَا بِاِسْحٰقَۙ وَمِنْ وَرَٓاءِ اِسْحٰقَ يَعْقُوبَ
- (O əsnada) Arvadı ayaqda dayanmışdı, gülməyə başladı. Biz ona İshaqı, İshaqın arxasından da Yəqubu müjdələdik.[101]”
قَالَتْ يَا وَيْلَتٰٓى ءَاَلِدُ وَاَنَا۬ عَجُوزٌ وَهٰذَا بَعْل۪ي شَيْخًاۜ اِنَّ هٰذَا لَشَيْءٌ عَج۪يبٌ
- “Vay halıma!” – dedi. “Mən doğuracağam? Halbuki mən qoca bir qarı, bu isə mənim yaşı ötmüş ərimdi. Həqiqətən bu, təəccüb ediləcək bir şey![102]”
قَالُٓوا اَتَعْجَب۪ينَ مِنْ اَمْرِ اللّٰهِ رَحْمَتُ اللّٰهِ وَبَرَكَاتُهُ عَلَيْكُمْ اَهْلَ الْبَيْتِۜ اِنَّهُ حَم۪يدٌ مَج۪يدٌ
- Dedilər ki: “Allahın işinəmi təəccüb edirsən? Allahın rəhməti və bərəkəti sizin üzərinizə olsun ey əhli beyt/ev xalqı! Əlbəttə O, tərifəlayiqdir, şanı ucadır.[103]”
فَلَمَّا ذَهَبَ عَنْ اِبْرٰه۪يمَ الرَّوْعُ وَجَٓاءَتْهُ الْبُشْرٰى يُجَادِلُنَا ف۪ي قَوْمِ لُوطٍۜ
- İbrahimin qorxusu keçib ona o müjdə gəlincə, Lut xalqı haqqında (içindəki möminlərdən təlaşa düşərək) elçilərimizlə[104] çəkişməyə[105] başladı.[106]
اِنَّ اِبْرٰه۪يمَ لَحَل۪يمٌ اَوَّاهٌ مُن۪يبٌ
- Həqiqətən İbrahim, çox həlim və hər daim Allaha yönələn biri idi.[107]
يَٓا اِبْرٰه۪يمُ اَعْرِضْ عَنْ هٰذَاۚ اِنَّهُ قَدْ جَٓاءَ اَمْرُ رَبِّكَۚ وَاِنَّهُمْ اٰت۪يهِمْ عَذَابٌ غَيْرُ مَرْدُودٍ
- (Elçilər dedilər) “Ey İbrahim! Uzaq dur bu çəkişmədən. Artıq Rəbbinin əmri gəlmişdir. Şübhəsiz, onlara dönüşü olmayan bir əzab gələcəkdir.”
وَلَمَّا جَٓاءَتْ رُسُلُنَا لُوطًا س۪ٓيءَ بِهِمْ وَضَاقَ بِهِمْ ذَرْعًا وَقَالَ هٰذَا يَوْمٌ عَص۪يبٌ
- Elçilərimiz Lutun yanına gəldikləri zaman Lut[108], onlara görə pis oldu və canı sıxıldı və: “Bu, çox çətin bir gündür!” – dedi.
وَجَٓاءَهُ قَوْمُهُ يُهْرَعُونَ اِلَيْهِ وَمِنْ قَبْلُ كَانُوا يَعْمَلُونَ السَّيِّـَٔاتِۜ قَالَ يَا قَوْمِ هٰٓؤُ۬لَٓاءِ بَنَات۪ي هُنَّ اَطْهَرُ لَكُمْ فَاتَّقُوا اللّٰهَ وَلَا تُخْزُونِ ف۪ي ضَيْف۪يۜ اَلَيْسَ مِنْكُمْ رَجُلٌ رَش۪يدٌ
- Xalq axışıb ona tərəf gəldi. Onlar daha əvvəl də çirkin işlər görürdülər. Dedi ki: “Ey xalqım! Bunlar mənim qızlarım. Sizin üçün təmiz olan[109] onlardır (onlarla evlənin). Allaha qarşı çıxmaqdan çəkinin! Qonaqlarımın yanında məni rüsvay etməyin” İçinizdə heç ağlı başında bir adam yoxdurmu?[110]”.
قَالُوا لَقَدْ عَلِمْتَ مَا لَنَا ف۪ي بَنَاتِكَ مِنْ حَقٍّۚ وَاِنَّكَ لَتَعْلَمُ مَا نُر۪يدُ
- Onlar: “Yaxşı bilirsən ki, qızlarına qarşı bir arzumuz yoxdur. Sən bizim nə istədiyimizi çox yaxşı bilirsən!” – dedilər.
قَالَ لَوْ اَنَّ ل۪ي بِكُمْ قُوَّةً اَوْ اٰو۪ٓي اِلٰى رُكْنٍ شَد۪يدٍ
- (Lut:) “Kaş sizə qarşı bir gücüm qüvvətim olaydı ya da arxam qüvvətli olsaydı” – dedi.
قَالُوا يَا لُوطُ اِنَّا رُسُلُ رَبِّكَ لَنْ يَصِلُٓوا اِلَيْكَ فَاَسْرِ بِاَهْلِكَ بِقِطْعٍ مِنَ الَّيْلِ وَلَا يَلْتَفِتْ مِنْكُمْ اَحَدٌ اِلَّا امْرَاَتَكَۜ اِنَّهُ مُص۪يبُهَا مَٓا اَصَابَهُمْۜ اِنَّ مَوْعِدَهُمُ الصُّبْحُۜ اَلَيْسَ الصُّبْحُ بِقَر۪يبٍ
- (Mələklər) dedi ki: “Ey Lut! Biz sənin Rəbbinin elçiləriyik. Onlar sənə əsla toxuna bilməzlər. Gecənin bir bölümündə -arvadın xaric- ailənlə birlikdə yuxarıya doğru çıx[111]. İçinizdən heç kim arxasına baxmasın. Onların başına gələcək müsibət arvadının da başına gələcəkdir. Əzabla qarşılaşma vaxtı səhərdir. Səhər yaxın deyilmi[112]?”
فَلَمَّا جَٓاءَ اَمْرُنَا جَعَلْنَا عَالِيَهَا سَافِلَهَا وَاَمْطَرْنَا عَلَيْهَا حِجَارَةً مِنْ سِجّ۪يلٍۙ مَنْضُودٍۙ
- Əmrimiz gəldiyi zaman oranın altını üstünə çevirdik. Üzərlərinə ardıcıl olaraq bişmiş palçıqdan daşlar yağdırdıq.[113]
مُسَوَّمَةً عِنْدَ رَبِّكَۜ وَمَا هِيَ مِنَ الظَّالِم۪ينَ بِبَع۪يدٍ۟
- Rəbbinin qatında işarələnmiş daşlar yağdırdıq[114]. Orası, (Məkkəli) zalımlardan uzaq deyildir[115].
وَاِلٰى مَدْيَنَ اَخَاهُمْ شُعَيْبًاۜ قَالَ يَا قَوْمِ اعْبُدُوا اللّٰهَ مَا لَكُمْ مِنْ اِلٰهٍ غَيْرُهُۜ وَلَا تَنْقُصُوا الْمِكْيَالَ وَالْم۪يزَانَ اِنّ۪ٓي اَرٰيكُمْ بِخَيْرٍ وَاِنّ۪ٓي اَخَافُ عَلَيْكُمْ عَذَابَ يَوْمٍ مُح۪يطٍ
- Mədyənə də qardaşları Şueybi göndərdik[116]. O belə dedi: “Ey xalqım! Allaha qulluq edin, sizin Ondan başqa ilahınız yoxdur! Ölçünü və çəkini əskiltməyin! Mən sizi xeyir-bərəkət içində görürəm. Bununla belə sizi bürüyəcək bir günün əzabından qorxuram.
وَيَا قَوْمِ اَوْفُوا الْمِكْيَالَ وَالْم۪يزَانَ بِالْقِسْطِ وَلَا تَبْخَسُوا النَّاسَ اَشْيَٓاءَهُمْ وَلَا تَعْثَوْا فِي الْاَرْضِ مُفْسِد۪ينَ
- Ey xalqım! Ölçünü və çəkini haqqa uyğun yerinə yetirin. İnsanların əşyalarını əksik verməyin[117]. Fitnə-fəsad salaraq, aranı qarışdırmayın.
بَقِيَّتُ اللّٰهِ خَيْرٌ لَكُمْ اِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِن۪ينَۚ وَمَٓا اَنَا۬ عَلَيْكُمْ بِحَف۪يظٍ
- Əgər möminsinizsə, Allahın buraxdığı (halal qazanc) sizin üçün daha xeyirlidir. Mən sizin üzərinizdə gözətçi deyiləm.
قَالُوا يَا شُعَيْبُ اَصَلٰوتُكَ تَأْمُرُكَ اَنْ نَتْرُكَ مَا يَعْبُدُ اٰبَٓاؤُ۬نَٓا اَوْ اَنْ نَفْعَلَ ف۪ٓي اَمْوَالِنَا مَا نَشٰٓؤُ۬اۜ اِنَّكَ لَاَنْتَ الْحَل۪يمُ الرَّش۪يدُ
- Dedilər ki: “Ey Şüeyb! Atalarımızın qulluq etdiklərini buraxmağımızı, mallarımızı istədiyimiz kimi[118] xərcləməyi tərk etməyimizi sənin namazın/inancınmı əmr edir. Sən nə qədər də mülayim, ağıllı (!)[119] birisən”.
قَالَ يَا قَوْمِ اَرَاَيْتُمْ اِنْ كُنْتُ عَلٰى بَيِّنَةٍ مِنْ رَبّ۪ي وَرَزَقَن۪ي مِنْهُ رِزْقًا حَسَنًاۜ وَمَٓا اُر۪يدُ اَنْ اُخَالِفَكُمْ اِلٰى مَٓا اَنْهٰيكُمْ عَنْهُۜ اِنْ اُر۪يدُ اِلَّا الْاِصْلَاحَ مَا اسْتَطَعْتُۜ وَمَا تَوْف۪يق۪ٓي اِلَّا بِاللّٰهِۜ عَلَيْهِ تَوَكَّلْتُ وَاِلَيْهِ اُن۪يبُ
- Şüeyb dedi ki: “Ey xalqım! Söyləyin görüm əgər mən Rəbbimdən gələn açıq bir dəlilə söykənirəmsə və O mənə qatından gözəl bir ruzi vermişsə (onda necə)? Mən sizə qadağan etdiyim şeyi özüm etmək istəmirəm. Mən ancaq gücümün yetdiyi qədər sizi islah etmək xeyirxahlığa yönləndirmək istəyirəm. Mən buna ancaq Allahın köməyi ilə müvəffəq ola bilərəm. Mən yalnız Ona təvəkkül edirəm və yalnız Ona yönəlirəm.
وَيَا قَوْمِ لَا يَجْرِمَنَّكُمْ شِقَاق۪ٓي اَنْ يُص۪يبَكُمْ مِثْلُ مَٓا اَصَابَ قَوْمَ نُوحٍ اَوْ قَوْمَ هُودٍ اَوْ قَوْمَ صَالِحٍۜ وَمَا قَوْمُ لُوطٍ مِنْكُمْ بِبَع۪يدٍ
- Ey xalqım! Mənə qarşı çıxmağınız sizi günaha soxmasın! Yoxsa Nuh xalqının, Hud xalqının ya da Salih xalqının başına gələnlər sizin də başınıza gələr. Lut xalqı da sizdən çox uzaqda deyildi.
وَاسْتَغْفِرُوا رَبَّكُمْ ثُمَّ تُوبُٓوا اِلَيْهِۜ اِنَّ رَبّ۪ي رَح۪يمٌ وَدُودٌ
- Rəbbinizdən bağışlanmağınızı diləyin, sonra da Ona yönəlin! Şübhəsiz ki mənim Rəbbim rəhmlidir, çox sevəndir.
قَالُوا يَا شُعَيْبُ مَا نَفْقَهُ۬ كَث۪يرًا مِمَّا تَقُولُ وَاِنَّا لَنَرٰيكَ ف۪ينَا ضَع۪يفًاۚ وَلَوْلَا رَهْطُكَ لَرَجَمْنَاكَۘ وَمَٓا اَنْتَ عَلَيْنَا بِعَز۪يزٍ
- Dedilər ki: “Ey Şüeyb! Söylədiklərinin çoxunu başa düşmürük. Əlbəttə biz görürük ki, sən içimizdə zəif birisən. Əgər bir sinifə[120] mənsub olmasaydın, mütləq səni daşqalaq edərdik. Sən bizdən artıq izzətli biri də deyilsən.”
قَالَ يَا قَوْمِ اَرَهْط۪ٓي اَعَزُّ عَلَيْكُمْ مِنَ اللّٰهِۜ وَاتَّخَذْتُمُوهُ وَرَٓاءَكُمْ ظِهْرِيًّاۜ اِنَّ رَبّ۪ي بِمَا تَعْمَلُونَ مُح۪يطٌ
- Şüeyb dedi ki: “Ey xalqım! Sizə görə mənim mənsub olduğum sinif Allahdan daha güçlü və daha izzətlidirmi ki, Onu saymayıb arxanızı çevirirsiniz? Şübhəsiz mənim Rəbbim etdiklərinizi hərtərəfli biləndir.
وَيَا قَوْمِ اعْمَلُوا عَلٰى مَكَانَتِكُمْ اِنّ۪ي عَامِلٌۜ سَوْفَ تَعْلَمُونَۙ مَنْ يَأْت۪يهِ عَذَابٌ يُخْز۪يهِ وَمَنْ هُوَ كَاذِبٌۜ وَارْتَقِبُٓوا اِنّ۪ي مَعَكُمْ رَق۪يبٌ
- Ey xalqım! Əlinizdən gələni edin. Mən də edəcəyəm. Rüsvayedici əzabın kimə gələcəyini və kimin yalancı olduğunu irəlidə biləcəksiniz. Olacaqları gözləyin![121] Şübhəsiz ki sizinlə bərabər mən də gözləyirəm.[122]
وَلَمَّا جَٓاءَ اَمْرُنَا نَجَّيْنَا شُعَيْبًا وَالَّذ۪ينَ اٰمَنُوا مَعَهُ بِرَحْمَةٍ مِنَّا وَاَخَذَتِ الَّذ۪ينَ ظَلَمُوا الصَّيْحَةُ فَاَصْبَحُوا ف۪ي دِيَارِهِمْ جَاثِم۪ينَۙ
- Əmrimiz gəldikdə Şüeyb və onunla birlikdə iman gətirənləri rəhmətimizlə qurtardıq. Zalımları isə o dəhşətli səs yaxaladı, onlar öz yurdlarında diz üstə çöküb qaldılar[123].
كَاَنْ لَمْ يَغْنَوْا ف۪يهَاۜ اَلَا بُعْدًا لِمَدْيَنَ كَمَا بَعِدَتْ ثَمُودُ۟
- Sanki orada heç bolluq içində yaşamamışdılar.[124] Bilin ki, Mədyən xalqı (Allahın rəhmətindən) uzaqlaşdı, eyni ilə Səmud xalqının uzaqlaşdığı kimi…
وَلَقَدْ اَرْسَلْنَا مُوسٰى بِاٰيَاتِنَا وَسُلْطَانٍ مُب۪ينٍۙ
- Biz Musanı da ayələrimizlə/möcüzələrimizlə və açıq-aşkar güçlü bir dəlillə elçi olaraq göndərmişdik[125].
اِلٰى فِرْعَوْنَ وَمَلَا۬ئِه۪ فَاتَّبَعُٓوا اَمْرَ فِرْعَوْنَۚ وَمَٓا اَمْرُ فِرْعَوْنَ بِرَش۪يدٍ
- Firon və onun əyanlarına[126]… Onlar isə Fironun əmrinə tabe oldular. Halbuki Fironun əmri doğru deyildi[127].
يَقْدُمُ قَوْمَهُ يَوْمَ الْقِيٰمَةِ فَاَوْرَدَهُمُ النَّارَۜ وَبِئْسَ الْوِرْدُ الْمَوْرُودُ
- O, qiyamət/məzardan qalxma günü xalqının önünə düşəcək və onları atəşə götürəcəkdir. Götürüldükləri yer nə pis yerdir orası[128]!
وَاُتْبِعُوا ف۪ي هٰذِه۪ لَعْنَةً وَيَوْمَ الْقِيٰمَةِۜ بِئْسَ الرِّفْدُ الْمَرْفُودُ
- Onlar həm burada lənətə/kənarlaşdırılmaya məruz buraxıldılar və həm də qiyamət günündə (elə olacaqlar)[129]. Onlara verilən bu pay nə pis paydır!
ذٰلِكَ مِنْ اَنْبَٓاءِ الْقُرٰى نَقُصُّهُ عَلَيْكَ مِنْهَا قَٓائِمٌ وَحَص۪يدٌ
- Bax bu, o şəhərlərin xəbərlərindəndir[130]. Onları sənə olduğu kimi çatdırırıq. Onlardan hələ də əsər-əlaməti qalanlar var. Biçilmiş əkin kimi yox olub gedənlər də var.
وَمَا ظَلَمْنَاهُمْ وَلٰكِنْ ظَلَمُٓوا اَنْفُسَهُمْ فَمَٓا اَغْنَتْ عَنْهُمْ اٰلِهَتُهُمُ الَّت۪ي يَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللّٰهِ مِنْ شَيْءٍ لَمَّا جَٓاءَ اَمْرُ رَبِّكَۜ وَمَا زَادُوهُمْ غَيْرَ تَتْب۪يبٍ
- Biz onlara haqsızlıq etmədik lakin onlar özlərinə haqsızlıq etdilər[131]. Allah ilə öz aralarına qoyaraq çağırdıqları ilahları, Rəbbinin əmri gəldiyi zaman heç bir işlərinə yaramadı[132]. Tam tərsinə onların ancaq zərərlərini artırdı.
وَكَذٰلِكَ اَخْذُ رَبِّكَ اِذَٓا اَخَذَ الْقُرٰى وَهِيَ ظَالِمَةٌۜ اِنَّ اَخْذَهُٓ اَل۪يمٌ شَد۪يدٌ
- Sənin Rəbbin, haqsızlıq içinə düşmüş şəhərləri yaxaladığı zaman bax belə yaxalayır. Şübhəsiz, Onun yaxalaması ağrılı-acılıdır, şiddətlidir.
اِنَّ ف۪ي ذٰلِكَ لَاٰيَةً لِمَنْ خَافَ عَذَابَ الْاٰخِرَةِۜ ذٰلِكَ يَوْمٌ مَجْمُوعٌۙ لَهُ النَّاسُ وَذٰلِكَ يَوْمٌ مَشْهُودٌ
- Həqiqətən, axirət əzabından qorxanlar üçün bunda bir ibrət/dəlil vardır. O gün bütün insanların toplanacağı gündür. O gün şahidlik edilən[133] bir gündür.
وَمَا نُؤَخِّرُهُٓ اِلَّا لِاَجَلٍ مَعْدُودٍۜ
- Biz onu, sadəcə müəyyən etdiyimiz bir vaxta qədər təxirə salırıq[134].
يَوْمَ يَأْتِ لَا تَكَلَّمُ نَفْسٌ اِلَّا بِاِذْنِه۪ۚ فَمِنْهُمْ شَقِيٌّ وَسَع۪يدٌ
- O gün[135] gəldiyi zaman Allahın icazəsi olmadan heç kim danışa bilməz. Artıq kimiləri bədbəxt, kimiləri də xoşbəxt olacaqdır[136].
فَاَمَّا الَّذ۪ينَ شَقُوا فَفِي النَّارِ لَهُمْ ف۪يهَا زَف۪يرٌ وَشَه۪يقٌۙ
- Bədbəxt olanlara gəlincə, onlar o atəşdə/cəhənnəmdə olacaqlar. Onlar orada ahu-fəğan qoparır və zarıldayırlar[137].
خَالِد۪ينَ ف۪يهَا مَا دَامَتِ السَّمٰوَاتُ وَالْاَرْضُ اِلَّا مَا شَٓاءَ رَبُّكَۜ اِنَّ رَبَّكَ فَعَّالٌ لِمَا يُر۪يدُ
- Rəbbinin başqa bir tərcihi olmadığı müddətcə onlar, göylər və yer durduqca onlar orada həmişəlik qalacaqlar[138]. Sənin Rəbbin istədiyini edəndir[139].
وَاَمَّا الَّذ۪ينَ سُعِدُوا فَفِي الْجَنَّةِ خَالِد۪ينَ ف۪يهَا مَا دَامَتِ السَّمٰوَاتُ وَالْاَرْضُ اِلَّا مَا شَٓاءَ رَبُّكَۜ عَطَٓاءً غَيْرَ مَجْذُوذٍ
- Xoşbəxt olan kəslər isə Cənnətdə olacaqlar. Rəbbinin istədiyi istisna olmaqla; onlar, göylər və yer durduqca bitməz-tükənməz bir bağış ilə orada həmişəlik qalacaqlar[140].
فَلَا تَكُ ف۪ي مِرْيَةٍ مِمَّا يَعْبُدُ هٰٓؤُ۬لَٓاءِۜ مَا يَعْبُدُونَ اِلَّا كَمَا يَعْبُدُ اٰبَٓاؤُ۬هُمْ مِنْ قَبْلُۜ وَاِنَّا لَمُوَفُّوهُمْ نَص۪يبَهُمْ غَيْرَ مَنْقُوصٍ۟
- Qulluq etdikləri şeylərdən ötrü bunlarla münaqişəyə girmə! Daha əvvəl ataları necə qulluq etmişsə, onlar da o şəkildə qulluq edirlər[141]. Əlbəttə biz, mütləq onların paylarına düşəni əksiksiz verəcəyik.
وَلَقَدْ اٰتَيْنَا مُوسَى الْكِتَابَ فَاخْتُلِفَ ف۪يهِۜ وَلَوْلَا كَلِمَةٌ سَبَقَتْ مِنْ رَبِّكَ لَقُضِيَ بَيْنَهُمْۜ وَاِنَّهُمْ لَف۪ي شَكٍّ مِنْهُ مُر۪يبٍ
- Həqiqətən biz, Musaya o kitabı verdik. Sonra onda da ixtilaf edildi. Rəbbinin daha əvvəl verdiyi bir sözü[142] olmasaydı, aralarında mütləq hökm verilirdi. Onlar o kitab barəsində özlərini tərəddüddə qoyan bir şəkk içindədirlər[143].
وَاِنَّ كُلًّا لَمَّا لَيُوَفِّيَنَّهُمْ رَبُّكَ اَعْمَالَهُمْۜ اِنَّهُ بِمَا يَعْمَلُونَ خَب۪يرٌ
- Rəbbin onların hər birinə, əməllərinin qarşılığını tam olaraq verəcəkdir[144]. Şübhəsiz ki O, onların etdiklərindən xəbərdardır.
فَاسْتَقِمْ كَمَٓا اُمِرْتَ وَمَنْ تَابَ مَعَكَ وَلَا تَطْغَوْاۜ اِنَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَص۪يرٌ
- Elə isə sənə emr olunduğu kimi doğru ol[145]! Səninlə birlikdə tövbə/dönüş edənlər də doğru olsunlar! Olmaya həddi aşasız! O, sizin nə etdiklərini görür.
وَلَا تَرْكَنُٓوا اِلَى الَّذ۪ينَ ظَلَمُوا فَتَمَسَّكُمُ النَّارُۙ وَمَا لَكُمْ مِنْ دُونِ اللّٰهِ مِنْ اَوْلِيَٓاءَ ثُمَّ لَا تُنْصَرُونَ
- Haqsızlıq edənlərə meyl etməyin! Yoxsa o atəş sizə də toxunur. Allah ilə aranıza girəcək yaxınlarınız yoxdur. Sonra köməklik də görməyəcəksiniz[146].
وَاَقِمِ الصَّلٰوةَ طَرَفَيِ النَّهَارِ وَزُلَفًا مِنَ الَّيْلِۜ اِنَّ الْحَسَنَاتِ يُذْهِبْنَ السَّيِّـَٔاتِۜ ذٰلِكَ ذِكْرٰى لِلذَّاكِر۪ينَۚ
- Namazı gündüzün iki bölümündə və gecənin gündüzə yaxın vaxtlarında[147] düzgün və davamlı qıl! Çünki yaxşılıqlar pislikləri aparır. Bu, ağlını/yaddaşını işlədənlərin zehnində tutması lazım olan doğru bilikdir.
وَاصْبِرْ فَاِنَّ اللّٰهَ لَا يُض۪يعُ اَجْرَ الْمُحْسِن۪ينَ
- Sən səbrli/dirayətli ol! Allah gözəl davrananların mükafatını hədər etməz.
فَلَوْلَا كَانَ مِنَ الْقُرُونِ مِنْ قَبْلِكُمْ اُو۬لُوا بَقِيَّةٍ يَنْهَوْنَ عَنِ الْفَسَادِ فِي الْاَرْضِ اِلَّا قَل۪يلًا مِمَّنْ اَنْجَيْنَا مِنْهُمْۚ وَاتَّبَعَ الَّذ۪ينَ ظَلَمُوا مَٓا اُتْرِفُوا ف۪يهِ وَكَانُوا مُجْرِم۪ينَ
- Sizdən əvvəlki dövrlərdən təcrübə sahibi olanlar[148], o yerlərdə fitnə-fəsad törədilməsini qadağan etsəydilər olmazdımı? Onlardan ancaq xilas etdiyimiz az bir kimsə bunu etmişdi. Zülm edənlər isə, özlərinin rəfahını artıran şeylərin ardına düşdülər və günahkar oldular.
وَمَا كَانَ رَبُّكَ لِيُهْلِكَ الْقُرٰى بِظُلْمٍ وَاَهْلُهَا مُصْلِحُونَ
- Əhalisi xeyirxah olduğu halda Rəbbin haqsızlıq edib, o şəhərləri həlak etməyə çalışmaz.[149]
وَلَوْ شَٓاءَ رَبُّكَ لَجَعَلَ النَّاسَ اُمَّةً وَاحِدَةً وَلَا يَزَالُونَ مُخْتَلِف۪ينَۙ
- Əgər seçim Rəbbinin olsaydı[150] əlbəttə insanları tək bir ümmət/doğru davranan kəslər edərdi[151]. Amma onlar müxalifətlərini sürdürməyə davam edirlər[152].
اِلَّا مَنْ رَحِمَ رَبُّكَۜ وَلِذٰلِكَ خَلَقَهُمْۜ وَتَمَّتْ كَلِمَةُ رَبِّكَ لَاَمْلَـَٔنَّ جَهَنَّمَ مِنَ الْجِنَّةِ وَالنَّاسِ اَجْمَع۪ينَ
- Yalnız Rəbbinin mərhəmət etdiyi kəslər istisnadır. O, insanları bunun üçün yaratmışdır. Rəbbinin bu sözü artıq tam yerinə yetmişdir: “Cəhənnəmi tamamilə cinlərlə və insanlarla dolduracağam[153]”.
وَكُلًّا نَقُصُّ عَلَيْكَ مِنْ اَنْبَٓاءِ الرُّسُلِ مَا نُثَبِّتُ بِه۪ فُؤٰادَكَۚ وَجَٓاءَكَ ف۪ي هٰذِهِ الْحَقُّ وَمَوْعِظَةٌ وَذِكْرٰى لِلْمُؤْمِن۪ينَ
- Elçilərin xəbərlərindən hər birini sənə tam söyləyirik ki, onun könlün təskinlik tapsın. Bunlarda sənə həqiqət, möminlərə isə bir öyüd və ağılda tutulası biliklər vardır[154].
وَقُلْ لِلَّذ۪ينَ لَا يُؤْمِنُونَ اعْمَلُوا عَلٰى مَكَانَتِكُمْۜ اِنَّا عَامِلُونَۙ
- İnanıb güvənməyənlərə de ki: “Əlinizdən gələni edin, biz də edəcəyik[155]!
وَانْتَظِرُواۚ اِنَّا مُنْتَظِرُونَ
- Gözləyin, biz də gözləyəcəyik[156]!
وَلِلّٰهِ غَيْبُ السَّمٰوَاتِ وَالْاَرْضِ وَاِلَيْهِ يُرْجَعُ الْاَمْرُ كُلُّهُ فَاعْبُدْهُ وَتَوَكَّلْ عَلَيْهِۜ وَمَا رَبُّكَ بِغَافِلٍ عَمَّا تَعْمَلُونَ
- Göylərin və yerin qeybi/gizlisi-saxlısı Allaha məxsusdur[157]. Bütün işlər Ona qayıdacaqdır. Elə isə Ona qulluq et və Ona güvənib dayan! Rəbbin etdiklərinizdən xəbərsiz deyildir!
[1] Bunlara “hurufu muqatta”, yəni tək-tək oxunan hərflər deyilir. Bunların Nəbimizdən soruşulmaması, onların bilinən bir mənası olduğunu göstərir. Yoxsa müşriklər bunu dillərinə dolayar, Nəbimizi hər zaman rahatsız edərdilər. Bu hərflərlə əlaqəli suallar, İslamın Ərəbistan yarımadası xaricinə yayılmasından sonra başlamışdır. Türkcədə belə bir ifadə tərzi yoxdur. Bu hərflərlə başlayan 29 surədən 25-ində Qurana, dördündə də mühüm bir mövzuya diqqət çəkməsi, onların diqqətlərini cəlb etmək üçün işlədildiyi başa düşülür (Doğrusunu Allah bilir).
[2] Möhkəm ayə, bir mövzuda hökm ehtiva edən ayədir. Həmin hökm, başqa ayələrlə təfsilatlı olaraq açıqlanır (Ali-İmran 3/7; Zümər 39/23).
[3] Ənam 6/114; Əraf 7/52; Füssilət 41/3.
[4] Bu iki ayədən də görüldüyü kimi Allahın ayələrini ancaq Allah açıqlayır. Onun açıqlamalarını da sadəcə bu Qurandan əldə edə bilərik (Yusif 12/111; Nəhl 16/89; Qiyamət 75/16-19). Muhəmməd əleyhissəlaam daxil heç kimin Quranı açıqlama səlahiyyəti yoxdur. Onun vəzifəsi, özünə gələn kitabı insanlara əksiksiz bir şəkildə çatdırmaq, Allahın kitabda ona göstərdiyi şəkildə onlara kitabı və hikməti öyrətmək, onda olan hökmlərlə insanları xəbərdar etmək və müjdə verməkdir (Bəqərə 2/151; Ali-İmran 3/164; Nisa 4/105; Maidə 5/67; Əraf 7/1-3; Nəhl 16/44; Cümə 62/2). Muhəmməd əleyhissəlamın müjdələri də xəbərdarlıqları da özlərinə verilən kitabda mövcud olduğu üçün bu iki vəsf məhz Quran üçün də işlədilmişdir (İsra 17/9-10; Kəhf 18/1-2; Füssilət 41/2—3; Əhkaf 46/12).
[5] Bəqərə 2/119; İsra 17/105; Məryəm 19/97; Furqan 25/56; Əhzab 33/45; Səbə 34/28; Fatır 35/24; Fəth 48/8.
[6] İstiğfar/bağışlanma, söz və davranışla məğfirət tələb etməkdir. Başı qorumaq üçün geyilən zirehə də “miğfər” deyilir.
[7] Tövbə, “etdiyi xətalardan peşman olub, səhv yoldan dönməyə qərar verən insanın Allahın istədiyi doğru yola dönməsidir.” Məsələn: İçkini Allah haram/qadağan etdiyi üçün içməkdən peşman olub buraxmağa qərar verən insanın içkini tamamilə buraxması tövbə/dönüş adlanır.
[8] Müəyyən edilmiş əcəl barədə bax: Ənam 6/2 və dipnotu.
[9] Muhəmməd əleyhissəlamdan əvvəlki elçilər də öz ümmətlərini bu şəkildə dəvət etmişlər (Hud 11/52, 61,89-90; İbrahim 14/10; Nuh 71/1-4).
[10] Nisa 4/40.
[11] Ənbiya 21/109.
[12] Yunus 10/4.
[13] Bəqərə 2/77; Nəhl 16/23; Zuxruf 43/80.
[14] Ənkəbud 29/60.
[15] Günəşin başqa bir tərəfə ayrılmadan üzərində dolaşdığı orbitə “müstəqar” demişdir (Yasin 36/38). Bu ayədə isə müstəqar, canlıların üzərində müəyyən bir müddət dolaşdığı yerləşmə yeri olan yer üzüdür. “Müstəvda” da öldükdən sonra təkrar dirildiləcəkləri günə qədər qalacaqları yerlərdir. Bütün canlılar, eyni insanlar kimi yenidən dirildiləcəklər (Ənam 6/38; Əraf 7/57; Təkvir 81/5). Eyni ifadələr, Ənam 6/98-ci ayədə də keçər və mayalanmış yumurtanın yolculuğu boyunca qaldığı yerləri “müstəqar və mütəvda” deyə ikiyə ayırır. Müstəqar, mayalanmış yumurtanın mayalanma anından rəhmə çatana qədər yolçuluq etdiyi kanaldır. Müstəvda isə rüşeymin, ananın vücudundan ayrılma müddətinə qədər qaldığı ana rəhmidir.
[16] Ali İmran 3/5; Ənam 6/59; Yunus 10/61; Nəml 27/75; Fatır 35/11.
[17] Yer və göylərin altı gündə yaradıldığını göstərən ayələr bunlardır: “Yunus 10/3; Furqan 25/59; Səcdə 32/4-5; Füssilət 41/9-12; Kaf 50/38; Hədid 57/4.
[18] Əraf 7/54, Yunus 10/3, Rad 13/2, Tə-ha 20/5, Furqan 25/59, Səcdə 32/4, Kaf 50/38, Hədid 57/4.
[19] Kəhf 18/7; Mülk 67/2.
[20] Tə-ha 20/55; Həcc 22/7; Nuh 71/17-18.
[21] Səffat 37/15-18.
[22] Kəhf 18/58-59; Zümər 39/47-48; Casiyə 45/32-33.
[23] İsra 1783; Rum 30/36; Füssilət 41/49-50; Şura 42/48.
[24] Yunus 10/12, 21; Zümər 39/8, 49; Füssilət 41/51; Fəcr 89/15-16.
[25] Maidə 5/9; Həcc 22/50.
[26] Ənam 6/8; İsra 17/90-95; Furqan 25/7-8.
[27] Maidə 5/49; İsra 17/73-75; Qəsas 28/87.
[28] Rad 13/7; Fatır 35/23.
[29] Bu və bir çox ayələr nəbilərdə ismət sifətinin yəni günahlardan qorunmuş olmadığını göstərir (Nisa 4/105-107; Ənfal 8/67-68; Tövbə 9/43; Nəml 27/10-11; Təhrim 66/1-2).
[30] “Dun(دون) ” kəlməsi lüğətdə, ən üst mərtəbədən altda olan və ondan aşağıda, yaxın, əvvəl və başqa mənalarına gəlir.
[31] Bəqərə 2/23, Yunus 10/37–38, İsra 17/88, Qəsas 28/49, Əhqaf 46/8, Tur 52/34.
[32] Qəsas 28/50.
[33] Ənbiya 21/108.
[34] Bəqərə 2/200–202, Ali İmran 3/145, Nisa 4/134, İsra 17/18–20, Şura 42/20.
[35] Muhəmməd 47/14.
[36] Allahın kitabını oxuyub başa düşən və çatdıran hər kəs şahiddir (Əhzab 33/45–46, Fətih 48/8–9, Müzzəmmil 73/15). Ali İmran 3/18-ci ayə isə elm sahiblərini də şahid saymaqdadır. Demək ki, şahidlik görərək və ya elm ilə olur. Yəni, Qurana şahidlik edənlər ona inananlardır.
[37] Əhqaf 46/12.
[38] Bəqərə 2/121, Maidə 5/83–86, Qəsas 28/52–54, Ənkəbud 29/47.
[39] Ənam 6/21–93, Əraf 7/37, Yunus 10/17, Ənkəbud 29/68, Zümər 39/32.
[40] Mömin 40/51-52; Kaf 50/21.
[41] Əraf 7/44.
[42] Əyri deyə ifadə etdiyimiz عوج = ivəc, çox diqqət etmədikcə bilinməyəcək bir əyrilikdir (Müfrədat). Bəzi din xadimləri, insanları Allah yolundan azdırmaq üçün, doğrulara çox yaxın görünən əyriliklərə baş vururlar. Bu səbəblə ən təhlükəli əyrilik, doğruya ən çox bənzəyəndir.
[43] Əraf 7/45.
[44] Nur 24/57.
[45] Əhzab 33/64-65; Şura 42/45-46.
[46] Furqan 25/68-69.
[47] Kəhf 18/101.
[48] Əraf 7/53; Zümər 39/15; Şura 42/45.
[49] Bəqərə 2/165–167, Ənam 6/23–24, Yunus 10/28–30, Nəhl 16/86–87, Qəsas 28/75, Fussilət 41/48.
[50] Nəhl 16/106–109, Kəhf 18/103–106, Nəml 27/4–5.
[51] Bəqərə 2/82, Əraf 7/42, Yunus 10/9, Əhqaf 46/13–14.
[52] Ənam 6/50, Rad 13/16, Fatır 35/19–22, Mömin 40/58.
[53] Nuh qissəsi haqqında ətraflı məlumat üçün bax: Əraf 7/59–72, Yunus 10/71–73, Möminun 23/23–30, Şuəra 26/105–122, Saffat 37/75–82, Qəmər 54/9–16, Nuh 71/1–28.
[54] Əraf 7/59; Möminun 23/23.
[55] Möminun 23/24.
[56] Şüəra 26/111.
[57] Salih əleyhissəlam ilə Şüeyb əleyhissəlam da öz xalqına bənzər şeyləri söyləmişlər (Hud 11/63-88). Çünki dində məcburiyyətin heç bir növü yoxdur (Bəqərə 2/256), bu səbəblə heç kimə inanması üçün təzyiq göstərilməz.
[58] Yunus 10/72; Şuara 26/109.
[59] Şuara 26/112-114.
[60] Uca Allah bu mövzuda Muhəmməd əleyhissəlamı xəbərdar etmişdir (Ənam 6/52; Kəhf 18/28).
[61] Allah, Nuh əleyhissəlamın bu sözlərinin eynisini Muhəmməd əleyhissəlama da söylətdirmişdir (Ənam 6/50).
[62] İnanmayanların, göndərilən elçilərə söylədikləri eyni sözlər bu ayələrdə də keçər: Əraf 7/70, 77, İsra 17/92, Şuəra 26/187, Ənkəbud 29/29, Əhqaf 46/22.
[63] “Şaə” ( شاء ) feili “bir şey etmək” mənasındakı şey ( شيء) məsdərindən törəmişdir. Allahın bir şey etməsi o şeyi var etməsi, insanın bir şey etməsi də o şey üçün lazım olan səyi göstərməsidir (“Mufrədat”). Allah, hər şeyi bir ölçüyə görə var edər (Qəmər 54/49, Rad 13/48). Allah hər kəsin doğru yolda olmasını istəyər (Nisa 4/26) amma təkcə doğru işlər görəni doğru yolda sayar (Nur 24/46). Buna görə “şaə” feilinin icraçısı bəndə olarsa “seçib etdi”, Allah olarsa, “seçib yaratdı” mənasına gəlir. Allah, insanlara seçimlərinə görə davranma hürriyyəti verməsəydi, heç kimsə yanlış bir iş görə bilməz və imtahan deyə də bir şey olmazdı (Nəhl 16/93, Yunus 10/99). Yanlış bir qədər anlayışını İslama yerləşdirmək istəyənlər, böyük bir təhrifə yol verərək şaə ( شاء ) feilinə hər yerdə iradə yəni “istəmək və diləmək” mənasını vermiş və bunu təfsirlərə hətta sözlüklərə belə yerləşdirərək, bir çox ayənin məalını pozmuşlar.
[64] Ənam 6/134.
[65] “İradə” kəlməsi “istəmək, diləmək” deməkdir. Yer üzündə meydana gələn hər şey təkcə Allahın iradə/istəməsi ilə deyil, eyni zamanda “ol” deməsi ilə yaranır (Yasin 36/82). Uca Allah, “ol” dedikdən sonra “şaə”yə bir şeyə çevrilir və o şey mütləq olur (Ənam 6/149; Nəhl 16/9). Əgər belə bir qayda qanunu olmasaydı, Allahın ayədəki iradəsi/istəyi hər kafir və günahkar üçün həyata keçməli idi.
[66] Hud 11/13.
[67] Yunus 10/41; Səbə 34/25.
[68] Uca Allah onların bu mövzudakı inadlarını bilməkdədir. Əgər həlak əmri çıxmadan qabaq tövbə etsəydilər, onlar da “Yunus əleyhissəlamın xalqı kimi xilas ola bilərdilər (Yunus 10/98).
[69] Möminun 23/27.
[70] Mutaffifun 83/34-36.
[71] Tənnur (التنور) təndir anlamında (Lisanul Ərəb) və bilinən bir ifadə ilə “gəminin qazanı deməkdir. Qazanın qaynaması ilə onun buxarlı gəmi olduğunu və hərəkətə hazır hala gəldiyini göstərir.
[72] Möminun 23/27.
[73] “Allah” ismi Rəbbimizin xüsusi ismidir. Bu səbəblə Allah deyilincə, Allahın digər bütün isimləri də ağla gəlir. Ayrıca təfsirlərdə, gəminin “Bismillah” deyə çalışdırıldığı və yenə eyni şəkildə dayandırıldığı da rəvayət edilmişdir.
[74] Möminun 23/28-29.
[75] Dalğa deyə tərcümə etdiyimiz məvc (مَوْجٍ) kəlməsi müfrəddir. Demək ki gəmi hələ dəmir almamış ancaq böyük bir dalğa gəmini sallamağa və içindəkiləri sağ-sola sallamağa başlamışdı.
[76] Nuh 71/26-27.
[77] Qəmər 54/11-12.
[78] Qəmər 54/13-15.
[79] Hud 11/40.
[80] Bu ayədən, Nuh əleyhissəlamın oğlum dediyi uşağın öz oğlu olmadığı anlaşılmaqdadır. Çünki bir əvvəlki ayədə Nuh “Rəbbim! Oğlum mənim ailəmdəndir” demiş, Allah isə “O, sənin ailəndən deyil” deyərək, əsl həqiqəti ortaya çıxarmışdır. Təhrim 66/10-cu ayədə isə Nuhun arvadının ərinə xəyanətindən bəhs edilir. Ayənin sonundakı “əslini bilmədiyin şeyi məndən istəmə” ifadəsi də Nuhun o uşaqla əlaqəli bilmədiyi şeylərin olduğunu göstərir.
[81] Allahın “Cahillərdən olmayasan” deməsi, bu ayəyə görə, Nuh əleyhissəlam o ana qədər tufanda itirdiyi şəxsin öz oğlu olduğunu zənn etmişdir. Bu acı ilə özünü tuta bilməyib, Allaha bunun nəticəsini soruşmuşdu. Bu davranış bir peyğəmbərə yaraşmayan davranış olduğu üçün Allah onu xəbərdar etmiş və öyüd vermişdir. Nəticədə Nuh dərhal Allaha sığınmış və bağışlanmasını diləmişdir.
[82] Ali İmran 3/44; Yusif 12/102; Qəsas 28/44-49.
[83] Qəsas 28/83.
[84] Hud qissəsi barədə əlavə məlumat üçün bax: Əraf 7/65–72, Şuəra 26/124–140, Fussilət 41/15–16, Əhqaf 46/21–25, Qəmər 54/18–21, Zariyat 51/41–42, Haqqa 69/6–8, Fəcr 89/6.
[85] Şuəra 26/127.
[86] Onların güçlü cüssələri ilə əlaqəli bax: Əraf 7/69; Füssilət 41/15.
[87] Əraf 7/70; Şuəra 26/136-138; Əhqaf 46/22.
[88] Əraf 7/71.
[89] Əhqaf 46/23.
[90] Əraf 7/72, Şuara 26/139, Fussilət 41/16, Əhqaf 46/24–25, Qəmər 54/18–20, Zariyat 51/41–42, Haqqa 69/6–8.
[91] Əhqaf 46/26.
[92] Salih əleyhissəlamın qissəsi ilə əlaqəli ətraflı məlumat üçün bax: Əraf 7/73–79, Hicr 15/80–84, Şuəra 26/141–159, Nəml 27/45–53, Fussilət 41/17–18, Zariyat 51/43–45, Qəmər 54/23–31, Haqqa 69/4–5, Şəms 91/11–15.
[93] Əraf 7/73, İsra 17/59, Şuəra 26/155–156, Qəmər 54/27–28.
[94] Əraf 7/77, Şuəra 26/157, Qəmər 54/29, Şəms 91/14.
[95] Zariyat 51/43.
[96] Nəml 27/53; Füssilət 41/18.
[97] Əraf 7/73-79.
[98] İbrahim əleyhissəlam ilə mələklər arasında keçən dialoqlar haqqında bax: Hicr 15/51–60, Ənkəbud 29/31–32, Zariyat 51/24–34.
[99] Salam, səlamət və güvənlik deməkdir (Məqayis). Salamlaşmaq, qarşılıqlı olaraq bir-birinə səlamət və güvənlik aşılamaqdır.
[100] Hicr 15/52-53.
[101] Zariyat 51/28.
[102] Zariyat 51/29.
[103] Zariyat 51/30.
[104] Ayənin mətnindəki “bizimlə” ifadəsini “elçilərimizlə” şəklində tərcümə etməyimiz, elçinin öz adına danışma səlahiyyətinin olmamasındandır. İbrahim əleyhissəlam yaxşı bilir ki, onlar, Allahın əmrini yerinə yetirməklə vəzifəlidirlər.
[105] Tövratda da bu anladılır: Qədim Əhd, Yaradılış 18/23-33.
[106] Ənkəbud 29/31-32.
[107] Tövbə 9/114.
[108] Lut əleyhissəlamın qissəsi haqqında ətraflı məlumat üçün bax: Əraf 7/80–84, Hicr 15/61–77, Ənbiya 21/74–75, Şuəra 26/160–174, Nəml 27/54–58, Ənkəbud 29/28–35, Saffat 37/133–138, Zariyat 51/31–37, Qəmər 54/33–40.
[109] Buradakı əthar ((اطهر) kəlməsi sadəcə sifəti müşəbbəhə olduğu üçün məal o şəkildə verilmişdir. Allahın elçisinin evlilik xarici cinsi əlaqəni tövsiyə etmədiyi üçün burada “onlarla evlənin” sözünün gizli əmr olaraq yer alması məcburidir. Lut əleyhissəlamın bunu söyləmək fürsətini tapa bilməməsi, xalqın onu nə qədər həyəcanlandırdığını göstərir. Bu ayə, din fərqinin evlənməyi haram etmədiyini də göstərir. Çünki Təhrim 66/10-cu ayəyə görə Lutun arvadı kafir idi, amma onu boşamadı.
[110] Hicr 15/67-72; Qəmər 54/37. Eyni hadisə Tövrat “Yaradılış” 19/8 bölümlərində də anladılır: “Baxın, heç kişi toxunmamış iki qızım var. Onları gətirim ki, gözünüzdə yaxşı olanı onlarla edin. Amma bu adamlara bir şey etməyin. Çünki onlar, mənə sığındılar”.
[111] “Yuxarıya doğru çıx” anlamı verdiyimiz kəlmə “hər şeyin ən yüksəyi mənasına gələn “sərah (سَرَاة)” dan törəmişdir (Müfrədat). Tövratda da yer alan “yuxarıya çıxar!” əmri, gələcək əzabdan qurtulmaları üçün Lut əleyhissəlamın ailəsinin dağa çıxması əmridir (Təkvin 19/17).
[112] Hicr 15/65; Ənkəbud 29/33.
[113] Əraf 7/84, Hicr 15/74, Şuəra 26/172–173, Nəml 27/58, Saffat 37/116, Qəmər 54/38–39. Bu daşlar, Tövratın yaradılış 19/24 bölümündə göydən yağdırılan kükürd və atəş olaraq tərif edilmişdir. Bu maddələr, daha çox bir yanardağ patlaması nəticəsində ortaya çıxmaqdadır.
[114] Zariyat 51/33-34.
[115] Hicr 15/75–76, Ənkəbud 29/35, Saffat 37/137–138, Zariyat 51/37.
[116] Şüeyb qissəsi haqqında ətraflı məlumat üçün bax: Əraf 7/85–93, Hicr 15/78–79, Şuəra 26/176–191, Ənkəbud 29/36–37.
[117] Əraf 7/85; Şüəra 26/181-183.
[118] Bax: Hud 11/33 ayənin dipnotu.
[119] Hər peyğəmbərə, cinlərin təsirində qaldığı və ağlını itirdiyi şəklində ittihamlar irəli sürmüşlər (Hicr 15/6; Şüəra26/27). Muhəmməd əleyhissəlama edilən iftiralar da bu ayələrlə çürüdülmüşdür (Əraf 7/184, Möminun 23/70, Səbə 34/46, Tur 52/29, Qələm 68/2, Təkvir 81/22). Peyğəmbərlər vəhy alanda yanına şeytanlar yaxlaşdırılmadığı və mələklərlə qorunduğu (Cin 72/26-28), bununla belə şeytanların onlara vəsvəsə verməyə çalışdıqları ancaq Allahın o vəsvəsəni təsirsiz hala gətirdiyi bildirilməkdədir (Həcc 22/52).
[120] Şüeyb əleyhissəlam, Harun əleyhissəlamın nəslindən gəldiyi üçün ona hörmət bəsləyir və onu din xadimi sinifindən bir rahib olaraq görürdülər.
[121] Əraf 7/87.
[122] Uca Allah, Şüeyb əleyhissəlamın söylədiyi bu sözlərin eynisini Muhəmməd əleyhissəlama da söylətmişdi (Ənam 6/135; Hud 11/121-122; Zümər 39/39-40).
[123] Əraf 7/91; Şüəra 26/189; Ənkəbud 29/37.
[124] Əraf 7/92.
[125] İbrahim 14/5; Möminun 23/45; Mömin 40/23; Zuxruf 43/46.
[126] Əraf 7/103; Yunus 10/75; Möminun 23/46; Mömin 40/24.
[127] Ancaq Firon özünü çox ağıllı sayırdı: Mömin 40/29.
[128] Məryəm 19/86.
[129] Qəsas 28/42.
[130] Əraf 7/101; Hud 11/49; Tə-ha 20/99.
[131] Yunus 10/44.
[132] Əhqaf 46/28.
[133] Vaqiə 56/47-50
[134] Nəhl 16/61; Kəhf 18/58; Fatır 35/45.
[135] Tə-ha 20/108; Nəbə 78/38.
[136] Ali İmran 3/106; Şura 42/7.
[137] Ənbiya 21/98-100; Ala 87/11-13; Leyl 92/14-16.
[138] Nisa 4/168–169, Əhzab 33/64–65, Fatır 35/36.
[139] Buruc 85/16.
[140] Nisa 4/57,122, Maidə 5/119, Tövbə 9/22,100; Təğabun 64/9, Talaq 65/11, Bəyyinə 98/8.
[141] Zuxruf 43/22.
[142] Hud 11/104.
[143] Füssilət 41/45.
[144] Nur 24/25; Zümər 39/70.
[145] Şura 42/15.
[146] İsra 17/74-75.
[147] Tərəf (طرف), bir şeyin bölümlərindən biri anlamına gəlir (Lisanul Ərəb). “Gündüzün iki tərəfi”, iki bölümü deməkdir. Namaz qılınması lazım olan ilk bölüm, günəşin təpə nöqtəsindən batmaya doğru yönəldiyi günorta vaxtıdır (İsra 17/78). İkincisi isə günəş batmadan əvvəl qılınması lazım olan ikindi namazının vaxtı olur. Züləf (زلف), yaxınlıq anlamında olan “zülfə”nin (Mülk 67/27) cəmidir. (Lisanul Ərəb), “gecənin gündüzə yaxın tərəfləri” deməkdir. Yaxınlıq, gündüzün aydınlığının gecənin qaranlığına qarışması ilə anlaşılır. Ərəbcədə cəm ən az üçü göstərir. Demək ki, gecənin gündüzə yaxın vaxtlarında qılınan namazların sayı ən az üçdür. Bunlar: axşam, gecə və fəcr/sübh vaxtı qılınan namazlardır. Nəticə etibarı ilə bu ayə; bir gündə günorta namazı ilə başlayıb sübh namazı ilə bitən beş vaxt namazın fərz olduğunu göstərir. Əlavə bax: Bəqərə 2/238.
[148] Əvvəlki peyğəmbərlərdən və onların kitablarından öyrəndikləri biliklər.
[149] Qəsas 28/59.
[150] Bax: Hud 11/33-cü ayənin dipnotu.
[151] Yunus 10/99.
[152] Bəqərə 2/30.
[153] Əraf 7/12-18; Səcdə 32/13; Sad 38/82-85.
[154] Ənam 6/34; Yusuf 12/111; Tə-ha 20/99
[155] Zümər 39/39-40.
[156] Yunus 10/102.
[157] Maidə 5/109; Ənam 6/59; Nəhl 16/77; Cin 72/26-28.
