Yunus surəsi

109 ayədən ibarətdir. Yunus, bir surənin adı olduğu kimi həmçinin Allah tərəfindən seçilən bir elçinin də adıdır.

بسم الله الرحمن الرحيم

Mərhəmətli, Rəhmli Allahın adıyla!

 

الٓرٰ۠ تِلْكَ اٰيَاتُ الْكِتَابِ الْحَك۪يمِ

1. Əlif, Lam, Ra.[1] Bunlar, hökm/hikmət dolu kitabın ayələridir.[2]

 

اَكَانَ لِلنَّاسِ عَجَبًا اَنْ اَوْحَيْنَٓا اِلٰى رَجُلٍ مِنْهُمْ اَنْ اَنْذِرِ النَّاسَ وَبَشِّرِ الَّذ۪ينَ اٰمَنُٓوا اَنَّ لَهُمْ قَدَمَ صِدْقٍ عِنْدَ رَبِّهِمْۜ قَالَ الْكَافِرُونَ اِنَّ هٰذَا لَسَاحِرٌ مُب۪ينٌ

2. Aralarından bir adama: “İnsanları xəbərdar et və iman gətirənləri də Rəbbinin yanında sədaqətlərinə qarşılıq bir məqamın[3] olduğunu müjdələ! – deyə vəhy etməyimiz insanlara təəccüblümü gəldi? Kafirlər, “Bu açıq-aşkar bir sehirbazdır”- dedilər.[4]

 

اِنَّ رَبَّكُمُ اللّٰهُ الَّذ۪ي خَلَقَ السَّمٰوَاتِ وَالْاَرْضَ ف۪ي سِتَّةِ اَيَّامٍ ثُمَّ اسْتَوٰى عَلَى الْعَرْشِ يُدَبِّرُ الْاَمْرَۜ مَا مِنْ شَف۪يعٍ اِلَّا مِنْ بَعْدِ اِذْنِه۪ۜ ذٰلِكُمُ اللّٰهُ رَبُّكُمْ فَاعْبُدُوهُۜ اَفَلَا تَذَكَّرُونَ

3. Sizin Rəbbiniz, göyləri və yeri altı gündə[5] yaradan, sonra da ərşə istiva/idarənin başına[6] keçən və işləri yoluna qoyan Allahdır[7]. Onun izni olmadan heç kim şəfaətçi ola bilməz.[8] Budur, Rəbbiniz Allah. Elə isə Ona qulluq edin.[9] Ağlınızdakı biliyi heç işlətməyəcəksiz?

 

اِلَيْهِ مَرْجِعُكُمْ جَم۪يعًاۜ وَعْدَ اللّٰهِ حَقًّاۜ اِنَّهُ يَبْدَؤُا الْخَلْقَ ثُمَّ يُع۪يدُهُ لِيَجْزِيَ الَّذ۪ينَ اٰمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ بِالْقِسْطِۜ وَالَّذ۪ينَ كَفَرُوا لَهُمْ شَرَابٌ مِنْ حَم۪يمٍ وَعَذَابٌ اَل۪يمٌ بِمَا كَانُوا يَكْفُرُونَ

4. Hamınızın dönüb gələcəyi yer, Onun hüzurudur.[10] Bu, Allahın haqq olan vədidir. O, yaratmağı başladır, sonra inanıb güvənən, xeyirxah işlər görənlərə etdiklərinin qarşılığını haqqıyla vermək üçün onu (yaratmanı) təkrarlayır.[11] Kafirlik edənlərə də kafirlik etməklərinə qarşılıq, qaynar sudan bir içki və ağrılı-acılı bir əzab vardır.[12]

 

هُوَ الَّذ۪ي جَعَلَ الشَّمْسَ ضِيَٓاءً وَالْقَمَرَ نُورًا وَقَدَّرَهُ مَنَازِلَ لِتَعْلَمُوا عَدَدَ السِّن۪ينَ وَالْحِسَابَۜ مَا خَلَقَ اللّٰهُ ذٰلِكَ اِلَّا بِالْحَقِّۜ يُفَصِّلُ الْاٰيَاتِ لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ

5. O, günəşi bir ziya/işıq mənbəyi[13], Ayı nur[14] edəndir. İllərin sayını və hesabı biləsiniz[15] deyə, aya mənzillər təqdir etmişdir.[16] Allah bunları ancaq haqq olaraq yaratdı. O, ayələrini anlayıb bilən bir xalq üçün belə müfəssəl izah edər.[17]

 

اِنَّ فِي اخْتِلَافِ الَّيْلِ وَالنَّهَارِ وَمَا خَلَقَ اللّٰهُ فِي السَّمٰوَاتِ وَالْاَرْضِ لَاٰيَاتٍ لِقَوْمٍ يَتَّقُونَ

6. Həqiqətən, gecə və gündüzün bir-biri ardınca gəlməsində, Allahın göylərdə və yerdə yaratdığı şeylərdə, pislikdən çəkinən bir xalq üçün çox ayələr/dəillər var.[18]

 

اِنَّ الَّذ۪ينَ لَا يَرْجُونَ لِقَٓاءَنَا وَرَضُوا بِالْحَيٰوةِ الدُّنْيَا وَاطْمَاَنُّوا بِهَا وَالَّذ۪ينَ هُمْ عَنْ اٰيَاتِنَا غَافِلُونَۙ

7. Bizimlə qarşılaşacaqlarını ümid etməyənlərə[19], dünya həyatına razı qalaraq onunla rahatlıq tapanlara və ayələrimizdən/dəlillərimizdən qafil olanlara gəlincə[20]…

 

اُو۬لٰٓئِكَ مَأْوٰيهُمُ النَّارُ بِمَا كَانُوا يَكْسِبُونَ

8. Qazandıqlarına qarşılıq onların gedib qalacaqları yer atəşdir.

 

اِنَّ الَّذ۪ينَ اٰمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ يَهْد۪يهِمْ رَبُّهُمْ بِا۪يمَانِهِمْۚ تَجْر۪ي مِنْ تَحْتِهِمُ الْاَنْهَارُ ف۪ي جَنَّاتِ النَّع۪يمِ

9. İnanıb güvənən və xeyirxah işlər görənləri, inanıb güvənmələrinə görə Rəbbi onları doğruya qovuşdurar. Nemətlərlə dolu cənnətlərdə onların alt tərəfindən çaylar axar.[21]

 

دَعْوٰيهُمْ ف۪يهَا سُبْحَانَكَ اللّٰهُمَّ وَتَحِيَّتُهُمْ ف۪يهَا سَلَامٌۚ وَاٰخِرُ دَعْوٰيهُمْ اَنِ الْحَمْدُ لِلّٰهِ رَبِّ الْعَالَم۪ينَ۟

10. Onların oradakı duaları “Səni nöqsan sifətlərdən uzaq tuturuq/Sənə könüldən boyun əyirik Allahım!” Bir-birlərinə xoş diləkləri də “Salam!”[22], dualarının sonu isə, “Həmd/Şükür, aləmlərin Rəbbi Allaha məxsusdur!” sözləridir.

 

وَلَوْ يُعَجِّلُ اللّٰهُ لِلنَّاسِ الشَّرَّ اسْتِعْجَالَهُمْ بِالْخَيْرِ لَقُضِيَ اِلَيْهِمْ اَجَلُهُمْۜ فَنَذَرُ الَّذ۪ينَ لَا يَرْجُونَ لِقَٓاءَنَا ف۪ي طُغْيَانِهِمْ يَعْمَهُونَ

11. Əgər Allah, insanlara xeyri tələsik istədikləri kimi, onlara şəri də tez versəydi, əlbəttə, əcəlləri çoxdan tamamlanmış olardı[23]. Biz, bizimlə qarşılaşacaqlarını ummayanları öz azğınlıqları içində çaşqın bir halda qoyarıq.[24]

 

وَاِذَا مَسَّ الْاِنْسَانَ الضُّرُّ دَعَانَا لِجَنْبِه۪ٓ اَوْ قَاعِدًا اَوْ قَٓائِمًاۚ فَلَمَّا كَشَفْنَا عَنْهُ ضُرَّهُ مَرَّ كَاَنْ لَمْ يَدْعُنَٓا اِلٰى ضُرٍّ مَسَّهُۜ كَذٰلِكَ زُيِّنَ لِلْمُسْرِف۪ينَ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ

12. İnsana bir zərər toxunduğu zaman uzanaraq, oturaraq və ya ayaqda ikən bizə yalvarır/dua edər. Amma bu zərəri ondan qaldırdığımız zaman, sanki ondan ötrü bizə heç yalvarmamış/dua etməmiş kimi davranır. Bax belə, həddi aşanların etdikləri özlərinə xoş göstərilir.[25]

 

وَلَقَدْ اَهْلَكْنَا الْقُرُونَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَمَّا ظَلَمُواۙ وَجَٓاءَتْهُمْ رُسُلُهُمْ بِالْبَيِّنَاتِ وَمَا كَانُوا لِيُؤْمِنُواۜ كَذٰلِكَ نَجْزِي الْقَوْمَ الْمُجْرِم۪ينَ

13. Sizdən əvvəlki necə nəsilləri zülm etmələri səbəbiylə həlak etdik[26]. Elçilərimiz, onlara açıq-aydın dəlil-sübutlarla gəldi amma onlar inanmağa yanaşmadılar[27]. Bax belə, günahkar xalqı biz cəzalandırırıq.

 

ثُمَّ جَعَلْنَاكُمْ خَلَٓائِفَ فِي الْاَرْضِ مِنْ بَعْدِهِمْ لِنَنْظُرَ كَيْفَ تَعْمَلُونَ

14. Sonra onların ardından həmin torpaqlara sizi yerləşdirdik ki, görək necə davranacaqsınız.[28]

 

وَاِذَا تُتْلٰى عَلَيْهِمْ اٰيَاتُنَا بَيِّنَاتٍۙ قَالَ الَّذ۪ينَ لَا يَرْجُونَ لِقَٓاءَنَا ائْتِ بِقُرْاٰنٍ غَيْرِ هٰذَٓا اَوْ بَدِّلْهُۜ قُلْ مَا يَكُونُ ل۪ٓي اَنْ اُبَدِّلَهُ مِنْ تِلْقَٓائِ۬ نَفْس۪يۚ اِنْ اَتَّبِعُ اِلَّا مَا يُوحٰٓى اِلَيَّۚ اِنّ۪ٓي اَخَافُ اِنْ عَصَيْتُ رَبّ۪ي عَذَابَ يَوْمٍ عَظ۪يمٍ

15. Ayələrimiz onlara açıq-aydın şəkildə bağlantıları[29] ilə birlikdə oxunduğu zaman, bizimlə qarşılaşacaqlarını ummayanlar: “Bizə bundan başqa bir quran (ayələr bütünü)[30] gətir ya da bunu dəyişdir” – dedilər. De ki: “Mən onu özbaşıma dəyişdirə bilmərəm[31]. Mən ancaq mənə vəhy edilənə tabeyəm.[32] Əgər Rəbbimə asi olsam, böyük günün əzabından qorxaram”.[33]

 

قُلْ لَوْ شَٓاءَ اللّٰهُ مَا تَلَوْتُهُ عَلَيْكُمْ وَلَٓا اَدْرٰيكُمْ بِه۪ۘ فَقَدْ لَبِثْتُ ف۪يكُمْ عُمُرًا مِنْ قَبْلِه۪ۜ اَفَلَا تَعْقِلُونَ

16. De ki: “Əgər Allah fərqli seçim etsəydi[34] onu sizə oxumazdım, O da onu sizə bildirməzdi[35] Mən (Quran nazil olmazdan) əvvəl də sizin aranızda ömür sürmüşəm. Heç ağlınızı işlətmirsinizmi?”

 

فَمَنْ اَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرٰى عَلَى اللّٰهِ كَذِبًا اَوْ كَذَّبَ بِاٰيَاتِه۪ۜ اِنَّهُ لَا يُفْلِحُ الْمُجْرِمُونَ

17. Allaha qarşı yalan uydurandan və ya Onun ayələrini yalanlayandan daha zalım kim ola bilər?[36] Həqiqətən günahkarlar nicat tapmazlar.

 

وَيَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللّٰهِ مَا لَا يَضُرُّهُمْ وَلَا يَنْفَعُهُمْ وَيَقُولُونَ هٰٓؤُ۬لَٓاءِ شُفَعَٓاؤُ۬نَا عِنْدَ اللّٰهِۜ قُلْ اَتُنَبِّؤُ۫نَ اللّٰهَ بِمَا لَا يَعْلَمُ فِي السَّمٰوَاتِ وَلَا فِي الْاَرْضِۜ سُبْحَانَهُ وَتَعَالٰى عَمَّا يُشْرِكُونَ

18. Onlar özlərinə nə bir zərər nə də bir faydası olmayacaq varlıqları Allah ilə öz aralarına qoyaraq onlara qulluq edir[37] və: “Bunlar Allah qatında bizim şəfaətçilərimizdir”, – deyirlər.[38] De ki: “Siz Allaha göylərdə və yerdə bilmədiyi bir şeyimi xəbər verirsiniz?”[39]. Allah, onların şərik qoşduqları şeylərdən uzaqdır və ucadır.

 

وَمَا كَانَ النَّاسُ اِلَّٓا اُمَّةً وَاحِدَةً فَاخْتَلَفُواۜ وَلَوْلَا كَلِمَةٌ سَبَقَتْ مِنْ رَبِّكَ لَقُضِيَ بَيْنَهُمْ ف۪يمَا ف۪يهِ يَخْتَلِفُونَ

19. İnsanlar tək bir ümmət idilər, daha sonra ayrılığa düşdülər. Əgər Rəbbinin daha əvvəl söylədiyi söz[40] olmasaydı, onların ayrılığa düşdükləri şeylər barəsində aralarında dərhal hökm verilərdi (işləri bitirilərdi).[41]

 

وَيَقُولُونَ لَوْلَٓا اُنْزِلَ عَلَيْهِ اٰيَةٌ مِنْ رَبِّه۪ۚ فَقُلْ اِنَّمَا الْغَيْبُ لِلّٰهِ فَانْتَظِرُواۚ اِنّ۪ي مَعَكُمْ مِنَ الْمُنْتَظِر۪ينَ۟

20. Deyirlər ki: “Ona Rəbbindən gərək bir möcüzə endiriləydi! De ki: “Qeyb/gizli şeylər ancaq Allaha məxsusdur. Elə isə gözləyin, sizinlə birlikdə mən də gözləyənlərdənəm”.[42]

 

وَاِذَٓا اَذَقْنَا النَّاسَ رَحْمَةً مِنْ بَعْدِ ضَرَّٓاءَ مَسَّتْهُمْ اِذَا لَهُمْ مَكْرٌ ف۪ٓي اٰيَاتِنَاۜ قُلِ اللّٰهُ اَسْرَعُ مَكْرًاۜ اِنَّ رُسُلَنَا يَكْتُبُونَ مَا تَمْكُرُونَ

21. İnsanlara toxunan bir zərərdən sonra onlara bir mərhəmət daddırdığımız zaman ayələrimizə qarşı bir oyun/plan qururlar.[43] De ki: Allah plan qurmaqda daha surətlidir. Şübhəsiz, elçilərimiz/mələklərimiz onların qurduqları oyunu/planı yazırlar.[44]

 

هُوَ الَّذ۪ي يُسَيِّرُكُمْ فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِۜ حَتّٰٓى اِذَا كُنْتُمْ فِي الْفُلْكِۚ وَجَرَيْنَ بِهِمْ بِر۪يحٍ طَيِّبَةٍ وَفَرِحُوا بِهَا جَٓاءَتْهَا ر۪يحٌ عَاصِفٌ وَجَٓاءَهُمُ الْمَوْجُ مِنْ كُلِّ مَكَانٍ وَظَنُّٓوا اَنَّهُمْ اُح۪يطَ بِهِمْۙ دَعَوُا اللّٰهَ مُخْلِص۪ينَ لَهُ الدّ۪ينَۚ لَئِنْ اَنْجَيْتَنَا مِنْ هٰذِه۪ لَنَكُونَنَّ مِنَ الشَّاكِر۪ينَ

22. Sizi quruda və dənizdə gəzdirən Odur.[45] Gəmilərdə olduğunuz zaman və içindəkilərlə birlikdə təmiz bir küləklə üzüb getdiyi və onların da buna sevindiyi bir anda birdən bir fırtına qopsa, dalğalar hər tərəfdən üstlərinə gəlsə və dalğaların hər tərəfdən onları bürüdüyü anda dini Allaha məxsus edərək/bir şey qatmadan birbaşa Ona: “Əgər bizi bundan qurtararsan, mütləq şükür edənlərdən olacağıq!” –deyə yalvarıb yaxarırlar. [46]

 

فَلَمَّٓا اَنْجٰيهُمْ اِذَا هُمْ يَبْغُونَ فِي الْاَرْضِ بِغَيْرِ الْحَقِّۜ يَٓا اَيُّهَا النَّاسُ اِنَّمَا بَغْيُكُمْ عَلٰٓى اَنْفُسِكُمْۙ مَتَاعَ الْحَيٰوةِ الدُّنْيَا ثُمَّ اِلَيْنَا مَرْجِعُكُمْ فَنُنَبِّئُكُمْ بِمَا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ

23. Onları qurtarınca, yer üzündə haqsız yerə zülm etməyə, azğınlığa başlayarlar.[47] Ey insanlar!Dünya həyatının mənfəətini əldə etmək üçün etdiyiniz azğınlıq, yalnız öz əleyhinizədir.[48] Sonra dönüb gələcəyiniz yer bizim huzurumuzdur. Biz də etdiyiniz əməlləri sizə bildirəcəyik[49].

 

اِنَّمَا مَثَلُ الْحَيٰوةِ الدُّنْيَا كَمَٓاءٍ اَنْزَلْنَاهُ مِنَ السَّمَٓاءِ فَاخْتَلَطَ بِه۪ نَبَاتُ الْاَرْضِ مِمَّا يَأْكُلُ النَّاسُ وَالْاَنْعَامُۜ حَتّٰٓى اِذَٓا اَخَذَتِ الْاَرْضُ زُخْرُفَهَا وَازَّيَّنَتْ وَظَنَّ اَهْلُهَٓا اَنَّهُمْ قَادِرُونَ عَلَيْهَٓاۙ اَتٰيهَٓا اَمْرُنَا لَيْلًا اَوْ نَهَارًا فَجَعَلْنَاهَا حَص۪يدًا كَاَنْ لَمْ تَغْنَ بِالْاَمْسِۜ كَذٰلِكَ نُفَصِّلُ الْاٰيَاتِ لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ

24. Dünya həyatının misalı göydən endirilən su kimidir: İnsanların və ənamın (qoyun, keçi, dəvə və inəyin)[50] yedikləri yer üzü bitkiləri onunla yetişib bir-birinə qarışar. Nəhayət torpaq zinətlənib süsləndiyi və sakinləri də (bu zinəti) yığmağa qadir olduqlarını zənn etdikləri vaxt gecə və ya gündüz qəflətən əmrimiz gələr, sonra oranı sanki dünən üzərində bol məhsul olmamış kimi kökündən yolunub biçilmiş bir hala salarıq. Beləcə, düşünən bir xalq üçün ayələrimizi bu şəkildə müfəssəl olaraq açıqlayırıq.[51]

 

وَاللّٰهُ يَدْعُٓوا اِلٰى دَارِ السَّلَامِۜ وَيَهْد۪ي مَنْ يَشَٓاءُ اِلٰى صِرَاطٍ مُسْتَق۪يمٍ

25. Allah əmin-amanlıq yurduna çağırır və (doğrunu) seçib edəni[52] doğru yola yönəldir.[53]

 

لِلَّذ۪ينَ اَحْسَنُوا الْحُسْنٰى وَزِيَادَةٌۜ وَلَا يَرْهَقُ وُجُوهَهُمْ قَتَرٌ وَلَا ذِلَّةٌۜ اُو۬لٰٓئِكَ اَصْحَابُ الْجَنَّةِۚ هُمْ ف۪يهَا خَالِدُونَ

26. Gözəl davrananlara daha gözəli və daha artığı vardır.[54] Onların üzünü nə bir qara ləkə bürüyər nə də bir zillət. Bax onlar cənnət əhlidir, onlar orada həmişəlik qalacaqlar.[55]

 

وَالَّذ۪ينَ كَسَبُوا السَّيِّـَٔاتِ جَزَٓاءُ سَيِّئَةٍ بِمِثْلِهَاۙ وَتَرْهَقُهُمْ ذِلَّةٌۜ مَا لَهُمْ مِنَ اللّٰهِ مِنْ عَاصِمٍۚ كَاَنَّمَٓا اُغْشِيَتْ وُجُوهُهُمْ قِطَعًا مِنَ الَّيْلِ مُظْلِمًاۜ اُو۬لٰٓئِكَ اَصْحَابُ النَّارِۚ هُمْ ف۪يهَا خَالِدُونَ

27. Pis işlər görənlərə gəlincə, bir pisliyin cəzası onun misli[56] qədərdir. Onları bir zillət bürüyər. Onları Allahdan qoruyacak bir kimsə də yoxdur. Üzləri sanki zülmət gecənin qaranlıq parçaları ilə örtülmüşdür.[57] Onlar atəşin əhalisidir, onlar orada həmişəlik qalacaqlar.

 

وَيَوْمَ نَحْشُرُهُمْ جَم۪يعًا ثُمَّ نَقُولُ لِلَّذ۪ينَ اَشْرَكُوا مَكَانَكُمْ اَنْتُمْ وَشُرَكَٓاؤُ۬كُمْۚ فَزَيَّلْنَا بَيْنَهُمْ وَقَالَ شُرَكَٓاؤُ۬هُمْ مَا كُنْتُمْ اِيَّانَا تَعْبُدُونَ

28. O gün onların Hamısını bir yerə toplayacayıq, sonra da şərik qoşanlara: “Siz və qoşduğunuz şəriklər, öz yerlərinizə!” deyəcək, sonra da aralarını ayıracağıq. Şərik qoşanları da belə deyəcəklər: “Siz bizə qulluq etmirdiniz ki!”

 

فَكَفٰى بِاللّٰهِ شَه۪يدًا بَيْنَنَا وَبَيْنَكُمْ اِنْ كُنَّا عَنْ عِبَادَتِكُمْ لَغَافِل۪ينَ

29. Bizimlə sizin aranızda şahid olaraq Allah yetər! Bizə qulluq etməyinizdən heç xəbərimiz olmadı[58].

 

هُنَالِكَ تَبْلُوا كُلُّ نَفْسٍ مَٓا اَسْلَفَتْ وَرُدُّٓوا اِلَى اللّٰهِ مَوْلٰيهُمُ الْحَقِّ وَضَلَّ عَنْهُمْ مَا كَانُوا يَفْتَرُونَ۟

 

30. Orada hər kəs daha əvvəl etdikləri ilə üzləşir və həqiqi himayədarı olan Allaha (tərəf) döndəriləcəklər.[59] Uydurduqları şeylər də onlardan uzaqlaşıb qeyb olacaqlar.[60]

 

قُلْ مَنْ يَرْزُقُكُمْ مِنَ السَّمَٓاءِ وَالْاَرْضِ اَمَّنْ يَمْلِكُ السَّمْعَ وَالْاَبْصَارَ وَمَنْ يُخْرِجُ الْحَيَّ مِنَ الْمَيِّتِ وَيُخْرِجُ الْمَيِّتَ مِنَ الْحَيِّ وَمَنْ يُدَبِّرُ الْاَمْرَۜ فَسَيَقُولُونَ اللّٰهُۚ فَقُلْ اَفَلَا تَتَّقُونَ

31. De ki: “Sizə göydən və yerdən ruzini verən kimdir?[61] Dinləmə və görmə (bəsirət) qabiliyyətləri üzərində hakim olan kimdir? Ölüdən dirini çıxaran, diridən də ölünü çıxardan kimdir? Bütün işləri yoluna qoyan kimdir?” Onlar: “Allahdır!”- deyəcəklər. Elə isə de ki: “Allaha qarşı çıxmaqdan çəkinmirsiniz?[62]”

 

فَذٰلِكُمُ اللّٰهُ رَبُّكُمُ الْحَقُّۚ فَمَاذَا بَعْدَ الْحَقِّ اِلَّا الضَّلَالُۚ فَاَنّٰى تُصْرَفُونَ

32. Bax o Allah, sizin həqiqi Rəbbinidir.[63] Həqiqətdən o yana zəlalətdən başqa nə ola bilər? Necə olur ki, başqa tərəfə döndərilirsiniz?

 

كَذٰلِكَ حَقَّتْ كَلِمَتُ رَبِّكَ عَلَى الَّذ۪ينَ فَسَقُٓوا اَنَّهُمْ لَا يُؤْمِنُونَ

33. Bax beləcə, Rəbbinin yoldan çıxanlar haqqında söylədiyi: “Onlar inanıb güvənməzlər” sözü bu şəkildə gerçəkləşir.[64]

 

قُلْ هَلْ مِنْ شُرَكَٓائِكُمْ مَنْ يَبْدَؤُا الْخَلْقَ ثُمَّ يُع۪يدُهُۜ قُلِ اللّٰهُ يَبْدَؤُا الْخَلْقَ ثُمَّ يُع۪يدُهُ فَاَنّٰى تُؤْفَكُونَ

34. De ki: “Şərik qoşduqlarınızın içində ilk dəfə yaradan sonra onu təkrarlayan kimsə varmı?”[65] De: “Başlanğıcda/ilkində yaradan sonra onu təkrarlayacaq olan Allahdır.[66] Elə isə necə yalana sürüklənirsiniz?”[67]

 

قُلْ هَلْ مِنْ شُرَكَٓائِكُمْ مَنْ يَهْد۪ٓي اِلَى الْحَقِّۜ قُلِ اللّٰهُ يَهْد۪ي لِلْحَقِّۜ اَفَمَنْ يَهْد۪ٓي اِلَى الْحَقِّ اَحَقُّ اَنْ يُتَّبَعَ اَمَّنْ لَا يَهِدّ۪ٓي اِلَّٓا اَنْ يُهْدٰىۚ فَمَا لَكُمْ۠ كَيْفَ تَحْكُمُونَ

35. De ki: “Şərik qoşduqlarınızın içində həqiqətə yönəldəcək kimsə varmı? De: “Həqiqətə yönəldən Allahdır.” Elə isə həqiqətə yönəldənmi tabe olunmağa daha layiqdir, yoxsa özünə həqiqət göstərilmədikcə onu tapa bilməyənmi? Sizə nə olub? Necə bir mühakimə yürüdürsünüz?!”

 

وَمَا يَتَّبِعُ اَكْثَرُهُمْ اِلَّا ظَنًّاۜ اِنَّ الظَّنَّ لَا يُغْن۪ي مِنَ الْحَقِّ شَيْـًٔاۜ اِنَّ اللّٰهَ عَل۪يمٌ بِمَا يَفْعَلُونَ

36. Onların çoxu ancaq öz zənnlərinin arxasına düşürlər. Halbuki zənn həqiqət naminə bir şey ifadə etməz.[68] Şübhəsiz Allah, onların nə etdiklərini bilir.

 

وَمَا كَانَ هٰذَا الْقُرْاٰنُ اَنْ يُفْتَرٰى مِنْ دُونِ اللّٰهِ وَلٰكِنْ تَصْد۪يقَ الَّذ۪ي بَيْنَ يَدَيْهِ وَتَفْص۪يلَ الْكِتَابِ لَا رَيْبَ ف۪يهِ مِنْ رَبِّ الْعَالَم۪ينَ۠

37. Bu Quran, başqası tərəfindən uydurulub Allaha isnad edilməmişdir[69]. Əksinə, özündən əvvəlkini təsdiqləyən[70] və o kitabı (Tövratı) ətraflı açıqlayandır. Onda heç bir şübhə yoxdur. Aləmlərin Rəbbi tərəfindəndir.[71]

 

اَمْ يَقُولُونَ افْتَرٰيهُۜ قُلْ فَأْتُوا بِسُورَةٍ مِثْلِه۪ وَادْعُوا مَنِ اسْتَطَعْتُمْ مِنْ دُونِ اللّٰهِ اِنْ كُنْتُمْ صَادِق۪ينَ

38. Yoxsa onu “O (Muhəmməd) uydurdu”mu deyirlər? De ki: “Əgər doğru söyləyənlərsinizsə, Allahdan başqa kimi köməyə çağıra bilirsinizsə çağırın və siz də onun kimi bir surə gətirin!”[72]

 

بَلْ كَذَّبُوا بِمَا لَمْ يُح۪يطُوا بِعِلْمِه۪ وَلَمَّا يَأْتِهِمْ تَأْو۪يلُهُۜ كَذٰلِكَ كَذَّبَ الَّذ۪ينَ مِنْ قَبْلِهِمْ فَانْظُرْ كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الظَّالِم۪ينَ

39. Əksinə onlar, elmini qavraya bilmədikləri şeyi yalanladılar. Hələ onlara yozumu gəlib çatmayıb. Onlardan əvvəlkilər də eyni şəkildə yalana sarıldılar. Bir gör, o zalımların aqibəti necə oldu.[73]

 

وَمِنْهُمْ مَنْ يُؤْمِنُ بِه۪ وَمِنْهُمْ مَنْ لَا يُؤْمِنُ بِه۪ۜ وَرَبُّكَ اَعْلَمُ بِالْمُفْسِد۪ينَ۟

40. Onlardan kimisi ona (Qurana) inanır, kimisi də inanmır[74]. Rəbbin pozgunçuları ən yaxşı biləndir.

 

وَاِنْ كَذَّبُوكَ فَقُلْ ل۪ي عَمَل۪ي وَلَكُمْ عَمَلُكُمْۚ اَنْتُمْ بَر۪ٓيؤُ۫نَ مِمَّٓا اَعْمَلُ وَاَنَا۬ بَر۪ٓيءٌ مِمَّا تَعْمَلُونَ

41. Əgər səni yalanlasalar, de ki: “Mənim etdiyim mənə, sizin etdiyiniz də sizə. Siz mənim etdiyimdən uzaqsınız, mən də sizin etdiklərinizdən uzağam[75].”

 

وَمِنْهُمْ مَنْ يَسْتَمِعُونَ اِلَيْكَۜ اَفَاَنْتَ تُسْمِعُ الصُّمَّ وَلَوْ كَانُوا لَا يَعْقِلُونَ

42. Onlardan elələri də var ki, sənə qulaq asırlar[76]. Ancaq karlara (karlıq edənlərə) sənmi eşitdirəcəksən? Üstəlik ağıllarını da işlətmirlərsə![77]

 

وَمِنْهُمْ مَنْ يَنْظُرُ اِلَيْكَۜ اَفَاَنْتَ تَهْدِي الْعُمْيَ وَلَوْ كَانُوا لَا يُبْصِرُونَ

43. Onlardan elələri də var ki, sənə baxırlar. Ancaq korlara (korluq edənlərə) sənmi yol göstərəcəksən?[78] Üstəlik bəsirətsizlik də edirlərsə![79]

 

اِنَّ اللّٰهَ لَا يَظْلِمُ النَّاسَ شَيْـًٔا وَلٰكِنَّ النَّاسَ اَنْفُسَهُمْ يَظْلِمُونَ

44. Allah, insanlara əsla zülm etməz! Lakin insanlar, öz-özlərinə zülm edərlər.[80]

 

وَيَوْمَ يَحْشُرُهُمْ كَاَنْ لَمْ يَلْبَثُٓوا اِلَّا سَاعَةً مِنَ النَّهَارِ يَتَعَارَفُونَ بَيْنَهُمْۜ قَدْ خَسِرَ الَّذ۪ينَ كَذَّبُوا بِلِقَٓاءِ اللّٰهِ وَمَا كَانُوا مُهْتَد۪ينَ

45. Onları (axirətdə) bir araya toplayacağı gün, dünyada sanki təkcə bir-biriləri ilə tanış olacaq qısa bir müddətə qədər qalmış kimi olurlar.[81] Allahla qarşılaşacaqlarını yalan hesab edənlər, sözsüz ki, hüsrana uğrayacaqlar. Onlar doğru yolda olmadılar.[82]

 

وَاِمَّا نُرِيَنَّكَ بَعْضَ الَّذ۪ي نَعِدُهُمْ اَوْ نَتَوَفَّيَنَّكَ فَاِلَيْنَا مَرْجِعُهُمْ ثُمَّ اللّٰهُ شَه۪يدٌ عَلٰى مَا يَفْعَلُونَ

46. Onlara vəd etdiklərimizin bir qismini sənə göstərsək də (göstərməyib) səni vəfat[83] etdirsək də sonda yenə dönüb gələcəkləri yer bizim huzurumuzdur. Onsuz da Allah, etdikləri hər şey üzərinə şahididir.[84]

 

وَلِكُلِّ اُمَّةٍ رَسُولٌۚ فَاِذَا جَٓاءَ رَسُولُهُمْ قُضِيَ بَيْنَهُمْ بِالْقِسْطِ وَهُمْ لَا يُظْلَمُونَ

47. Hər ümmətin bir elçisi vardır.[85] Elçiləri gəldiyi zaman aralarında haqqa uyğun hökm verilir.[86] Onlara haqsızlıq edilməz.

 

وَيَقُولُونَ مَتٰى هٰذَا الْوَعْدُ اِنْ كُنْتُمْ صَادِق۪ينَ

48. Deyirlər ki: “Əgər doğru deyirsinizə, bu vəd[87] nə vaxt olacaq?[88]

 

قُلْ لَٓا اَمْلِكُ لِنَفْس۪ي ضَرًّا وَلَا نَفْعًا اِلَّا مَا شَٓاءَ اللّٰهُۜ لِكُلِّ اُمَّةٍ اَجَلٌۜ اِذَا جَٓاءَ اَجَلُهُمْ فَلَا يَسْتَأْخِرُونَ سَاعَةً وَلَا يَسْتَقْدِمُونَ

49. De ki: “Allahın təsdiqlədikləri xaric, özümə nə bir zərər nə də bir fayda vermə gücünə sahibəm![89] Hər ümmətin/cəmiyyətin bir əcəli vardır. Onların əcəli gəldiyi zaman nə bir an geri qala bilər, nə də irəli keçə bilərlər.[90]”

 

قُلْ اَرَاَيْتُمْ اِنْ اَتٰيكُمْ عَذَابُهُ بَيَاتًا اَوْ نَهَارًا مَاذَا يَسْتَعْجِلُ مِنْهُ الْمُجْرِمُونَ

50. De ki: “Heç düşündünüzmü, əgər Onun əzabı sizə gecə yatanda və ya gündüz gələrsə nə edəcəksiniz?[91] Günahkarlar onun gəlişinə niyə bu qədər tələsirlər?[92]

 

اَثُمَّ اِذَا مَا وَقَعَ اٰمَنْتُمْ بِه۪ۜ آٰلْـٰٔنَ وَقَدْ كُنْتُمْ بِه۪ تَسْتَعْجِلُونَ

51. (Onlara belə deyilir) Gəldikdən sonramı o əzaba inanacaqsınız? İndimi? Siz ki, onun tez gəlməsini istəyirsiniz![93]”

 

ثُمَّ ق۪يلَ لِلَّذ۪ينَ ظَلَمُوا ذُوقُوا عَذَابَ الْخُلْدِۚ هَلْ تُجْزَوْنَ اِلَّا بِمَا كُنْتُمْ تَكْسِبُونَ

52. Sonra zülm edənlərə belə deyiləcək: “Qalıcı əzabı dadın! Siz ancaq qazandığınız (günahlara) görə cəzalandırılırsınız!”[94].

 

وَيَسْتَنْبِؤُ۫نَكَ اَحَقٌّ هُوَۜ قُلْ ا۪ي وَرَبّ۪ٓي اِنَّهُ لَحَقٌّ وَمَٓا اَنْتُمْ بِمُعْجِز۪ينَ۟

53. Səndən: “O (əzab) həqiqətmi?”- deyə xəbər almaq istəyirlər. De ki: “Bəli! Rəbbimə and olsun ki, o həqiqətdir! Siz onun qarşısını ala bilməzsiniz.[95]

 

وَلَوْ اَنَّ لِكُلِّ نَفْسٍ ظَلَمَتْ مَا فِي الْاَرْضِ لَافْتَدَتْ بِه۪ۜ وَاَسَرُّوا النَّدَامَةَ لَمَّا رَاَوُا الْعَذَابَۚ وَقُضِيَ بَيْنَهُمْ بِالْقِسْطِ وَهُمْ لَا يُظْلَمُونَ

54. Zülm edən hər kəs əgər yer üzündəki hər şeyə sahib olsaydı, əzabı görüncə dərindən peşman olar və özünü qurtarmaq üçün onu (sahib olduğu hər şeyi) fəda edərdi.[96] Aralarında haqqa uyğun hökm verilir. Onlara haqsızlıq edilməz.[97]

 

اَلَٓا اِنَّ لِلّٰهِ مَا فِي السَّمٰوَاتِ وَالْاَرْضِۜ اَلَٓا اِنَّ وَعْدَ اللّٰهِ حَقٌّ وَلٰكِنَّ اَكْثَرَهُمْ لَا يَعْلَمُونَ

55. Bilin ki, göylərdə və yerdə olan hər şey Allahındır[98]. Bunu da bilin ki, Allahın vədi haqdır. Lakin, insanların çoxu bunu bilmir.[99]

هُوَ يُحْي۪ وَيُم۪يتُ وَاِلَيْهِ تُرْجَعُونَ

56. O, dirildir və öldürür[100]. Onun hüzuruna çıxarılacaqsınız.[101]

 

يَٓا اَيُّهَا النَّاسُ قَدْ جَٓاءَتْكُمْ مَوْعِظَةٌ مِنْ رَبِّكُمْ وَشِفَٓاءٌ لِمَا فِي الصُّدُورِ وَهُدًى وَرَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِن۪ينَ

57. Ey insanlar! Sizə Rəbbinizdən bir öyüd[102], kökslərinizdə olana şəfa[103] və inanıb güvənənlər üçün bir rəhbər və rəhmət[104] gəlmişdir.

 

قُلْ بِفَضْلِ اللّٰهِ وَبِرَحْمَتِه۪ فَبِذٰلِكَ فَلْيَفْرَحُواۜ هُوَ خَيْرٌ مِمَّا يَجْمَعُونَ

58. De ki: (Quranın gəlişi) Allahın lütfü və rəhmətiylədir. Məhz bununla sevinsinlər. Bu, onların yığdıqlarından daha xeyirlidir.

 

قُلْ اَرَاَيْتُمْ مَٓا اَنْزَلَ اللّٰهُ لَكُمْ مِنْ رِزْقٍ فَجَعَلْتُمْ مِنْهُ حَرَامًا وَحَلَالًاۜ قُلْ آٰللّٰهُ اَذِنَ لَكُمْ اَمْ عَلَى اللّٰهِ تَفْتَرُونَ

59. De ki: “Allah sizə ruzi olaraq nələr endirdiyini heç düşündünüzmü? Sonra siz onlardan bir qismini haram bir qismini də halal saydınız.” De ki: “Sizə Allahmı izin verdi, yoxsa Allaha iftira atırsınız?”[105]

 

وَمَا ظَنُّ الَّذ۪ينَ يَفْتَرُونَ عَلَى اللّٰهِ الْكَذِبَ يَوْمَ الْقِيٰمَةِۜ اِنَّ اللّٰهَ لَذُو فَضْلٍ عَلَى النَّاسِ وَلٰكِنَّ اَكْثَرَهُمْ لَا يَشْكُرُونَ۟

60. Allaha qarşı yalan uyduranlar, qiyamət/məzardan qalxış[106] gününü nə zənn edirlər.[107] Şübhəsiz ki, Allah insanlara qarşı lütfkardır. Lakin onların çoxu şükür etməzlər.[108]

 

وَمَا تَكُونُ ف۪ي شَأْنٍ وَمَا تَتْلُوا مِنْهُ مِنْ قُرْاٰنٍ وَلَا تَعْمَلُونَ مِنْ عَمَلٍ اِلَّا كُنَّا عَلَيْكُمْ شُهُودًا اِذْ تُف۪يضُونَ ف۪يهِۜ وَمَا يَعْزُبُ عَنْ رَبِّكَ مِنْ مِثْقَالِ ذَرَّةٍ فِي الْاَرْضِ وَلَا فِي السَّمَٓاءِ وَلَٓا اَصْغَرَ مِنْ ذٰلِكَ وَلَٓا اَكْبَرَ اِلَّا ف۪ي كِتَابٍ مُب۪ينٍ

61. Nə iş görürsən gör, hansı mövzu ilə əlaqəli ayələri bir araya toplayırsan topla, hansı əməllərlə məşğul olursanız olun, siz onlarla məşğul ikən biz də mütləq sizə şahid oluruq.[109] Yerdə və göydə, istər zərrə ağırlığında istər ondan daha kiçik, istər böyük olsun, heç bir şey Rəbbinin bilgisindən gizli qalmaz.[110] Hamısı açıq-aydın bir kitabda (lövhi Məhfuzda) qeydə alınır.[111]

 

اَلَٓا اِنَّ اَوْلِيَٓاءَ اللّٰهِ لَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَۚ

62. Bilin ki, Allahın evliyası/tərəfində olanlar[112] üzərində nə bir qorxu yoxdur nə də onlar üzülməzlər.

 

اَلَّذ۪ينَ اٰمَنُوا وَكَانُوا يَتَّقُونَۜ

63. Onlar inanıb güvənən[113] və özlərini pisliklərdən qoruyanlardır.[114]

 

لَهُمُ الْبُشْرٰى فِي الْحَيٰوةِ الدُّنْيَا وَفِي الْاٰخِرَةِۜ لَا تَبْد۪يلَ لِكَلِمَاتِ اللّٰهِۜ ذٰلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظ۪يمُۜ

64. Dünya həyatında və axirtədə də onlar üçün müjdə vardır. Allahın kəlmələrində əsla dəyişiklik olmaz! Böyük qurtuluş bax budur![115]

 

وَلَا يَحْزُنْكَ قَوْلُهُمْۢ اِنَّ الْعِزَّةَ لِلّٰهِ جَم۪يعًاۜ هُوَ السَّم۪يعُ الْعَل۪يمُ

65. (Müşriklərin) sözləri səni üzməsin[116]; çünki güc və şərəf, tamamilə Allahındır.[117] O eşidəndir, biləndir.

 

اَلَٓا اِنَّ لِلّٰهِ مَنْ فِي السَّمٰوَاتِ وَمَنْ فِي الْاَرْضِۜ وَمَا يَتَّبِعُ الَّذ۪ينَ يَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللّٰهِ شُرَكَٓاءَۜ اِنْ يَتَّبِعُونَ اِلَّا الظَّنَّ وَاِنْ هُمْ اِلَّا يَخْرُصُونَ

66. Bilin ki! Göylərdə kim/nə varsa və yerdə kim/nə varsa Allahındır.[118] Allah ilə öz aralarına birilərini qoyub onlardan yardım istəyənlər, əslində şərik qoşduqları o kəslərə də tabe olmazlar. Onlar ancaq öz zənlərinə tabedirlər. Onlar ancaq əsassız danışırlar.[119]

 

هُوَ الَّذ۪ي جَعَلَ لَكُمُ الَّيْلَ لِتَسْكُنُوا ف۪يهِ وَالنَّهَارَ مُبْصِرًاۜ اِنَّ ف۪ي ذٰلِكَ لَاٰيَاتٍ لِقَوْمٍ يَسْمَعُونَ

67. Dincəlməyiniz üçün gecəni və aydınladıcı olaraq gündüzü sizi üçün var edən Odur.[120] Qulaq asan bir xalq üçün bunda ayələr/dəlillər vardır.[121]

 

قَالُوا اتَّخَذَ اللّٰهُ وَلَدًا سُبْحَانَهُۜ هُوَ الْغَنِيُّۜ لَهُ مَا فِي السَّمٰوَاتِ وَمَا فِي الْاَرْضِۜ اِنْ عِنْدَكُمْ مِنْ سُلْطَانٍ بِهٰذَاۜ اَتَقُولُونَ عَلَى اللّٰهِ مَا لَا تَعْلَمُونَ

68. “Allah övlad götürdü” dedilər. Əsla! Onun heç bir şeyə ehtiyacı yoxdur. Göylərdə və varsa, yerdə nə varsa hamısı Onundur. Bu iddianıza dair əlinizdə heç bir dəlil yoxdur. Allaha qarşı bilmədiniz şeylərmi söyləyirsiniz?[122]

 

قُلْ اِنَّ الَّذ۪ينَ يَفْتَرُونَ عَلَى اللّٰهِ الْكَذِبَ لَا يُفْلِحُونَۜ

69. De ki: “Allaha qarşı yalan uyduranlar, qurtuluşa nail olmazlar.”[123]

 

مَتَاعٌ فِي الدُّنْيَا ثُمَّ اِلَيْنَا مَرْجِعُهُمْ ثُمَّ نُذ۪يقُهُمُ الْعَذَابَ الشَّد۪يدَ بِمَا كَانُوا يَكْفُرُونَ۟

70. Dünyada bir qədər qazanc/mənfəətləri olur, sonra isə dönüb hüzurumuza gələcəklər. Kafirlik etmələrinə qarşılıq, şiddətli[124] əzabı onlara o zaman daddıracağıq.[125]

 

وَاتْلُ عَلَيْهِمْ نَبَاَ نُوحٍۢ اِذْ قَالَ لِقَوْمِه۪ يَا قَوْمِ اِنْ كَانَ كَبُرَ عَلَيْكُمْ مَقَام۪ي وَتَذْك۪ير۪ي بِاٰيَاتِ اللّٰهِ فَعَلَى اللّٰهِ تَوَكَّلْتُ فَاَجْمِعُٓوا اَمْرَكُمْ وَشُرَكَٓاءَكُمْ ثُمَّ لَا يَكُنْ اَمْرُكُمْ عَلَيْكُمْ غُمَّةً ثُمَّ اقْضُٓوا اِلَيَّ وَلَا تُنْظِرُونِ

71. Onlara Nuhla əlaqəli bu xəbəri anlat![126]. O, xalqına belə demişdi: “Ey xalqım! Mənim (aranızda) qalmağım və Allahın ayələrini xatırlatmağım sizə ağır gəlirsə, (bilin ki) mən təkcə Allaha güvənib dayandım. Elə isə siz, şəriklərinizlə birlikdə nə edəcəyinizi qərarlaşdırın. Görəcəyiniz iş gizli qalmasın. Sonra haqqımda verdiyiniz qərarı icra edin və mənə heç möhlət də verməyin![127]

 

فَاِنْ تَوَلَّيْتُمْ فَمَا سَاَلْتُكُمْ مِنْ اَجْرٍۜ اِنْ اَجْرِيَ اِلَّا عَلَى اللّٰهِۙ وَاُمِرْتُ اَنْ اَكُونَ مِنَ الْمُسْلِم۪ينَ

72. Yox əgər üz çevirsəniz, onsuz da mən sizdən heç bir şey təmənni etmədim. Mənim təmənnim yalnız Allahadır. Mənə müsəlmanlardan/özünü Allaha təslim edənlərdən olmaq əmr edilmişdir.[128]

 

فَكَذَّبُوهُ فَنَجَّيْنَاهُ وَمَنْ مَعَهُ فِي الْفُلْكِ وَجَعَلْنَاهُمْ خَلَٓائِفَ وَاَغْرَقْنَا الَّذ۪ينَ كَذَّبُوا بِاٰيَاتِنَاۚ فَانْظُرْ كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الْمُنْذَر۪ينَ

73. Yenə də onu (Nuhu) yalançı saydılar. Sonra onu və onunla birlikdə gəmidə olanları qurtardıq və hakimiyyəti onlara verdik. Ayələrimizi yalanlayanları isə suda boğduq. Bax gör, xəbərdar edilənlərin aqibəti necə oldu![129]

 

ثُمَّ بَعَثْنَا مِنْ بَعْدِه۪ رُسُلًا اِلٰى قَوْمِهِمْ فَجَٓاؤُ۫هُمْ بِالْبَيِّنَاتِ فَمَا كَانُوا لِيُؤْمِنُوا بِمَا كَذَّبُوا بِه۪ مِنْ قَبْلُۜ كَذٰلِكَ نَطْبَعُ عَلٰى قُلُوبِ الْمُعْتَد۪ينَ

74. Sonra onun (Nuhun) ardından bir çox elçini öz xalqına göndərdik. Onlara açıq-aşkar dəlillər gətirdilər. Ancaq əvvəlcədən yalan saydıqlarına iman etməyə yanaşmadılar. Həddi aşanların qəlblərini belə möhürləyirik.[130]

 

ثُمَّ بَعَثْنَا مِنْ بَعْدِهِمْ مُوسٰى وَهٰرُونَ اِلٰى فِرْعَوْنَ وَمَلَا۬ئِه۪ بِاٰيَاتِنَا فَاسْتَكْبَرُوا وَكَانُوا قَوْمًا مُجْرِم۪ينَ

75. Onlardan sonra Musanı və Harunu açıq-aydın dəlillərimizlə[131] Firona və əyanlarına göndərdik. Onlar da kibirləndilər və günahkar bir xalqa çevrildilər.[132]

 

فَلَمَّا جَٓاءَهُمُ الْحَقُّ مِنْ عِنْدِنَا قَالُٓوا اِنَّ هٰذَا لَسِحْرٌ مُب۪ينٌ

76. Bizim tərəfimizdən onlara haqq gəldikdə: “Bu, açıq-aşkar bir sehrdir!” – dedilər.[133]

 

قَالَ مُوسٰٓى اَتَقُولُونَ لِلْحَقِّ لَمَّا جَٓاءَكُمْۜ اَسِحْرٌ هٰذَاۜ وَلَا يُفْلِحُ السَّاحِرُونَ

77. Musa belə dedi: “Sizə haqq gəldiyi zaman onun barəsində beləmi deyirsiniz? Bu sehrdirmi? Sehrbazlar qurtuluşa nail olmazlar!”

 

قَالُٓوا اَجِئْتَنَا لِتَلْفِتَنَا عَمَّا وَجَدْنَا عَلَيْهِ اٰبَٓاءَنَا وَتَكُونَ لَكُمَا الْكِبْرِيَٓاءُ فِي الْاَرْضِۜ وَمَا نَحْنُ لَكُمَا بِمُؤْمِن۪ينَ

78. Dedilər ki: “Gəlmisiniz ki, bizi atalarımızdan gördüyümüz yoldan döndərəsiniz[134] və bu torpaqlarda böyüklük sizin ikinizin əlinə keçsin eləmi? Biz sizə əsla inanacaq deyilik!/inanmayacayıq!

 

وَقَالَ فِرْعَوْنُ ائْتُون۪ي بِكُلِّ سَاحِرٍ عَل۪يمٍ

79. Firon dedi: “Bütün bilikli sehrbazları yanıma gətirin!”[135]

 

فَلَمَّا جَٓاءَ السَّحَرَةُ قَالَ لَهُمْ مُوسٰٓى اَلْقُوا مَٓا اَنْتُمْ مُلْقُونَ

80. Sehrbazlar gəlincə, Musa onlara: “Siz nə atacaqsınızsa, atın!” – dedi.[136]

 

فَلَمَّٓا اَلْقَوْا قَالَ مُوسٰى مَا جِئْتُمْ بِهِ السِّحْرُۜ اِنَّ اللّٰهَ سَيُبْطِلُهُۜ اِنَّ اللّٰهَ لَا يُصْلِحُ عَمَلَ الْمُفْسِد۪ينَ

81. Onlar (əllərindəki ipi və dəyənəkləri) atdıqda Musa dedi ki: “Əsl sehr/göz boyama sizin gətirdiyinizdir. Allah onu mütləq batıl edəcək/boşa çıxaracaqdır. Şübhəsiz Allah fitnə-fəsad törədənlərin işlərini yoluna qoymaz.[137]

 

وَيُحِقُّ اللّٰهُ الْحَقَّ بِكَلِمَاتِه۪ وَلَوْ كَرِهَ الْمُجْرِمُونَ۟

82. Günahkarların xoşuna gəlməsə də Allah öz sözləri ilə həqiqəti ortaya qoyacaqdır.[138]

 

فَمَٓا اٰمَنَ لِمُوسٰٓى اِلَّا ذُرِّيَّةٌ مِنْ قَوْمِه۪ عَلٰى خَوْفٍ مِنْ فِرْعَوْنَ وَمَلَا۬ئِهِمْ اَنْ يَفْتِنَهُمْۜ وَاِنَّ فِرْعَوْنَ لَعَالٍ فِي الْاَرْضِۚ وَاِنَّهُ لَمِنَ الْمُسْرِف۪ينَ

83. Firon və əyanlarının işkəncəsi toxunar[139] qorxusuyla qövmündən az sayıda gənc nəsil xaricində Musaya inanan olmadı. Çünki Firon o torpaqların böyük hökmdarı və həddi aşanlarından idi.[140]

 

وَقَالَ مُوسٰى يَا قَوْمِ اِنْ كُنْتُمْ اٰمَنْتُمْ بِاللّٰهِ فَعَلَيْهِ تَوَكَّلُٓوا اِنْ كُنْتُمْ مُسْلِم۪ينَ

84. Musa dedi: “Ey xalqım! Əgər Allaha iman gətirib Ona tam təslim olmusunuzsa, yalnız Ona güvənib dayanın!”

 

فَقَالُوا عَلَى اللّٰهِ تَوَكَّلْنَاۚ رَبَّنَا لَا تَجْعَلْنَا فِتْنَةً لِلْقَوْمِ الظَّالِم۪ينَۙ

85. Onlar da belə dedilər: “Biz Allaha güvənib dayandıq. Rəbbimiz! Bizi zalım qövmün fitnəsinə alət etmə/işkəncəsinə məruz qoyma!

 

وَنَجِّنَا بِرَحْمَتِكَ مِنَ الْقَوْمِ الْكَافِر۪ينَ

86. Mərhəmətinlə bizi bu kafirlər qövmündən qurtar”.

وَاَوْحَيْنَٓا اِلٰى مُوسٰى وَاَخ۪يهِ اَنْ تَبَوَّاٰ لِقَوْمِكُمَا بِمِصْرَ بُيُوتًا وَاجْعَلُوا بُيُوتَكُمْ قِبْلَةً وَاَق۪يمُوا الصَّلٰوةَۜ وَبَشِّرِ الْمُؤْمِن۪ينَ

87. Musa və qardaşına: “Siz ikiniz Misirdə xalqınız üçün evlər tikin. Evlərinizi qibləyə yönəlik edin, namazınızı da düzgün qılın[141] və möminləri müjdələyin!” deyə vəhy etdik.

 

وَقَالَ مُوسٰى رَبَّنَٓا اِنَّكَ اٰتَيْتَ فِرْعَوْنَ وَمَلَاَهُ ز۪ينَةً وَاَمْوَالًا فِي الْحَيٰوةِ الدُّنْيَاۙ رَبَّنَا لِيُضِلُّوا عَنْ سَب۪يلِكَۚ رَبَّنَا اطْمِسْ عَلٰٓى اَمْوَالِهِمْ وَاشْدُدْ عَلٰى قُلُوبِهِمْ فَلَا يُؤْمِنُوا حَتّٰى يَرَوُا الْعَذَابَ الْاَل۪يمَ

88. Musa dedi ki: “Rəbbim! Sən Firona və onun əyanlarına dünya həyatında zinət və mal-dövlət verdin. Rəbbimiz! Sənin yolundan azdırsınlar deyəmi (verdin)? Rəbbimiz! Onların mal-dövlətini yox et, qəlblərini sərtləşdir. Onsuz da ağrılı-acılı əzabı görənə qədər inanmayacaqlar”.[142]

 

قَالَ قَدْ اُج۪يبَتْ دَعْوَتُكُمَا فَاسْتَق۪يمَا وَلَا تَتَّبِعَٓانِّ سَب۪يلَ الَّذ۪ينَ لَا يَعْلَمُونَ

89. Allah (Musa və Haruna) dedi ki: “Duanız qəbul edildi. Hər ikiniz doğru-dürüst olun və bilgisizlərin yoluna tabe olmayın”.

 

وَجَاوَزْنَا بِبَن۪ٓي إِسْرَٓاء۪يلَ الْبَحْرَ فَاَتْبَعَهُمْ فِرْعَوْنُ وَجُنُودُهُ بَغْيًا وَعَدْوًاۜ حَتّٰٓى اِذَٓا اَدْرَكَهُ الْغَرَقُۙ قَالَ اٰمَنْتُ اَنَّهُ لَٓا اِلٰهَ اِلَّا الَّذ۪ٓي اٰمَنَتْ بِه۪ بَنُٓوا اِسْرَٓاء۪يلَ وَاَنَا۬ مِنَ الْمُسْلِم۪ينَ

90. İsrail oğullarını dənizdən keçirtdik.[143] Firon və əsgərləri amansısca və düşməncəsinə onları təqib etdilər.[144] Nəhayət (Firon) boğulacağı sırada[145] dedi ki; “Mən İsrail oğullarının inandığı ilahdan başqa ilah olmadığına iman gətirdim. Mən də Ona təslim olanlardan/müsəlmanlardanam!”

 

آٰلْـٰٔنَ وَقَدْ عَصَيْتَ قَبْلُ وَكُنْتَ مِنَ الْمُفْسِد۪ينَ

91. İndimi? Halbuki az öncəsinə qədər asilik edirdin və bozğunçunçulardan biri idin[146].

 

فَالْيَوْمَ نُنَجّ۪يكَ بِبَدَنِكَ لِتَكُونَ لِمَنْ خَلْفَكَ اٰيَةًۜ وَاِنَّ كَث۪يرًا مِنَ النَّاسِ عَنْ اٰيَاتِنَا لَغَافِلُونَ۟

92. Bu gün sənin sadəcə bədənini (sahilə atıb) qurtaracayıq ki, səndən sonra gələnlərə bir ayə/ibrət olasan. Əslində insanların çoxu ayələrimizdən qafildirlər.

 

وَلَقَدْ بَوَّأْنَا بَن۪ٓي اِسْرَٓاء۪يلَ مُبَوَّاَ صِدْقٍ وَرَزَقْنَاهُمْ مِنَ الطَّيِّبَاتِۚ فَمَا اخْتَلَفُوا حَتّٰى جَٓاءَهُمُ الْعِلْمُۜ اِنَّ رَبَّكَ يَقْض۪ي بَيْنَهُمْ يَوْمَ الْقِيٰمَةِ ف۪يمَا كَانُوا ف۪يهِ يَخْتَلِفُونَ

93. Bir zamanlar İsrail oğullarını güvənli/gözəl bir yurda məskunlaşdırdıq. Onlara təmiz ruzilərdən ehsan etdik.[147] Onlara o elm (Allahın kitabı) gələnə qədər ayrılığa düşmədilər. Şübhəsiz Sənin Rəbbin, ixtilafa düşdükləri mövzularda qiyamət/məzardan qalxma günü aralarında hökm verəcəkdir[148].

 

فَاِنْ كُنْتَ ف۪ي شَكٍّ مِمَّٓا اَنْزَلْنَٓا اِلَيْكَ فَسْـَٔلِ الَّذ۪ينَ يَقْرَؤُ۫نَ الْكِتَابَ مِنْ قَبْلِكَۚ لَقَدْ جَٓاءَكَ الْحَقُّ مِنْ رَبِّكَ فَلَا تَكُونَنَّ مِنَ الْمُمْتَر۪ينَۙ

94. Əgər sənə nazil etdiklərimiz barədə şəkk gətirirsənsə, o zaman səndən öncəki kitabları oxuyanlara soruş[149]. Rəbbindən sənə də eyni həqiqət gəlmişdir. Odur ki, əsla tərəddüd edənlərdən olma![150]

 

وَلَا تَكُونَنَّ مِنَ الَّذ۪ينَ كَذَّبُوا بِاٰيَاتِ اللّٰهِ فَتَكُونَ مِنَ الْخَاسِر۪ينَ

95. Allahın ayələrini yalan sayanlardan da olma! Yoxsa hüsrana uğrayanlrdan olarsan.[151]

 

اِنَّ الَّذ۪ينَ حَقَّتْ عَلَيْهِمْ كَلِمَتُ رَبِّكَ لَا يُؤْمِنُونَۙ

96. Rəbbindən əleyhlərinə qərar çıxmış olanlar, ona inanıb güvənməzlər.[152]

 

وَلَوْ جَٓاءَتْهُمْ كُلُّ اٰيَةٍ حَتّٰى يَرَوُا الْعَذَابَ الْاَل۪يمَ

97. Onlara bütün ayələr gəlsə də o ağrılı-acılı əzabı görənə qədər (inanıb güvənməzlər)[153].

 

فَلَوْلَا كَانَتْ قَرْيَةٌ اٰمَنَتْ فَنَفَعَهَٓا ا۪يمَانُهَٓا اِلَّا قَوْمَ يُونُسَۜ لَمَّٓا اٰمَنُوا كَشَفْنَا عَنْهُمْ عَذَابَ الْخِزْيِ فِي الْحَيٰوةِ الدُّنْيَا وَمَتَّعْنَاهُمْ اِلٰى ح۪ينٍ

98. Kaşki (əzab gəlib çatmadan) iman edib imanının faydasını görən bir kənd olsaydı. Bunun tək istisnası Yunusun xalqıdır. İman gətirdikləri zaman dünya həyatındakı rüsvayçılıq əzabını üzərlərindən qaldırdıq və onları bir müddət nemətlərdən faydalandırdıq.[154]

 

وَلَوْ شَٓاءَ رَبُّكَ لَاٰمَنَ مَنْ فِي الْاَرْضِ كُلُّهُمْ جَم۪يعًاۜ اَفَاَنْتَ تُكْرِهُ النَّاسَ حَتّٰى يَكُونُوا مُؤْمِن۪ينَ

99. Seçimi (sizə buraxmayıb) Rəbbin etmiş olsaydı[155] yer üzündə olanların hamısı mütləq iman edərdi. Elə isə, bu insanları mömin olsunlar deyə sənmi məcbur edəcəksən?[156]

 

وَمَا كَانَ لِنَفْسٍ اَنْ تُؤْمِنَ اِلَّا بِاِذْنِ اللّٰهِۜ وَيَجْعَلُ الرِّجْسَ عَلَى الَّذ۪ينَ لَا يَعْقِلُونَ

100. Heç kəs Allahın izni olmadan iman gətirə bilməz/inanıb güvənmiş (mömin) sayılmaz.[157] Allah, ağlını işlətməyənlərin üstünə pislik yağdırır.[158]

 

قُلِ انْظُرُوا مَاذَا فِي السَّمٰوَاتِ وَالْاَرْضِۜ وَمَا تُغْنِي الْاٰيَاتُ وَالنُّذُرُ عَنْ قَوْمٍ لَا يُؤْمِنُونَ

101. Onlara de ki: “Göylərdə və yerdə nələr olduğuna bir baxın. Lakin iman gətirməyən bir xalqa ayələr/dəlillər də xəbərdarlıqlar da heç bir fayda verməz.[159]

 

فَهَلْ يَنْتَظِرُونَ اِلَّا مِثْلَ اَيَّامِ الَّذ۪ينَ خَلَوْا مِنْ قَبْلِهِمْۜ قُلْ فَانْتَظِرُٓوا اِنّ۪ي مَعَكُمْ مِنَ الْمُنْتَظِر۪ينَ

102. Onlar özlərindən öncə gəlib-gedənlərin (fəlakətlə dolu) günlərinin bir bənzərinimi gözləyirlər? De ki: “Gözləyin! Mən də sizinlə birlikdə gözləyənlərdənəm[160].

 

ثُمَّ نُنَجّ۪ي رُسُلَنَا وَالَّذ۪ينَ اٰمَنُوا كَذٰلِكَۚ حَقًّا عَلَيْنَا نُنْجِ الْمُؤْمِن۪ينَ۟

103. Sonra elçilərimizi və inanıb güvənənləri ayırıb xilas edərik. Beləliklə, möminləri xilas etmək bizə düşən bir haqdır.[161]

 

قُلْ يَٓا اَيُّهَا النَّاسُ اِنْ كُنْتُمْ ف۪ي شَكٍّ مِنْ د۪ين۪ي فَلَٓا اَعْبُدُ الَّذ۪ينَ تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللّٰهِ وَلٰكِنْ اَعْبُدُ اللّٰهَ الَّذ۪ي يَتَوَفّٰيكُمْۚ وَاُمِرْتُ اَنْ اَكُونَ مِنَ الْمُؤْمِن۪ينَۙ

104. De ki: “Ey insanlar! Mənim dinimdən şəkk-şübhə edirsinizsə, bilin ki, mən sizin Allah ilə aranıza qoyub qulluq etdiklərinizə qulluq etmirəm[162]. Ancaq sizi vəfat etdirəcək olan Allaha qulluq edirəm. Mənə möminlərdən olmaq əmr edilmişdir[163].

 

وَاَنْ اَقِمْ وَجْهَكَ لِلدّ۪ينِ حَن۪يفًاۚ وَلَا تَكُونَنَّ مِنَ الْمُشْرِك۪ينَ

105. Sən üzünü birbaşa (Allahı bir tutaraq) bu dinə çevir[164] . Əsla müşriklərdən olma![165]

 

وَلَا تَدْعُ مِنْ دُونِ اللّٰهِ مَا لَا يَنْفَعُكَ وَلَا يَضُرُّكَۚ فَاِنْ فَعَلْتَ فَاِنَّكَ اِذًا مِنَ الظَّالِم۪ينَ

106. Sənə nə bir fayda, nə də bir zərər verə bilməyən şeyləri Allahla öz arana (vasitəçi) qoyub yalvarma! Əgər belə edərsən, onda həqiqətən, zalımlardan olarsan[166].

 

وَاِنْ يَمْسَسْكَ اللّٰهُ بِضُرٍّ فَلَا كَاشِفَ لَهُٓ اِلَّا هُوَۚ وَاِنْ يُرِدْكَ بِخَيْرٍ فَلَا رَٓادَّ لِفَضْلِه۪ۜ يُص۪يبُ بِه۪ مَنْ يَشَٓاءُ مِنْ عِبَادِه۪ۜ وَهُوَ الْغَفُورُ الرَّح۪يمُ

107. Əgər Allah sənə bir zərər toxundursa, onu Ondan başqa heç kəs aradan qaldıra bilməz. Əgər sənə bir xeyir vermək istərsə, Onun lütfünü də heç kəs geri çevirə bilməz.[167] Allah, lonu bəndələrindən seçdiyinə nəsib edər. O çox bağışlayandır, rəhmlidir.

 

قُلْ يَٓا اَيُّهَا النَّاسُ قَدْ جَٓاءَكُمُ الْحَقُّ مِنْ رَبِّكُمْۚ فَمَنِ اهْتَدٰى فَاِنَّمَا يَهْتَد۪ي لِنَفْسِه۪ۚ وَمَنْ ضَلَّ فَاِنَّمَا يَضِلُّ عَلَيْهَاۚ وَمَٓا اَنَا۬ عَلَيْكُمْ بِوَك۪يلٍۜ

108. De ki: “Ey insanlar! Sizə Rəbbinizdən bu həqiqət (Quran) gəldi[168]. Artıq kim doğru yola girərsə, əlbəttə özü üçün doğru yola girmiş olur, kim də yoldan azarsa, əlbəttə o öz əleyhinə azmış olar. Mən sizə vəkil/zamin deyiləm[169].

 

وَاتَّبِعْ مَا يُوحٰٓى اِلَيْكَ وَاصْبِرْ حَتّٰى يَحْكُمَ اللّٰهُۚ وَهُوَ خَيْرُ الْحَاكِم۪ينَ

109. Sən, sənə vəhy olunana tabe ol![170] Allah, hökmünü verənə qədər səbrli davran[171] O, hökm verənlərin ən xeyirlisidir.

 

 

[1] Bunlara “hurufu muqatta”, yəni tək-tək oxunan hərflər deyilir. Bunların Nəbimizdən soruşulmaması, onların bilinən bir mənası olduğunu göstərir. Yoxsa müşriklər bunu dillərinə dolayar, Nəbimizi hər zaman rahatsız edərdilər. Bu hərflərlə əlaqəli suallar, İslamın Ərəbistan yarımadası xaricinə yayılmasından sonra başlamışdır. Türkcədə belə bir ifadə tərzi yoxdur. Bu hərflərlə başlayan 29 surədən 25-ində  Qurana, dördündə də mühüm bir mövzuya diqqət çəkməsi, onların diqqətlərini cəlb etmək üçün işlədildiyi başa düşülür (Doğrusunu Allah bilir).

[2] Hud 11/1; Loğman 31/2; Yasin 36/2.

[3] Qəmər 54/54-55.

[4] Sad 38/4; Kaf 50/2.

[5] Əraf 7/54; Hud 11/7; Furqan 25/59; Səcdə 32/4-5;  Füssilət 41/9-12; Kaf 50/38; Hədid 57/4.

[6] Quran, orada yaşayan xalqın dilində nazil olmuşdur (İbrahim 14/4). Xalqın dilində ərş, “səltənət kürsüsü”dür (Yusif 12/10; Nəml 27/23). Ərşə istiva yəni “idarənin başına keçdi” deməkdir. Bizim dilimizdə “padişah təxdə çıxdı”, “filankəs prezidentlik qoltuğuna oturdu” kimi ifadələr işlədilir. Bilavasitə, “Allah ərşə istiva etdi” sözü də kainatın idarəsinin Allahın əlində olduğunu ifadə edir (Əraf 7/54; Rad 13/2; Tə-ha 20/5; Hədid 57/4).

[7] Rad 13/2; Səcdə 32/5.

[8] Şəfaət, birinin yoldaşlıq, dəstək, kömək etməsini istəməkdir (Əl-Ayn, Müfrədat). Məhşər günü heç kim heç kimə şəfaət edə bilməyəcək (Bəqərə 2/48). Dünyada isə insanlar bir-birinə şəfaət/dəstək verə bilər (Nisa 4/85).

[9] Ənam 6/102.

[10] Hud 11/4.

[11] Yunus 10/34; Nəml 27/64; Rum 30/11, 27.

[12] Ənam 6/70; Vakia 56/92-93.

[13] İşıq mənbəyi.

[14] İşıq mənbəyinin səbəb olduğu aydınlıq.

[15] Ənam 6/96; İsra 17/12; Yasin 36/40; Rəhman 55/5.

[16] Bu ayə ilə bərabər iki ayədə aya nur deyilmişdir (Nuh 71/16). Nura “işıq” və “işığı əks etdirən” mənası verilə bilər. Məsələn: Furqan 25/61-də “işığı əks etdirən ay” (قَمَرًا مُّنِيرًا) deyilir. Günəş “istilik və işıq yayan bir qəndil” (Nəbə 78/13) olduğu üçün ay, işığını ondan alır. Ayın hər gün şəkil dəyişdirməsi onu göy üzündəki təqvim kimi göstərir. Beləliklə ayələrdəki enmə yerləri (mənazil), işığın aya enmə yerləri olur (Yasin 36/39). Ay isə, hər zaman eyni aydır. Onu bizə fərqli göstərən ona enən bu işıqlardır.

[17] Rad 13/2.

[18] Bəqərə 2/164; Al-İmran 3/190; Ənbiya 21/33; Möminun 23/80; Nur 24/44; Yasin 36/40; Casiyə 45/5.

[19] Əraf 7/147; Yunus 10/45; Rum 30/8; Səcdə 32/10; Ənkəbud 29/23.

[20] Yunus 10/92; Rum 30/7.

[21] Bəqərə 2/82; Nisa 4/122; Rad 13/29; Kəhf 18/30-31; Həcc 22/50; Ənkəbud 29/58.

[22] Furqan 25/75; Əhzab 33/44.

[23] Nəhl 16/61; Kəhf 18/58; Fatır 35/45.

[24] Bəqərə 2/14-15; Ənam 6/110; Əraf 7/186; Nəml 27/4.

[25] Rum 30/33-34; Zümər 39/8, 49-51.

[26] Həcc 22/45; Rum 30/9.

[27] Ənam 6/131; İsra 17/16.

[28] Ənam 6/165; Fatır 35/39.

[29] Tilavət sözünün kökü (تلو ), “Birdən çox olan şeyin, aralarına öz cinslərindən olmayan şeyin qarışmayacağı şəkildə arxa-arxaya sıralanması” anlamındadır (Müfrədat). Buna görə tilavət, mövzuyla bağlı və ya bir-biri ilə əlaqəli ayələri birlikdə oxumaqdır.

[30] Quran kəlməsi eyni zamanda “kümə, topa” anlamlarına gəlir. Bir məsələni bildirən möhkəm bir ayə ilə onu izah edən mütəşabih (möhkəm ayə ilə oxşarlığı olan) ayələr, həmin mövzuya aid ayələr küməsini yəni quranı meydana gətirir. Buna Qurandan bir misal da gətirə bilərik: İsra surəsinin 78-ci ayəsində, sübh qızıllığının kümələşməsi bu kəlmə ilə “Və quran -əl Fəcr =(وَقُرْآنَ الْفَجْرِ) ifadə edilir. Qurani Kərimin əsrlərlə tərk edilmiş bu metodunu ətraflı olaraq öyrənmək üçün% Hud 11/1-2; Ali İmran 3/7; Füssilət 41/3-cü ayələrlə əlaqəli dipnotlara baxın.

[31] Nəcm 53/3-5; Haqqa 69/44-47.

[32] Ənam 6/50; Əraf 7/203; Əhqaf 46/9.

[33] Ənam 6/15; Zümər 39/13.

[34] “Şaə” ( شاء ) feili “bir şey etmək” mənasındakı şey ( شيء) məsdərindən törəmişdir. Allahın bir şey etməsi o şeyi var etməsi, insanın bir şey etməsi də o şey üçün lazım olan səyi göstərməsidir (“Mufrədat”). Allah, hər şeyi bir ölçüyə görə var edər (Qəmər 54/49, Rad 13/48). Allah hər kəsin doğru yolda olmasını istəyər (Nisa 4/26) amma təkcə doğru işlər görəni doğru yolda sayar (Nur 24/46). Buna görə “şaə” feilinin icraçısı bəndə olarsa “seçib etdi”, Allah olarsa, “seçib yaratdı” mənasına gəlir. Allah, insanlara seçimlərinə görə davranma hürriyyəti verməsəydi, heç kimsə yanlış bir iş görə bilməz və imtahan deyə də bir şey olmazdı (Nəhl 16/93, Yunus 10/99). Yanlış bir qədər anlayışını İslama yerləşdirmək istəyənlər, böyük bir təhrifə yol verərək şaə ( شاء ) feilinə hər yerdə iradə yəni “istəmək və diləmək” mənasını vermiş və bunu təfsirlərə hətta sözlüklərə belə yerləşdirərək, bir çox ayənin məalını pozmuşlar.

[35] İsra 17/86-87; Qəsas 28/86.

[36] Ənam 6/21, 93; Əraf 7/37; Hud 11/18; Ənkəbud 29/68; Zümər 39/32.

[37] Nəhl 16/73; Həcc 22/71; Furqan 25/55.

[38] Zümər 39/3.

[39] Ənam 6/94; Rad 13/33; Rum 30/13; Zümər 39/44; Mömin 40/18; Zuxruf 43/86; Nəcm 53/26.

[40] Nəhl 16/61; Ənkəbud 29/53; Fatır 33/45.

[41] Bəqərə 2/213; Hud 11/110; Tə-ha 20/129; Şura 42/14.

[42] Hud 11/12; Rad 13/7; İsra 17/90-93; Furqan 25/7-8; Ənkəbud 29/50.

[43] Əraf 7/94-95; Yunus 10/12; Hud 11/9-11; Rum 30/33-34; Zümər 39/8, 49; Füssilət 41/50-51.

[44] Zuxruf 43/80; Casiyə 45/29; Kaf 50/17-18; İnfitar 82/10-12.

[45] İsra 17/70.

[46] Ənam 6/63-64;İsra 17/67-69; Ənkəbud 29/65-66; Loğman 31/31-32.

[47] Şura 42/42.

[48] Loğman 31/33; Fatır 35/5.

[49] Yunus 10/4; Hud 11/4.

[50] Ənam 6/143-144.

[51] Kəhf 18/45; Zümər 39/21; Hədid 57/20.

[52] “Şaə” ( شاء ) feili “bir şey etmək” mənasındakı şey ( شيء) məsdərindən törəmişdir. Allahın bir şey etməsi o şeyi var etməsi, insanın bir şey etməsi də o şey üçün lazım olan səyi göstərməsidir (“Mufrədat”). Allah, hər şeyi bir ölçüyə görə var edər (Qəmər 54/49, Rad 13/48). Allah hər kəsin doğru yolda olmasını istəyər (Nisa 4/26) amma təkcə doğru işlər görəni doğru yolda sayar (Nur 24/46). Buna görə “şaə” feilinin icraçısı bəndə olarsa “seçib etdi”, Allah olarsa, “seçib yaratdı” mənasına gəlir. Allah, insanlara seçimlərinə görə davranma hürriyyəti verməsəydi, heç kimsə yanlış bir iş görə bilməz və imtahan deyə də bir şey olmazdı (Nəhl 16/93, Yunus 10/99). Yanlış bir qədər anlayışını İslama yerləşdirmək istəyənlər, böyük bir təhrifə yol verərək şaə ( شاء ) feilinə hər yerdə iradə yəni “istəmək və diləmək” mənasını vermiş və bunu təfsirlərə hətta sözlüklərə belə yerləşdirərək, bir çox ayənin məalını pozmuşlar.

[53] Nisa 4/175; Maidə 5/16; Ənam 6/127; Rad 13/27; Şura 42/13.

[54] Nisa 4/40, Rad 13/18, Nəhl 16/30, Ənbiya 21/101, Zümər 39/10, Nəcm 53/31–32, Hədid 57/10.

[55] Ali İmran 3/106–107, Qiyamət 75/22–23, Abəsə 80/38–39, Caşiyə 88/8–16.

[56] Ənam 6/160, Nəml 27/89–90, Qəsas 28/84, Mömin 40/40.

[57] Qiyamət 75/24-25; Abəsə 80/40-42; Casiyə 88/2-7.

[58] Maidə 5/116-118, Ənam 6/94, Nəhl 16/86, Məryəm 19/81–82, Furqan 25/17–19, Səbə 34/40–42, Fatır 35/14, Əhqaf 46/4–6.

[59] Ənam 6/62.

[60] Ənam 6/24; Hud 11/21; Nəhl 16/87; Qəsas 28/75; Füssilət 41/48.

[61] Nəml 27/64; Səbə 34/24; Fatır 35/3; Mülk 67/21.

[62] Möminun 23/84–89, Ənkəbud 29/61–63, Loğman 31/25, Zümər 39/38, Zuxruf 43/9–10, 87.

[63] Ənam 6/95, 102, Yunus 10/3, Fatır 35/13, Zümər 39/6, Mömin 40/62, 64.

[64] Yunus 10/96-97; Mömin 40/4-6.

[65] Rad 13/16; Ənbiya 21/104; Nəml 27/64; Rum 30/40.

[66] Yunus 10/4, Ənkəbud 29/19, Rum 30/11,; Buruc 85/13.

[67] Ənam 6/95; Fatır 35/3; Mömin 40/62.

[68] Ənam 6/116, 148; Yunus 10/66; Nəcm 53/27-28.

[69] Yusif 12/111.

[70] Bəqərə 2/136, 213; Ali İmran 3/81, 84 və Ənam 6/90-cı ayələrə görə bütün Nəbilərə kitab göndərilmişdir. Bunlardan hər biri digərini təsdiq etməklə mükəlləfdir. Quran son kitab olduğu üçün o da əvvəlki kitabların hamısını təsdiq etməkdədir. Quranın əvvəlki kitabları təsdiq etdiyi ilə əlaqəli ayələr bunlardır:  Bəqərə 2/41, 89, 91, 97, Ali İmran 3/3, Nisa 4/47, Maidə 5/48, Ənam 6/92, Yusif 12/111, Fatır 35/31, Əhqaf 46/12, 30.

[71] Səcdə 32/2.

[72] Bəqərə 2/23, Hud 11/13, İsra 17/88, Qəsas 28/49, Əhqaf 46/8, Tur 52/34.

[73] Nəbilərə inanmaq istəməyən hər kəs, gələn ayələri yalanlamış, nəticədə dünya və axirətlərini itirmişlər (Əraf 7/59–171, Səbə 34/45, Fatır 35/25–26, Zümər 39/25–26, Mülk 67/18).

[74] Ənkəbud 29/47.

[75] Hud 11/35, Şuəra 26/216, Qəsas 28/55, Səbə 34/25, Şura 42/15.

[76] İsra 17/47.

[77] Nəml 27/80–81, Rum 30/52–53, Zuxruf 43/40.

[78] Yunus 10/42.

[79] Ayədən başa düşüldüyü kimi, görmə qabiliyyəti olmayan insanlar belə bəsirətli ola bilər. Bəsirət, pərdə arxasını görmək, ağıl gözünü və idrakını gücləndirməkdir.

[80] Ali İmran 3/182, Nisa 4/40, Kəhf 18/49, Ənkəbud 29/40, Mömin 40/31, Fussilət 41/46.

[81]  İsra 17/52, Tə-ha 20/103–104, Möminun 23/112–114, Rum 30/55, Əhqaf 46/35, Naziat 79/46.

[82] Ənam 6/31.

[83] Vəfat, Zümər 42-ci ayəyə görə, işi bitən ruhun bədəndən ayrılmasıdır. Allah ruhu iki şəkildə vəfat etdirir; biri yuxuya dalanda, digəri də öldüyü zaman. Yatan insanın ruhunu oyananda, ölən insanın ruhunu da yenidən yaratdığı zaman geri qaytarır (Möminun 23/100; Təkvir 81/7.

[84] Rad 13/40; Mömin 40/70.

[85] Nəhl 16/36.

[86] İsra 17/15; Qəsas 28/59.

[87] İnsanların hesaba çəkiləcəyi və doğru yolda olanların cənnətə, əyri yolda olanların isə cəhənnəmə gedəcəyi ilə əlaqəli vəd: İbrahim 14/22-23; Şura 42/18.

[88] Ənbiya 21/38, Nəml 27/71, Səcdə 32/28, Səbə 34/29, Yasin 36/48, Mülk 67/25

[89] Əraf 7/188.

[90] Əraf 7/34, Hicr 15/5, Nəhl 16/61, Möminun 23/43.  Ənkəbud 29/53.

[91] Ənam 6/47; Əraf 7/96-99.

[92] Şuara 26/204; Saffat 37/176.

[93] Zariyat 51/14.

[94] Səcdə 32/14; Nəml 27/90; Səbə 34/42.

[95] Ənam 6/134.

[96]  Ali İmran 3/91, Maidə 5/36, Rad 13/18, Zümər 39/47, Məaric 70/11–14.

[97] Bəqərə 2/281; Nəhl 16/111; Zümər 39/69.

[98] Nur 24/64; Loğman 31/26.

[99] Fatır 35/5.

[100] Möminun 23/80; Mömin 23/68.

[101] Tövbə 9/116, Möminun 23/80, Mömin 40/68, Duxan 44/8, Hədid 57/2.

[102] Ali İmran 3/138; Hud 11/120.

[103] İsra 17/82; Fussilət 41/44.

[104] Ənam 6/157, Əraf 7/52, 203, Yusİf 12/111, Nəhl 16/64, 89, Nəml 27/76–77, Loğman 31/3, Casiyə 45/20.

[105] Ənam 6/136–140, Maidə 5/103, Əraf 7/32, Nəhl 16/116.

[106] Qiyamət, ayağa qalxma və qalxış anlamına gəlir. Qiyamət günü, insanların yenidən dirilib qəbirlərindən qalxdığı gündür.

[107] Yunus 10/69; Nəhl 16/117.

[108] Nəml 27/73

[109] Nur 24/64; Mücadələ 58/7.

[110] Ali İmran 3/5; Loğman 31/16; Səbə 34/3.

[111] Ənam 6/59, Hud 11/6, Həcc 22/70, Nəml 27/75, Fatır 35/11, Hədid 57/22.

[112] Vəli, cəmi “əvliya, övliya”dır. Araya başqa heç bir şey girməyəcək tərzdə bir birinə yaxın olan iki şeydən hər birinə deyilir. Buradan hərəkətlə qohumluq, köməklik və inanc yönündən ortaya çıxan yaxınlıq da məcaz olaraq bu kəlmə ilə ifadə edilir (Müfrədat). İnsana sinir hüceyrələrindən yaxın olan Allah, onun vəlisi yəni ən yaxınıdır (Kaf 50/16). Möminlər, “Allaha yaxındır, Allahın istəkli bəndəsidir” deyib, özləri ilə Allah arasına heç kimsəyi qoymadan, Allahdan istəyəcək şeyləri birbaşa Allahdan istəyər və təkcə Ona qulluq edərlər (Fatihə 1/ 4). Beləliklə, onlar Allahın vəlisi/övliyası, Allah da onların vəlisi olur (Bakara 2/257, Al-i İmran 3/68, Yunus 10/62-63)

[113] Ənfal 8/2-4; Səcdə 32/15; Hucurat 49/15.

[114] Bəqərə 2/2-5, 177; Zümər 39/33.

[115] Nisa 4/13, Maidə 5/119, Ənam 6/16, Tövbə 9/72, 100, Mömin 40/9, Casiyə 45/30, Hədid 57/12, Saf 61/10–13, Təğabün 64/9, Buruc 85/11.

[116] Ənam 6/33, Hicr 15/97, Nəhl 16/127, Nəml 27/70, Yasin 36/76.

[117] Ali İmran 3/26; Fatır 35/10; Münafiqun 63/8.

[118] Yunus 10/55, Nur 24/64, Loğman 31/26.

[119] Ənam 6/116, 148, Yunus 10/36, Zuxruf 43/20, Nəcm 53/27–28.

[120] İsra 17/12, Furqan 25/47, Nəml 27/86, Qəsas 28/73, Mömin 40/61, Nəbə 78/10–11.

[121] Rum 30/23.

[122] Bəqərə 2/116; Ənam 6/100-104.

[123] Yunus 10/60; Nəhl 16/116.

[124] Şədid, “güclü bağla bağlı” mənasına gəlir. Allah, verəcəyi cəzanı bəndənin günahına bağlamışdır (Ənam, 6/160).

[125] Nəhl 16/117.

[126] Nuh qissəsi haqqında ətraflı məlumat üçün bax:  Əraf 7/59–64, Hud 11/25–48, Möminun 23/23–30, Şuəra 26/105–122, Saffat 37/75–82, Qəmər 54/9–16, Nuh 71/1–28.

[127] Nuh əleyhissəlamın düşmənlərinə meydan oxuması, Uca Allahın bütün elçilərinə kömək edib onları qoruyacağını bildirdiyi üçündür (Maidə 5/67, Yunus 10/102–103, Ənbiya 21/7–9, Saffat 37/171–173).

[128] Şuəra 26/109-110.

[129] Əraf 7/64, Ənbiya 21/77, Furqan 25/37, Şuəra 26/120, Saffat 37/82.

[130] Əraf 7/101, Yunus 10/13, Möminun 23/44, Hədid 57/26–27.

[131] Furqan 25/35-36.

[132]  Əraf 7/103, Hud 11/96–97, Möminun 23/45–46, Mömin 40/23–24, Zuxruf 43/46.

[133] Nəml 27/13-14; Qəsas 28/36.

[134] Zuxruf 43/23.

[135] Tə-ha 20/57-60; Şüəra 26/36-37.

[136] Əraf 7/115-116; Tə-ha 20/65-66; Şüəra 26/43.

[137] Əraf 7/116-117; Tə-ha 20/67-69; Şüəra 26/44-45.

[138] Əraf 7/118-119.

[139] İşkəncə mənasını verdiyimiz kəlmə fitnə kəlməsidir. “Fitnə”, qızılı içindəki xam maddələrdən təmizləmək üçün atəşə atmaqdır (Müfrədat). Quranda bu kəlmə imtahan (Əraf 7/155), aldatma (Əraf 7/27), Cəhənnəm əzabı (Zariat 51/10-14) və savaş (Bəqərə 2/16) anlamında da keçər.

[140] Tə-ha 20/24, 43, Qəsas 28/4, 38–39, Zuxruf 43/51–54, Duxan 44/31, Naziat 79/17, 24.

[141] Bəqərə 2/83.

[142] Əraf 7/133-136; Duxan 44/22.

[143] Bəqərə 2/50; Tə-ha 20/77; Şüəra 26/63-65.

[144] Tə-ha 20/78; Şüəra 26/60; Duxan 44/23

[145] İsra 17/103; Tə-ha 20/78; Zariat 51/40.

[146] Nisa 4/17–18, Ənam 6/158, Möminun 23/99–100. Mömin 40/84–85.

[147]  Əraf 7/137, İsra 17/104, Şüəra 26/57–59, Duxan 44/25–28, Casiyə 45/16.

[148] Bəqərə 2/213; Ali İmran 3/19; Nəml 27/76-78; Şura 42/14; Casiyə 45/17.

[149] Bu ayədə olduğu kimi bir çox ayədə Nəbimizin bəzi mövzularda əgər istəyirsə, əhli kitaba da soruşmasını istəmişdir: Bəqərə 2/211, Əraf 7/163, İsra 17/101, Zuxruf 43/45.

[150] Ənam 6/114; Hud 11/17.

[151] Ənam 6/14, 35; Yunus 10/105; Zümər 39/65.

[152] Yunus 10/33; Mömin 40/4-6.

[153] Ənam 6/25, 109, 111, Əraf 7/146, Hicr 15/13–15, Şuəra 26/201, Qəmər 54/2.

[154] Saffat 37/147-148.

[155] Ətraflı məlumat üçün bu surənin 16-cı ayəsinin dipnotuna baxın.

[156] Bəqərə 2/256, Ənam 6/35, 107, 149, Rad 13/31, Nəhl 16/9, Qəsas 28/56, Səcdə 32/13, Kaf 50/45, Caşiyə 88/21–22.

[157] İman qəlbdə olduğu üçün insanın inancının doğru olub olmadığı ilə əlaqəli təsdiq ancaq Allaha bağlıdır (İbrahim 14/4; Nəhl 16/93; Qəsas 28/56).

[158] Ənam 6/125; Tövbə 9/125.

[159] Yusif 12/105; Şüəra 26/205-207; Qəmər 54/2-5.

[160] Ənam 6/158, Yunus 10/20, Hud 11/121–122, Səcdə 32/30.

[161] İnsanlık tarixində tamamı iman etmiş xalq Yunus əleyhissəlamın xalqıdır. Bu səbəblə onların üstündən əzabın qaldırıldığı bildirilməkdədir. Bunun xaricindəki xalqlara əzab gəldiyi zaman elçiləri ilə birlikdə iman edənləri inanmayanlardan ayıraraq qurtarıldığı ayədə bildirilməkdədir. Belə ki, Lut və Nuh əleyhissəlam buna misal göstərilə bilər.

[162] Kafirun 109/1-6.

[163] Ənam 6/162–163, Nəml 27/91–92, Zümər 39/11–15, Mömin 40/66.

[164] Rum 30/30, 43.

[165] Ənam 6/14, Rad 13/36, Qəsas 28/86–88, Zümər 39/65.

[166] Şüəra 26/213; Qəsas 28/88.

[167] Ənam 6/17, Fatır 35/2; Zümər 39/38.

[168] Nisa 4/170, 174, Ənam 6/104, Yunus 10/57, İsra 17/105, Kəhf 18/29.

[169] Ənam 6/66, 107, İsra 17/15, Nəml 27/92, Zümər 39/41, Şura 42/6.

[170] Ənam 6/106; Əhzab 33/2.

[171] Nəhl 16/127, Rum 30/60, Mömin 40/55, 77, Əhqaf 46/35, Tur 52/48, Qələm 68/48, Müzzəmmil 73/10, Müddəssir 74/7, İnsan 76/24.