75 ayədən ibarətdir. Surənin adı ilk ayədəki “əl-ənfal” sözündən götürülmüş və mənası “əldə edilən əlavə, ictimai-ümumi mal” deməkdir.
بسم الله الرحمن الرحيم
Mərhəmətli, Rəhmli Allahın adıyla!
يَسْـَٔلُونَكَ عَنِ الْاَنْفَالِۜ قُلِ الْاَنْفَالُ لِلّٰهِ وَالرَّسُولِۚ فَاتَّقُوا اللّٰهَ وَاَصْلِحُوا ذَاتَ بَيْنِكُمْۖ وَاَط۪يعُوا اللّٰهَ وَرَسُولَهُٓ اِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِن۪ينَ
- Səndən ənfalı[1]/əldə edilən ictimai malları soruşurlar. De ki: “Ənfal, Allaha və Elçisinə aiddir”. Allaha qarşı çıxmaqdan çəkinin və aranızı düzəldin. Əgər möminsinizsə, Allaha və Onun Elçisinə/Gətirdiyinə[2] itaət edin.
اِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذ۪ينَ اِذَا ذُكِرَ اللّٰهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ وَاِذَا تُلِيَتْ عَلَيْهِمْ اٰيَاتُهُ زَادَتْهُمْ ا۪يمَانًا وَعَلٰى رَبِّهِمْ يَتَوَكَّلُونَۚ
- Möminlər o kəslərdir ki, Allah anıldığı zaman qəbləri titrəyir[3]. Allahın ayələri onlara bağlantıları ilə birlikdə oxunduğu zaman həmin ayələr onların güvənlərini daha da artırar. Onlar ancaq Rəbbinə təvəkkül edərlər.
اَلَّذ۪ينَ يُق۪يمُونَ الصَّلٰوةَ وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ يُنْفِقُونَۜ
- O kəslər, namazlarını düzgün, müntəzəm qılar[4] və özlərinə ruzi olaraq verdiklərimizi yerli-yerində xərcləyərlər.
اُو۬لٰٓئِكَ هُمُ الْمُؤْمِنُونَ حَقًّاۜ لَهُمْ دَرَجَاتٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَمَغْفِرَةٌ وَرِزْقٌ كَر۪يمٌۚ
- Onlar həqiqi möminlərdir. Onlar üçün Rəbbi qatında dərəcələr, bağışlanma[5] və bol ruzi vardır.
كَمَٓا اَخْرَجَكَ رَبُّكَ مِنْ بَيْتِكَ بِالْحَقِّۖ وَاِنَّ فَر۪يقًا مِنَ الْمُؤْمِن۪ينَ لَكَارِهُونَۙ
- Rəbbin səni haqq[6] uğrunda (savaşmaq üçün) evindən çıxardığı əsnada möminlərdən bir qrupun bu heç xoşuna gəlməmişdi.
يُجَادِلُونَكَ فِي الْحَقِّ بَعْدَ مَا تَبَيَّنَ كَاَنَّمَا يُسَاقُونَ اِلَى الْمَوْتِ وَهُمْ يَنْظُرُونَۜ
- O həqiqət[7] aşıq-aşkar ortaya çıxdığı halda -sanki göz görə-görə ölümə sürüklənirmişlər kimi- səninlə mübahisə edirdilər.
وَاِذْ يَعِدُكُمُ اللّٰهُ اِحْدَى الطَّٓائِفَتَيْنِ اَنَّهَا لَكُمْ وَتَوَدُّونَ اَنَّ غَيْرَ ذَاتِ الشَّوْكَةِ تَكُونُ لَكُمْ وَيُر۪يدُ اللّٰهُ اَنْ يُحِقَّ الْحَقَّ بِكَلِمَاتِه۪ وَيَقْطَعَ دَابِرَ الْكَافِر۪ينَۙ
- Halbuki Allah sizə, “o iki tayfadan biri[8] mütləq sizin olacaq” deyə vəd etmişdi. Siz isə silahsız olanı (karvanı[9]) arzulayıdınız. Ancaq Allah, kəlamlarıyla o haqqı gerçəkləşdirmək[10] və o kafirlərin kökünü kəsmək istəyirdi.
لِيُحِقَّ الْحَقَّ وَيُبْطِلَ الْبَاطِلَ وَلَوْ كَرِهَ الْمُجْرِمُونَۚ
- Günahkarların/Məkkə müşriklərinin xoşuna gəlməsə də Allah haqqı gerçəkləşdirmək və onların batil işlərini[11] puç etmək istəyirdi.
اِذْ تَسْتَغ۪يثُونَ رَبَّكُمْ فَاسْتَجَابَ لَكُمْ اَنّ۪ي مُمِدُّكُمْ بِاَلْفٍ مِنَ الْمَلٰٓئِكَةِ مُرْدِف۪ينَ
- (Xatırlayın ki) o vaxt siz Rəbbinizə yalvarıb yardım istəyirdiniz. O da “Mən sizin imdadınıza bir-birinin ardınca gələn min mələklə çataram![12]”- deyə cavab vermişdi.
وَمَا جَعَلَهُ اللّٰهُ اِلَّا بُشْرٰى وَلِتَطْمَئِنَّ بِه۪ قُلُوبُكُمْۚ وَمَا النَّصْرُ اِلَّا مِنْ عِنْدِ اللّٰهِۜ اِنَّ اللّٰهَ عَز۪يزٌ حَك۪يمٌ۟
- Allah bunu yalnız bir müjdə olsun və onunla qəlbləriniz sakitləşsin deyə etmişdir. Zəfər isə Allah qatındandır[13]. Həqiqətən, Allah əzizdir, hikmət sahibidir.
اِذْ يُغَشّ۪يكُمُ النُّعَاسَ اَمَنَةً مِنْهُ وَيُنَزِّلُ عَلَيْكُمْ مِنَ السَّمَٓاءِ مَٓاءً لِيُطَهِّرَكُمْ بِه۪ وَيُذْهِبَ عَنْكُمْ رِجْزَ الشَّيْطَانِ وَلِيَرْبِطَ عَلٰى قُلُوبِكُمْ وَيُثَبِّتَ بِهِ الْاَقْدَامَۜ
- Bir də Allah öz tərəfindən bir təskinlik olsun deyə, sizi şirin bir mürgüyə daldırmışdı[14]. Sizi təmizləmək, şeytanın verdiyi pis düşüncələrdən arıtmaq, qəlblərinizi bir-birinə bağlamaq və ayaqlarınızı sabit tutmaq üçün göydən üstünüzə yağmur yağdırmışdı.
اِذْ يُوح۪ي رَبُّكَ اِلَى الْمَلٰٓئِكَةِ اَنّ۪ي مَعَكُمْ فَثَبِّتُوا الَّذ۪ينَ اٰمَنُواۜ سَاُلْق۪ي ف۪ي قُلُوبِ الَّذ۪ينَ كَفَرُوا الرُّعْبَ فَاضْرِبُوا فَوْقَ الْاَعْنَاقِ وَاضْرِبُوا مِنْهُمْ كُلَّ بَنَانٍۜ
- O vaxt Rəbbin mələklərə belə vəhy edirdi: “Mən sizinləyəm. Siz iman gətirənləri cəsarətləndirin. Mən kafirlərin qəlblərinə qorxu salacağam”. Artıq[15] (ey möminlər) onların boyunlarına vurun. Vurun bütün barmaq uçlarına da!
ذٰلِكَ بِاَنَّهُمْ شَٓاقُّوا اللّٰهَ وَرَسُولَهُۚ وَمَنْ يُشَاقِقِ اللّٰهَ وَرَسُولَهُ فَاِنَّ اللّٰهَ شَد۪يدُ الْعِقَابِ
- Bu ona görədir ki, onlar Allaha və elçisinə qarşı çıxdılar. Kim Allaha və elçisinə qarşı çıxarsa, bilsin ki, Allahın cəzası şiddətlidir[16].
ذٰلِكُمْ فَذُوقُوهُ وَاَنَّ لِلْكَافِر۪ينَ عَذَابَ النَّارِ
- Bu sizin, indi onu dadın! Kafirlər üçün bir də (Cəhənnəm) odunun əzabı vardır.
يَٓا اَيُّهَا الَّذ۪ينَ اٰمَنُٓوا اِذَا لَق۪يتُمُ الَّذ۪ينَ كَفَرُوا زَحْفًا فَلَا تُوَلُّوهُمُ الْاَدْبَارَۚ
- Ey iman edənlər! Bir birlik halında kafirlərlə qarşılaşdığınız zaman onlara arxanızı çevirməyin (qorxub qaçmayın)!
وَمَنْ يُوَلِّهِمْ يَوْمَئِذٍ دُبُرَهُٓ اِلَّا مُتَحَرِّفًا لِقِتَالٍ اَوْ مُتَحَيِّزًا اِلٰى فِئَةٍ فَقَدْ بَٓاءَ بِغَضَبٍ مِنَ اللّٰهِ وَمَأْوٰيهُ جَهَنَّمُۜ وَبِئْسَ الْمَص۪يرُ
- Döyüş taktikası olaraq yer dəyişdirmək ya da bir birliyin yanında yer almaq kimi hallar istisna olmaqla, kim belə bir gündə onlara arxasını dönərsə, Allahın qəzəbinə düçar olar. Onun qalacağı yer cəhənnəmdir. Ora nə pis dönüş yeridir.
فَلَمْ تَقْتُلُوهُمْ وَلٰكِنَّ اللّٰهَ قَتَلَهُمْۖ وَمَا رَمَيْتَ اِذْ رَمَيْتَ وَلٰكِنَّ اللّٰهَ رَمٰىۚ وَلِيُبْلِيَ الْمُؤْمِن۪ينَ مِنْهُ بَلَٓاءً حَسَنًاۜ اِنَّ اللّٰهَ سَم۪يعٌ عَل۪يمٌ
- Onları siz öldürmədiniz, onları öldürən Allahdır[17]. Atdığın zaman da sən atmadın, onu atan Allahdır[18]. Beləcə möminləri sınamaq üçün gözəl bir imtahandan keçirtdi. Allah hər şeyi eşidəndir, biləndir.
ذٰلِكُمْ وَاَنَّ اللّٰهَ مُوهِنُ كَيْدِ الْكَافِر۪ينَ
- Bax belə! Şübhəsiz ki, Allah kafirlərin hiyləsini zəiflədəndir.
اِنْ تَسْتَفْتِحُوا فَقَدْ جَٓاءَكُمُ الْفَتْحُۚ وَاِنْ تَنْتَهُوا فَهُوَ خَيْرٌ لَكُمْۚ وَاِنْ تَعُودُوا نَعُدْۚ وَلَنْ تُغْنِيَ عَنْكُمْ فِئَتُكُمْ شَيْـًٔا وَلَوْ كَثُرَتْۙ وَاَنَّ اللّٰهَ مَعَ الْمُؤْمِن۪ينَ۟
- Həqiqətin açığa çıxmasını istəyirsinizsə, beləcə həqiqət açığa çıxdı[19]. Əgər davranışınıza son qoysanız[20], bu sizin xeyrinizə olar. Əgər (yanlış davranmaya) dönərsəniz, biz də dönərik[21]. O zaman birliyiniz sayca nə qədər çox olsa da sizə bir faydası olmaz. Çünki Allah, möminlərlə bərabərdir.
يَٓا اَيُّهَا الَّذ۪ينَ اٰمَنُٓوا اَط۪يعُوا اللّٰهَ وَرَسُولَهُ وَلَا تَوَلَّوْا عَنْهُ وَاَنْتُمْ تَسْمَعُونَۚ
- Ey inanıb güvənənlər! Allaha və rəsuluna/elçisinin gətirdiyinə[22] könüldən boyun əyin. Dinlədiyiniz halda ondan üz çevirməyin.
وَلَا تَكُونُوا كَالَّذ۪ينَ قَالُوا سَمِعْنَا وَهُمْ لَا يَسْمَعُونَ
- Dinləmədikləri halda “dinlədik” deyənlər kimi də olmayın[23].
اِنَّ شَرَّ الدَّوَٓابِّ عِنْدَ اللّٰهِ الصُّمُّ الْبُكْمُ الَّذ۪ينَ لَا يَعْقِلُونَ
- Allah qatında canlıların ən şərlisi, ağlını işlətməyən karlar və lallardır[24].
وَلَوْ عَلِمَ اللّٰهُ ف۪يهِمْ خَيْرًا لَاَسْمَعَهُمْۜ وَلَوْ اَسْمَعَهُمْ لَتَوَلَّوْا وَهُمْ مُعْرِضُونَ
- Əgər Allah onlarda bir xeyir olduğunu bilsəydi, əlbəttə, onlara (haqqı) eşitdirərdi[25]. Onlara eşitdirsəydi belə, yenə də üz çevirərək dönüb gedərdilər[26].
يَٓا اَيُّهَا الَّذ۪ينَ اٰمَنُوا اسْتَج۪يبُوا لِلّٰهِ وَلِلرَّسُولِ اِذَا دَعَاكُمْ لِمَا يُحْي۪يكُمْۚ وَاعْلَمُٓوا اَنَّ اللّٰهَ يَحُولُ بَيْنَ الْمَرْءِ وَقَلْبِه۪ وَاَنَّهُٓ اِلَيْهِ تُحْشَرُونَ
- Ey inanıb güvənənlər! Allah və elçisi sizi, sizə həyat verəcək şeylərə çağırdığı zaman Allahın və elçisinin çağırışına cavab verin. Bilin ki, Allah insanla onun qəlbi arasına girər[27] və siz Onun hüzuruna toplanılacaqsınız.
وَاتَّقُوا فِتْنَةً لَا تُص۪يبَنَّ الَّذ۪ينَ ظَلَمُوا مِنْكُمْ خَٓاصَّةًۚ وَاعْلَمُٓوا اَنَّ اللّٰهَ شَد۪يدُ الْعِقَابِ
- İçinizdən təkcə zalımlara toxunmaqla qalmayacaq[28] fitnədən qorxun! Bilin ki, Allahın cəzalandırması şiddətlidir.
وَاذْكُرُٓوا اِذْ اَنْتُمْ قَل۪يلٌ مُسْتَضْعَفُونَ فِي الْاَرْضِ تَخَافُونَ اَنْ يَتَخَطَّفَكُمُ النَّاسُ فَاٰوٰيكُمْ وَاَيَّدَكُمْ بِنَصْرِه۪ وَرَزَقَكُمْ مِنَ الطَّيِّبَاتِ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ
- Xatırlayın ki, siz bir vaxtlar yaşadığınız yerdə az idiniz və zəif sayılırdınız. İnsanların sizi ələ keçirməsindən qorxurdunuz. Allah sizə sığınacaq verdi, sizi yardımı ilə dəstəklədi və sizə təmiz şeylərdən ruzi verdi ki, şükr edəsiniz.
يَٓا اَيُّهَا الَّذ۪ينَ اٰمَنُوا لَا تَخُونُوا اللّٰهَ وَالرَّسُولَ وَتَخُونُٓوا اَمَانَاتِكُمْ وَاَنْتُمْ تَعْلَمُونَ
- Ey inanıb güvənənlər! Allaha və elçisinə (gətirdiyinə)[29] xəyanət etməyin. Sizə əmanət edilənlərə də bilə-bilə xainlik etməyin!
وَاعْلَمُٓوا اَنَّمَٓا اَمْوَالُكُمْ وَاَوْلَادُكُمْ فِتْنَةٌۙ وَاَنَّ اللّٰهَ عِنْدَهُٓ اَجْرٌ عَظ۪يمٌ۟
- Bilin ki, mallarınız və övladlarınız sizin üçün ancaq bir imtahandır. Ən böyük mükafat isə məhz Allah qatındadır.
يَٓا اَيُّهَا الَّذ۪ينَ اٰمَنُٓوا اِنْ تَتَّقُوا اللّٰهَ يَجْعَلْ لَكُمْ فُرْقَانًا وَيُكَفِّرْ عَنْكُمْ سَيِّـَٔاتِكُمْ وَيَغْفِرْ لَكُمْۜ وَاللّٰهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظ۪يمِ
- Ey inanıb güvənənlər! Allaha qarşı çıxmaqdan çəkinsəniz, O sizə doğru və əyrini ayırd etmə bacarığı verər, günahlarınızdan keçər və sizi bağışlayar. Allah böyük lütf sahibidir.
وَاِذْ يَمْكُرُ بِكَ الَّذ۪ينَ كَفَرُوا لِيُثْبِتُوكَ اَوْ يَقْتُلُوكَ اَوْ يُخْرِجُوكَۜ وَيَمْكُرُونَ وَيَمْكُرُ اللّٰهُۜ وَاللّٰهُ خَيْرُ الْمَاكِر۪ينَ
- Bir vaxt kafirlər, səni ələ keçirmək, öldürmək ya da sürgün etmək üçün plan qururdular. Allah da plan/tədbir qururdu. Allah plan/tədbir[30] görənlərin ən xeyirlisidir.
وَاِذَا تُتْلٰى عَلَيْهِمْ اٰيَاتُنَا قَالُوا قَدْ سَمِعْنَا لَوْ نَشَٓاءُ لَقُلْنَا مِثْلَ هٰذَٓاۙ اِنْ هٰذَٓا اِلَّٓا اَسَاط۪يرُ الْاَوَّل۪ين
- Ayələrimiz onlara oxunduğu zaman: “Eşitdik, istəsək biz də bunun bənzərini söylərik. Bu, əvvəlkilərin cızma-qaralarından/yazılarından[31] başqa bir şey deyil!” – dedilər.
وَاِذْ قَالُوا اللّٰهُمَّ اِنْ كَانَ هٰذَا هُوَ الْحَقَّ مِنْ عِنْدِكَ فَاَمْطِرْ عَلَيْنَا حِجَارَةً مِنَ السَّمَٓاءِ اَوِ ائْتِنَا بِعَذَابٍ اَل۪يمٍ
- Bir də belə demişdilər: “Ey Allah! Əgər bu Quran sənin qatından gəlmiş bir haq (kitab) dırsa, göydən üstümüzə dərhal daş yağdır ya da bizə acı bir əzab gətir!”
وَمَا كَانَ اللّٰهُ لِيُعَذِّبَهُمْ وَاَنْتَ ف۪يهِمْۜ وَمَا كَانَ اللّٰهُ مُعَذِّبَهُمْ وَهُمْ يَسْتَغْفِرُونَ
- Halbuki, sən onların arasında ikən Allah onlara əzab verməz. Onlar bağışlanma diləyərkən də Allah onlara əzab verməz.
وَمَا لَهُمْ اَلَّا يُعَذِّبَهُمُ اللّٰهُ وَهُمْ يَصُدُّونَ عَنِ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَمَا كَانُٓوا اَوْلِيَٓاءَهُۜ اِنْ اَوْلِيَٓاؤُ۬هُٓ اِلَّا الْمُتَّقُونَ وَلٰكِنَّ اَكْثَرَهُمْ لَا يَعْلَمُونَ
- Onlar sizi Məscidi-Haramdan uzaq tutmaya çalışdıqları halda və üstəlik oranı idarə etməyə layiq olmadıqları halda Allah nə deyə onlara əzab etməsin? Oranı idarə etməyə layiq olanlar ancaq günah işləməkdən çəkinənlər olmalıdır. Lakin onların çoxu bunu bilmir.
وَمَا كَانَ صَلَاتُهُمْ عِنْدَ الْبَيْتِ اِلَّا مُكَٓاءً وَتَصْدِيَةًۜ فَذُوقُوا الْعَذَابَ بِمَا كُنْتُمْ تَكْفُرُونَ
- O Beytin/Kəbənin yanındakı ibadətləri fit vermək və əl çalmaqdan ibarət idi. Etdiyiniz kafirliyə görə[32] dadın əzabı!
اِنَّ الَّذ۪ينَ كَفَرُوا يُنْفِقُونَ اَمْوَالَهُمْ لِيَصُدُّوا عَنْ سَب۪يلِ اللّٰهِۜ فَسَيُنْفِقُونَهَا ثُمَّ تَكُونُ عَلَيْهِمْ حَسْرَةً ثُمَّ يُغْلَبُونَۜ وَالَّذ۪ينَ كَفَرُٓوا اِلٰى جَهَنَّمَ يُحْشَرُونَۙ
- Kafirlik edən o kəslər, mallarını Allahın yolundan uzaqlaşdırmaq üçün xərcləyirlər və xərcləməyə davam edəcəklər. Sonra bunun peşmanlığını çəkəcəklər, arxasından məğlub ediləcəklər. Kafirlik edənlər, cəhənnəmə toplanacaqlar.
لِيَم۪يزَ اللّٰهُ الْخَب۪يثَ مِنَ الطَّيِّبِ وَيَجْعَلَ الْخَب۪يثَ بَعْضَهُ عَلٰى بَعْضٍ فَيَرْكُمَهُ جَم۪يعًا فَيَجْعَلَهُ ف۪ي جَهَنَّمَۜ اُو۬لٰٓئِكَ هُمُ الْخَاسِرُونَ۟
- Allah bunu; pisi təmizdən ayırmaq, pisləri bir-bir toplayaraq hamısını cəhənnəmə atmaq üçün edər. Ziyana uğrayanlar məhz onlardır.
قُلْ لِلَّذ۪ينَ كَفَرُٓوا اِنْ يَنْتَهُوا يُغْفَرْ لَهُمْ مَا قَدْ سَلَفَۚ وَاِنْ يَعُودُوا فَقَدْ مَضَتْ سُنَّتُ الْاَوَّل۪ينَ
- Kafirlik edənlərə de ki; Əgər kafirliklərinə son qoysalar, keçmiş günahları bağışlanar. Yox əgər təkrar qayıtsalar, əvvəlkilərə tətbiq olunan qayda onlara da uygulanır[33].
وَقَاتِلُوهُمْ حَتّٰى لَا تَكُونَ فِتْنَةٌ وَيَكُونَ الدّ۪ينُ كُلُّهُ لِلّٰهِۚ فَاِنِ انْتَهَوْا فَاِنَّ اللّٰهَ بِمَا يَعْمَلُونَ بَص۪يرٌ
- Sizinlə savaşanlarla savaşın ki, fitnə (savaş atəşi) yox olsun və Allahın qoyduğu qanun[34] tam bərqərar olsun. Savaşa son qoysalar, şübhəsiz ki, Allah onların etdiklərini görür.
وَاِنْ تَوَلَّوْا فَاعْلَمُٓوا اَنَّ اللّٰهَ مَوْلٰيكُمْۜ نِعْمَ الْمَوْلٰى وَنِعْمَ النَّص۪يرُ
- Əgər üz döndərsələr, bilin ki, Allah sizin yol göstərəninizdir/himayədarınızdır. O nə gözəl yol göstəricidir/himayədardır və nə gözəl yardımçıdır!
وَاعْلَمُٓوا اَنَّمَا غَنِمْتُمْ مِنْ شَيْءٍ فَاَنَّ لِلّٰهِ خُمُسَهُ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِي الْقُرْبٰى وَالْيَتَامٰى وَالْمَسَاك۪ينِ وَابْنِ السَّب۪يلِۙ اِنْ كُنْتُمْ اٰمَنْتُمْ بِاللّٰهِ وَمَٓا اَنْزَلْنَا عَلٰى عَبْدِنَا يَوْمَ الْفُرْقَانِ يَوْمَ الْتَقَى الْجَمْعَانِۜ وَاللّٰهُ عَلٰى كُلِّ شَيْءٍ قَد۪يرٌ
- Əgər Allaha və -haqq ilə batili bir-birindən ayırdığı gün[35], iki ordunun qarşı-qarşıya gəldiyi gün- qulumuza nazil etdiyimizə iman etmisinizsə bilin ki, ələ keçirdiyiniz hər qənimətin beşdə biri Allahın, elçisinin, elçinin ən yaxınlarının, yetimlərin, çarəsizlərin və yolçulara aiddir[36]. Allah hər şeyə qadirdir.
اِذْ اَنْتُمْ بِالْعُدْوَةِ الدُّنْيَا وَهُمْ بِالْعُدْوَةِ الْقُصْوٰى وَالرَّكْبُ اَسْفَلَ مِنْكُمْۜ وَلَوْ تَوَاعَدْتُمْ لَاخْتَلَفْتُمْ فِي الْم۪يعَادِۙ وَلٰكِنْ لِيَقْضِيَ اللّٰهُ اَمْرًا كَانَ مَفْعُولًاۙ لِيَهْلِكَ مَنْ هَلَكَ عَنْ بَيِّنَةٍ وَيَحْيٰى مَنْ حَيَّ عَنْ بَيِّنَةٍۜ وَاِنَّ اللّٰهَ لَسَم۪يعٌ عَل۪يمٌۙ
- O zaman siz vadinin (Mədinənin) ən yaxın yamacında, onlar isə ən uzaq yamacında, karvan isə sizdən aşağıda idi. Əgər vədələşmiş olsaydınız, vədələşmə barəsində ixtilafa düşərdiniz[37]. Lakin Allah qərarlaşdırdığı işi[38] (qələbəni) həyata keçirsin deyə belə etdi ki; həlak olan, həqiqəti görərək həlak olsun, yaşayan da həqiqəti görərək yaşasın[39]. Şübhəsiz, Allah haqqı ilə eşidəndir, biləndir.
اِذْ يُر۪يكَهُمُ اللّٰهُ ف۪ي مَنَامِكَ قَل۪يلًاۜ وَلَوْ اَرٰيكَهُمْ كَث۪يرًا لَفَشِلْتُمْ وَلَتَنَازَعْتُمْ فِي الْاَمْرِ وَلٰكِنَّ اللّٰهَ سَلَّمَۜ اِنَّهُ عَل۪يمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ
- O zaman Allah yuxunda onları sənə az göstərirdi. Əgər onları sənə çox göstərsəydi, əlbəttə, qorxaraq dağılar və döyüş barəsində bir-birinizlə çəkişərdiniz. Lakin Allah, sizi bu hala düşməkdən qurtardı. Çünki O, içinizdə olanları bilir.
وَاِذْ يُر۪يكُمُوهُمْ اِذِ الْتَقَيْتُمْ ف۪ٓي اَعْيُنِكُمْ قَل۪يلًا وَيُقَلِّلُكُمْ ف۪ٓي اَعْيُنِهِمْ لِيَقْضِيَ اللّٰهُ اَمْرًا كَانَ مَفْعُولًاۜ وَاِلَى اللّٰهِ تُرْجَعُ الْاُمُورُ۟
- Qarşılaşdığınız zaman sizin gözünüzdə onlar az göstərilmiş, onların gözündə də siz az göstərilmişdi[40] ki, Allah, qərarlaşdırdığı bir işi həyata keçirsin. Bütün işlər Allaha ərz edilir.
يَٓا اَيُّهَا الَّذ۪ينَ اٰمَنُٓوا اِذَا لَق۪يتُمْ فِئَةً فَاثْبُتُوا وَاذْكُرُوا اللّٰهَ كَث۪يرًا لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَۚ
- Ey inanıb güvənənlər! Bir birliklə qarşı-qarşıya gəldiyiniz zaman möhkəm durun və Allahı çox xatırlayın[41] ki, qurtuluşa nail olasınız.
وَاَط۪يعُوا اللّٰهَ وَرَسُولَهُ وَلَا تَنَازَعُوا فَتَفْشَلُوا وَتَذْهَبَ ر۪يحُكُمْ وَاصْبِرُواۜ اِنَّ اللّٰهَ مَعَ الصَّابِر۪ينَۚ
- Allaha və elçisinə/gətirdiyinə[42] itaət edin və bir-birinizlə çəkişməyin! Yoxsa zəifləyər və gücünüz/iqtidarınız əldən gedər. Siz səbrli/dirayətli olun! Şübhəsiz ki, Allah səbr edənlərlə bərabərdir.
وَلَا تَكُونُوا كَالَّذ۪ينَ خَرَجُوا مِنْ دِيَارِهِمْ بَطَرًا وَرِئَٓاءَ النَّاسِ وَيَصُدُّونَ عَنْ سَب۪يلِ اللّٰهِۜ وَاللّٰهُ بِمَا يَعْمَلُونَ مُح۪يطٌ
- Öyünmək və özlərini insanlara göstərmək üçün yurdlarından çıxan[43] və bir də Allah yolundan çevirənlər kimi olmayın. Allah, onların etdikləri hər şeyi əhatə etmişdir.
وَاِذْ زَيَّنَ لَهُمُ الشَّيْطَانُ اَعْمَالَهُمْ وَقَالَ لَا غَالِبَ لَكُمُ الْيَوْمَ مِنَ النَّاسِ وَاِنّ۪ي جَارٌ لَكُمْۚ فَلَمَّا تَرَٓاءَتِ الْفِئَتَانِ نَكَصَ عَلٰى عَقِبَيْهِ وَقَالَ اِنّ۪ي بَر۪ٓيءٌ مِنْكُمْ اِنّ۪ٓي اَرٰى مَا لَا تَرَوْنَ اِنّ۪ٓي اَخَافُ اللّٰهَۜ وَاللّٰهُ شَد۪يدُ الْعِقَابِ۟
- Şeytan onlara etdikləri əməlləri gözəl göstərmiş və: “Bu gün insanlardan sizə qalib gələcək kimsə yoxdur və mən də sizin yanınızdayam”- demişdi. Ancaq iki birlik (savaşda) qarşı-qarşıya gəldiyi zaman geri çəkildi və belə dedi: “Mən sizdən uzağam. Mən sizin görmədiyiniz şeyləri (mələkkləri) görürəm. Mən Allahdan qorxuram[44]. Allahın əzabı şiddətlidir”.
اِذْ يَقُولُ الْمُنَافِقُونَ وَالَّذ۪ينَ ف۪ي قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ غَرَّ هٰٓؤُ۬لَٓاءِ د۪ينُهُمْۜ وَمَنْ يَتَوَكَّلْ عَلَى اللّٰهِ فَاِنَّ اللّٰهَ عَز۪يزٌ حَك۪يمٌ
- Xatırlayın ki (Məkkə ordusuna qatılan) münafiqlər[45] və qəlbində xəstəlik olanlar[46]: “Bunları dinləri aldatmışdır”, – deyirdilər. Halbuki kim Allaha təvəkkül edərsə/güvənərsə (bilsin ki), Allah əzizdir, himət sahibidir.
وَلَوْ تَرٰٓى اِذْ يَتَوَفَّى الَّذ۪ينَ كَفَرُواۙ الْمَلٰٓئِكَةُ يَضْرِبُونَ وُجُوهَهُمْ وَاَدْبَارَهُمْۚ وَذُوقُوا عَذَابَ الْحَر۪يقِ
- Kaş sən, mələklər üzlərinə və arxalarına vura-vura: “dadın atəşin əzabını” deyərək, vəfat[47] etdirdiyi sırada o kafirləri bir görəydin!
ذٰلِكَ بِمَا قَدَّمَتْ اَيْد۪يكُمْ وَاَنَّ اللّٰهَ لَيْسَ بِظَلَّامٍ لِلْعَب۪يدِۙ
- Bu, öz əllərinizlə etdiklərinizin qarşılığıdır. Yoxsa Allah, bəndələrinə əsla haqsızlıq etməz[48].
كَدَأْبِ اٰلِ فِرْعَوْنَۙ وَالَّذ۪ينَ مِنْ قَبْلِهِمْۜ كَفَرُوا بِاٰيَاتِ اللّٰهِ فَاَخَذَهُمُ اللّٰهُ بِذُنُوبِهِمْۜ اِنَّ اللّٰهَ قَوِيٌّ شَد۪يدُ الْعِقَابِ
- Bunların halı eynilə Firon xanədanı və onlardan əvvəlkilərin halı kimidir. Allahın ayələrinə göz yumdular. Allah da onları günahları səbəbi ilə dərhal yaxalamışdı[49]. Şübhəsiz ki, Allah qüvvətlidir, cəzalandırması şiddətlidir.
ذٰلِكَ بِاَنَّ اللّٰهَ لَمْ يَكُ مُغَيِّرًا نِعْمَةً اَنْعَمَهَا عَلٰى قَوْمٍ حَتّٰى يُغَيِّرُوا مَا بِاَنْفُسِهِمْۙ وَاَنَّ اللّٰهَ سَم۪يعٌ عَل۪يمٌۙ
- Bu ona görədir ki, bir xalq öz daxilində olanı[50] dəyişdirmədikcə Allah onlara verdiyi neməti dəyişdirməz[51]. Çünki Allah hər şeyi eşidəndir, biləndir.
كَدَأْبِ اٰلِ فِرْعَوْنَۙ وَالَّذ۪ينَ مِنْ قَبْلِهِمْۜ كَذَّبُوا بِاٰيَاتِ رَبِّهِمْۚ فَاَهْلَكْنَاهُمْ بِذُنُوبِهِمْ وَاَغْرَقْنَٓا اٰلَ فِرْعَوْنَۚ وَكُلٌّ كَانُوا ظَالِم۪ينَ
- (Bəli) Bunların halı eynilə Firon xanədanı və onlardan əvvəlkilərin halı kimidir. Onlar Rəbbinin ayələrini yalanlamışdılar. Biz də onları günahları səbəbi ilə həlak etdik. Firon xanədanını da suda boğduq. Hamısı da zalım kimsələr idi.
اِنَّ شَرَّ الدَّوَٓابِّ عِنْدَ اللّٰهِ الَّذ۪ينَ كَفَرُوا فَهُمْ لَا يُؤْمِنُونَۚ
- Allah qatında canlıların ən şərlisi kafirlik edənlər/həqiqətə göz yumanlardır[52]. Onlar inanıb güvənməzlər.
اَلَّذ۪ينَ عَاهَدْتَ مِنْهُمْ ثُمَّ يَنْقُضُونَ عَهْدَهُمْ ف۪ي كُلِّ مَرَّةٍ وَهُمْ لَا يَتَّقُونَ
- Onlar sənin əhd bağladığın, sonra da hər dəfə əhdlərini pozan kimsələrdir. Onlar (günah işləməkdən) çəkinməzlər.
فَاِمَّا تَثْقَفَنَّهُمْ فِي الْحَرْبِ فَشَرِّدْ بِهِمْ مَنْ خَلْفَهُمْ لَعَلَّهُمْ يَذَّكَّرُونَ
- Əgər onları müharibədə yaxalasan elə bir pozğuna uğrat ki, arxalarında olanlar da dağılsınlar. Bəlkə ağıllarını başlarına alarlar.
وَاِمَّا تَخَافَنَّ مِنْ قَوْمٍ خِيَانَةً فَانْبِذْ اِلَيْهِمْ عَلٰى سَوَٓاءٍۜ اِنَّ اللّٰهَ لَا يُحِبُّ الْخَٓائِن۪ينَ۟
- Bir xalqın xəyanət etməsindən yəqinliklə qorxsan[53], sən də sözləşməni pozduğunu eyni şəkildə onlara bildir. Şübhəsiz ki, Allah xainləri sevməz.
وَلَا يَحْسَبَنَّ الَّذ۪ينَ كَفَرُوا سَبَقُواۜ اِنَّهُمْ لَا يُعْجِزُونَ
- Kafirlik edənlər, əsla qaçıb qurtula biləcəklərini sanmasınlar. Onlar heç də sizi aciz qoya bilməzlər.
وَاَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ وَمِنْ رِبَاطِ الْخَيْلِ تُرْهِبُونَ بِه۪ عَدُوَّ اللّٰهِ وَعَدُوَّكُمْ وَاٰخَر۪ينَ مِنْ دُونِهِمْۚ لَا تَعْلَمُونَهُمْۚ اَللّٰهُ يَعْلَمُهُمْۜ وَمَا تُنْفِقُوا مِنْ شَيْءٍ ف۪ي سَب۪يلِ اللّٰهِ يُوَفَّ اِلَيْكُمْ وَاَنْتُمْ لَا تُظْلَمُونَ
- Onlara qarşı bacardığınız qədər qüvvə və bəsilmiş döyüş atları[54] hazırlayın! Onlarla Allahın düşmənini, öz düşməninizi və ayrıca sizin bəlmədiyiniz, lakin Allahın bildiyi digər düşmənləri qorxudarsınız. Allah yolunda nə xərcləsəniz, sizə qarşılığı tam olaraq ödənilər və sizə heç bir haqsızlıq edilməz!
وَاِنْ جَنَحُوا لِلسَّلْمِ فَاجْنَحْ لَهَا وَتَوَكَّلْ عَلَى اللّٰهِۜ اِنَّهُ هُوَ السَّم۪يعُ الْعَل۪يمُ
- Əgər onlar sülhə yanaşsalar sən də yanaş və Allaha təvəkkül et/güvən. O, hər şeyi eşidəndirdir, biləndir.
وَاِنْ يُر۪يدُٓوا اَنْ يَخْدَعُوكَ فَاِنَّ حَسْبَكَ اللّٰهُۜ هُوَ الَّذ۪ٓي اَيَّدَكَ بِنَصْرِه۪ وَبِالْمُؤْمِن۪ينَۙ
- Əgər səni aldatmaq istəsələr, bil ki, Allah sənə yetər. Səni öz yardımı ilə və möminlərlə dəstəkləyən Odur!
وَاَلَّفَ بَيْنَ قُلُوبِهِمْۜ لَوْ اَنْفَقْتَ مَا فِي الْاَرْضِ جَم۪يعًا مَٓا اَلَّفْتَ بَيْنَ قُلُوبِهِمْ وَلٰكِنَّ اللّٰهَ اَلَّفَ بَيْنَهُمْۜ اِنَّهُ عَز۪يزٌ حَك۪يمٌ
- Möminlərin qəlblərini bir-birinə O isindirdi. Sən yer üzündəki hər şeyi xərcləsəydin onların qəlblərini isindirə bilməzdin. Lakin Allah onların qəlblərini isindirdi. Çünki O, Əzizdir, hikmət sahibidir.
يَٓا اَيُّهَا النَّبِيُّ حَسْبُكَ اللّٰهُ وَمَنِ اتَّبَعَكَ مِنَ الْمُؤْمِن۪ينَ۟
- Ey Nəbi! Sənə də sənə tabe olan möminlərə də Allah yetər!
يَٓا اَيُّهَا النَّبِيُّ حَرِّضِ الْمُؤْمِن۪ينَ عَلَى الْقِتَالِۜ اِنْ يَكُنْ مِنْكُمْ عِشْرُونَ صَابِرُونَ يَغْلِبُوا مِائَتَيْنِۚ وَاِنْ يَكُنْ مِنْكُمْ مِائَةٌ يَغْلِبُٓوا اَلْفًا مِنَ الَّذ۪ينَ كَفَرُوا بِاَنَّهُمْ قَوْمٌ لَا يَفْقَهُونَ
- Ey Nəbi! Möminləri döyüşə təşviq et. Əgər sizdən səbrli/dirayətli iyirmi nəfər olsa, iki yüz nəfərə qalib gələr. Əgər sizdən yüz nəfər olsa, kafirlərdən mininə qalib gələr. Çünki onlar anlamayan bir tayfadır.
اَلْـٰٔنَ خَفَّفَ اللّٰهُ عَنْكُمْ وَعَلِمَ اَنَّ ف۪يكُمْ ضَعْفًاۜ فَاِنْ يَكُنْ مِنْكُمْ مِائَةٌ صَابِرَةٌ يَغْلِبُوا مِائَتَيْنِۚ وَاِنْ يَكُنْ مِنْكُمْ اَلْفٌ يَغْلِبُٓوا اَلْفَيْنِ بِاِذْنِ اللّٰهِۜ وَاللّٰهُ مَعَ الصَّابِر۪ينَ
- İndi Allah yükünüzü yüngülləşdirdi və sizdə bir zəiflik olduğunu bildi. Artıq sizdən səbrli/dirayətli yüz nəfər olarsa, ikiyüz nəfəri məğlub edər və əgər sizdən min nəfər olarsa, Allahın izni ilə iki min nəfəri məğlub edər. Allah səbr edənlərlə bərabərdir!
مَا كَانَ لِنَبِيٍّ اَنْ يَكُونَ لَهُٓ اَسْرٰى حَتّٰى يُثْخِنَ فِي الْاَرْضِۜ تُر۪يدُونَ عَرَضَ الدُّنْيَاۗ وَاللّٰهُ يُر۪يدُ الْاٰخِرَةَۜ وَاللّٰهُ عَز۪يزٌ حَك۪يمٌ
- Döyüş yerində[55] düşməni təsirsiz hala gətirmədən əsir götürmək heç bir nəbiyə[56] yaraşmaz![57] Siz, o anda əlinizə keçəcək şeylər istəyirsiniz. Allah isə sonrasını[58] istəyir. Allah Əzizdir, hikmət sahibidir.
لَوْلَا كِتَابٌ مِنَ اللّٰهِ سَبَقَ لَمَسَّكُمْ ف۪يمَٓا اَخَذْتُمْ عَذَابٌ عَظ۪يمٌ
- Allahın daha əvvəlcədən qeydə aldığı bir qərarı olmasaydı[59], götürdüyünüz şeydən ötrü sizə mütləq böyük bir əzab toxunardı.
فَكُلُوا مِمَّا غَنِمْتُمْ حَلَالًا طَيِّبًاۘ وَاتَّقُوا اللّٰهَۜ اِنَّ اللّٰهَ غَفُورٌ رَح۪يمٌ۟
- Artıq qənimət olaraq aldıqlarınızdan halal və təmiz olanları yeyin.[60] Allaha qarşı çıxmaqdan çəkinin! Şübhəsiz Allah, bağışlayandır, rəhmlidir.
يَٓا اَيُّهَا النَّبِيُّ قُلْ لِمَنْ ف۪ٓي اَيْد۪يكُمْ مِنَ الْاَسْرٰٓىۙ اِنْ يَعْلَمِ اللّٰهُ ف۪ي قُلُوبِكُمْ خَيْرًا يُؤْتِكُمْ خَيْرًا مِمَّٓا اُخِذَ مِنْكُمْ وَيَغْفِرْ لَكُمْۜ وَاللّٰهُ غَفُورٌ رَح۪يمٌ
- Ey Nəbi! Əlinizdəki əsirlərə de ki: “Allah qəlblərinizdə bir xeyir olduğunu bilsə, sizdən alınandan daha xeyirlisini sizə verər və sizi bağışlayar. Allah çox bağışlayandır, rəhmlidir.
وَاِنْ يُر۪يدُوا خِيَانَتَكَ فَقَدْ خَانُوا اللّٰهَ مِنْ قَبْلُ فَاَمْكَنَ مِنْهُمْۜ وَاللّٰهُ عَل۪يمٌ حَك۪يمٌ
- Sənə xainlik etmək istəsələr (bil ki), daha əvvəl Allaha da xəyanət etmişdilər.[61] Buna görə də Allah onların öhdəsindən gəlməyə imkan verdi. Allah biləndir, hikmət sahibidir.
اِنَّ الَّذ۪ينَ اٰمَنُوا وَهَاجَرُوا وَجَاهَدُوا بِاَمْوَالِهِمْ وَاَنْفُسِهِمْ ف۪ي سَب۪يلِ اللّٰهِ وَالَّذ۪ينَ اٰوَوْا وَنَصَرُٓوا اُو۬لٰٓئِكَ بَعْضُهُمْ اَوْلِيَٓاءُ بَعْضٍۜ وَالَّذ۪ينَ اٰمَنُوا وَلَمْ يُهَاجِرُوا مَا لَكُمْ مِنْ وَلَايَتِهِمْ مِنْ شَيْءٍ حَتّٰى يُهَاجِرُواۚ وَاِنِ اسْتَنْصَرُوكُمْ فِي الدّ۪ينِ فَعَلَيْكُمُ النَّصْرُ اِلَّا عَلٰى قَوْمٍ بَيْنَكُمْ وَبَيْنَهُمْ م۪يثَاقٌۜ وَاللّٰهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَص۪يرٌ
- İnanıb güvənən, hicrət edən, Allah yolunda malları və canları ilə cihad/cəhd edənlər[62] və sığınacaq verib yardım edənlər (ənsar), onlar bir-birilərinin himayəçiləridir.[63] İnanıb güvənənlərdən hicrət etməyənlərə gəlincə, hicrət edənə qədər heç bir şeydə onları himayə etmə görəviniz yoxdur. Ancaq sizdən dini məsələlərdə yardım istəyərlərsə, aranızda sözləşmə olan bir xalqın əleyhinə olmamaq şərti ilə yardım etmək, sizin borcunuzdur. Allah nə etdiyinizi görəndir.
وَالَّذ۪ينَ كَفَرُوا بَعْضُهُمْ اَوْلِيَٓاءُ بَعْضٍۜ اِلَّا تَفْعَلُوهُ تَكُنْ فِتْنَةٌ فِي الْاَرْضِ وَفَسَادٌ كَب۪يرٌۜ
- Kaifrlik edənlərdən hər biri də digərinin himayəçisidir. Əgər bunu (bir-birinizi himayə) etməsəniz, olduğunuz yerdə[64] fitnə və böyük bir fəsad ortaya çıxar.[65]
وَالَّذ۪ينَ اٰمَنُوا وَهَاجَرُوا وَجَاهَدُوا ف۪ي سَب۪يلِ اللّٰهِ وَالَّذ۪ينَ اٰوَوْا وَنَصَرُٓوا اُو۬لٰٓئِكَ هُمُ الْمُؤْمِنُونَ حَقًّاۜ لَهُمْ مَغْفِرَةٌ وَرِزْقٌ كَر۪يمٌ
- İnanıb güvənən, hicrət edən və Allah yolunda cihad/cəhd edənlər ilə onlara sığınacaq verib yardım edənlər ki var, məhz onlar həqiqi möminlərdir. Onlar üçün bağışlanma və bol ruzi vardır.
وَالَّذ۪ينَ اٰمَنُوا مِنْ بَعْدُ وَهَاجَرُوا وَجَاهَدُوا مَعَكُمْ فَاُو۬لٰٓئِكَ مِنْكُمْۜ وَاُو۬لُوا الْاَرْحَامِ بَعْضُهُمْ اَوْلٰى بِبَعْضٍ ف۪ي كِتَابِ اللّٰهِۜ اِنَّ اللّٰهَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَل۪يمٌ
- Daha sonra inanıb güvənən, hicrət edən və sizinlə bərabər cihad/cəhd edənlərə gəlincə, onlar da sizdəndir. Bir də Allahın kitabında qan bağı ilə qohum olanlar, bir-birilərinə (olmayanlara görə) daha yaxındırlar.[66] Şübhəsiz, Allah hər şeyi biləndir.
[1] Ənfal (الْاَنْفَالُ), bir şeyin əlavəsi anlamındadır (Lisanul Ərəb; Umdətul-Hüffaz). Bu kəlmə iki yerdə də təkil halda olaraq keçər, Bax: İsra 17/79; Ənbiya 21/72). İstər savaşla istər savaşmadan başqalarından əldə edilən şeylərdir (Müfrədat). Kəlmənin kökündən yola çıxaraq, savaşla və ya savaşsız əldə edilən şeylərin əlavəsi; ümuma aid dövlətin, xalqın mallarına daxildir ki bunlar, dağlar, çaylar, məktəblər, xəstəxanalar və s. dir.
[2] Ayədə keçən Rəsul (رسول), Qurandır. Çünki ayənin davamı, onların qulaq-ardı etdikləri rəsulun, Allahın kitabı olduğunu açıq şəkildə ifadə etməkdədir (Bəqərə 2/89. Əslində rəsul, həm birinə göndərilən söz həm də o sözü çatdıran elçi mənasındadır (Müfrədat).
[3] Bax: Həcc 22/35; Hucurat 49/15.
[4] Məaric 70/23-24, 34; Möminun 23/9.
[5] Bağışlanma olaraq məal verdiyimiz məğfirət kəlməsi, Allahın öz bəndəsini əzabdan qoruması deməkdir (Müfrədat). Başı qorumaq üçün geyilən “miğfər” də eyni kökdəndir.
[6] Müsəlmanlar Məkkədə ikən Rum 30/2-6-cı ayələrdə verilən sevindirilmə (zəfər) sözü.
[7] Farslarla Romalıların savaşdığı və verilən zəfər sözünün vaxtının gəldiyi həqiqəti.
[8] Biri Məkkə ordusu digəri isə məkkəlilərin ticarət karvanı.
[9] Ənfal 8/42.
[10] Məkkənin fəthini.
[11] Farslarla Romalıların savaşdığı gün, Allahın möminlərə zəfər verəcəyini, Məkkədə enən (Rum 30/1-6) ayələrindən öyrənmələrinə baxmayaraq Allahın verdiyi zəfər sözünü boşa çıxarma çabaları.
[12] Ali İmran 3/124- cü ayədə, yardıma gələn mələklərinin sayılarının cəmi üç min olduğu bildirilir.
[13] Ali İmran 3/126.
[14] Ali İmran 3/154.
[15] Bu surənin 10-cu ayəsinə görə Uca Allah mələkləri, kafirləri öldürsünlər diyə deyil, möminləri cəsarətləndirmək üçün göndərmişdir. Bədr döyüşündə müşriklərin sayı mindən az idi. Gələn mələk onların boyunlarına və barmaq uçlarına vursaydı, heç bir müşrik ayaqda qalmazdı. Sonradan göndərilən mələklərə də ehtiyac qalmazdı (Ali İmran 3/123-125). Bu səbəblə ayədəki “boyunlarına və barmaq uçlarına vurun” əmri mələklərə deyil, möminlərə verilmişdir.
[16] Şədid, güçlü bağla bağlı mənasındadır.
[17] Ali İmran 3/145, 156.
[18] Görülən hər iş Allahın təsdiqləməsi ilə həyata keçir (Təkvir 81/28-29; İnsan 76/29-30).
[19] Allah nəbimizə, möminləri döyüşə hazırlama əmri verrmişdi (Ənfal 8/65). Çünki möminlər daha Məkkədə ikən Rum 1-6-cı ayələrini nazil etmiş və Rumlarla Farsların qarşılaşacağı gün möminlərə zəfər sözü vermişdi. Bu səbəblə o gün onları Məkkə ordusu ilə üz-üzə gətirmişdi. Allah, möminlərin döyüşərək Məkkəni ələ keçirmələrini istəyirdi. Ancaq möminlərin bir qismi, Məkkəlilərin Suriyadan gələn karvanının adını eşidincə, döyüşməkdənsə karvanı ələ keçirmələrini istəydi (Ənfal 8/7-8).
[20] Bədirdə göstərilən güvənsizlik və disiplinsizlik halı.
[21] Tövbə 9/38-39; Muhəmməd 47/7.
[22] Maidə 5/99; Nisa 4/80.
[23] Əraf 7/179.
[24] Bəqərə 2/17-18-171; Həcc 22/46; Furqan 25/73; Bəyyinə 98/6.
[25] Eşitmək və dinləmək arasındakı fərq: Eşitmək, başqası sayəsində olur. Dinləmək isə özünün də təşəbbüsü ilə.
[26] Allah, insanın içində nə olduğunu bildiyi üçün onların yola gəlməməkdəki qərarlılıqlarını da bilir.
[27] Allah, hər insana davranışlarının yaxşımı, pismi olduğunu ilham edər (Şəms 91/8-10).
[28] Ətrafınızda olan haqsızlıqlara, fitnə-fəsada etinasız yanaşmayın, “mənə toxunmayan ilan min yaşasın” deyə, düşünməyin.Çünki haqsızlıq, fitnə başladığı zaman zamanla onun zərəri hər kəsə toxunur.
[29] Rəsul kəlməsi üçün bax: Ənfal 8/1-ci ayənin dipnotu.
[30] Tədbir ifadəsi məcazi olub, onları cəzalandırma mahiyyəti daşıyır.
[31] Ayədə keçən əsatır (أَسَاطِيرُ) kəlməsi, “bir şeyi hizaya soxmaq, səf saxlamaq” mənalarına gələn sətr (سطر) kökündən törəmişdir (Müfrədat). Sətərə feilinin “yazı yazmaq” mənasına gəlməsi, hərflərin hizaya soxulması, anlamlı şəkildə sıralanması səbəbiylədir. Doqquz yerdə keçən “əsatirul əvvəlin=أَسَاطِيرُ الْأَوَّلِينَ ifadəsi ilə kafirlər, Quranda bildirilənlərin yeni olmadığını, əvvəlki ilahi kitablarda, digər yazı və səhvələrdə də bu kimi məlumatların var olduğunu ələ salaraq çatdırmaq istəyirlər.
[32] Allahın göstərdiyi və əmr etdiyi ibadət şəkillərini görməzdən gələrək və Kəbədə yerinə yetiriləcək ibadətin necə olması lazım olduğunu yaxşı bilmələrinə baxmayaraq, öz başlarına ibadət şəkli, bidətlər uydurduqlarını göstərir.
[33] Əhzab 33/60-63; Fəth 48/22-23.
[34] Dində məcburiyyət olmayacağı üçün (Bəqərə 2/256) ayədə deyilən şey, hər kəsin müsəlman olması deyil (Yunus 10/99), Allahın qoyduğu qayda-qanunların hakim olmasıdır (Fəth 48/28). O da hər kəsin hürriyyət içində yaşayacağı bir cəmiyyətdir (Kəhf 18/29).
[35] Ayədə ərəbcəsi Furqan deyə keçər, yəni haqq ilə batılı ayırma. Allahın kitabları, haqq və batılı bir-birindən ayırdığı üçün hər biri bir furqandır. Quran da o günün gecəsində nazil olmaya başlanmışdır (Bəqərə 2/185). Qədr gecəsi hər bir mələyə ayrı-ayrı ayrı tapşırıq verildiyi üçün o günün tamamı furqandır (Duhan 44/4). Bədr döyüşü də o gün olmuşdur.
[36] Xumsla əlaqəli ətraflı məlumat əldə etmək üçün bu linkə baxın: https://www.muselmanlar.com/fitvalar/7665.html
[37] Bunu Allah sizə dənk gətirdi.
[38] Ənfal 8/5.
[39] Əvvəlcədən vəd edilənin doğru olduğunu iki tərəf də görsün.
[40] Ali İmran 3/13.
[41] Zikr, əlaqələri ilə birlikdə düşünülüb öyrənilən doğru biliyi istifadəyə hazır tutmaq, ağla gətirmək və ya söyləməkdir (Mufrədat). Doğru biliyin mənbəyi, Allahın ayələridir. Allahın ayələri isə iki cürdür; Allahın yaratdığı ayələr (təbiət) və nazil etdiyi ayələr (Quran). Hər ikisindən əldə edilən doğru bilik zikirdir (Ənbiya 21/24, Ənam 6/80). İnsanı ancaq bu bilik rahatladır (Rad 13/28). Allahı zikr etmək; onu, kitabını və yaratdığı ayələri diqqətə almaq, ağıldan çıxarmamaq və onların üzərində düşünməkdir. İnsan bunlardan bildiyi qədəriylə məsuliyyət daşıyır (Bəqərə 2/209).
[42] Bax: Ənfal 8/1-ci ayənin dipnotu.
[43] Özlərindən razı bir şəkildə Məkkədən çıxan və Müsəlmanlara qarşı qələbə çalacaqlarına inanan müşriklər.
[44] Həşr 59/16.
[45] Bunlar, Məkkədən gələn ordunun içində olan münafiqlərdir. Müsəlmanları öldürmək üçün fürsət axtaran bu münafiqlərə qarşı necə davranılacağı Nisa 4/88-91-ci ayələrdə göstərilmişdir.
[46] Bunlar Məkkəli kafirlərdir. Hər kafir müşrik olduğu üçün (Ali imran 151) Məkkəli müşriklər də deyilə bilər. Bunların qəlblərində kafirlikləri səbəbi ilə bir xəstəlik vardır. Münafiq, müsəlman görünən kafir olduğu üçün onlarda yalançılıq xəstəliyi olur (Bəqərə 10). Bunlar kafirlik və yalınçılıqlarının əsl cəzasını axirətdə çəkəcəklər. (Tövbə 101)
[47] İnsan bədən və ruhdan meydana gəlir (Zümər 39/42). Ruh və can, bunlar fərqli şeylərdir. Ana rəhmində canlılıq döllənməklə başlayır və bütün orqanlar tamamlandıqdan sonra ona ruh üflənir. Ruh bədənlə birləşdiyi zaman insan, dinləyici, bəsirət və könül sahibi olan bir canlıya çevrilir (Möminun 23*12-14; Səcdə 32/7-9). Bədəni bir kompyuterə bənzədərsək; can, bu kompyuterə canlılıq verən elektiriyə, ruh isə, kompyüterin əməliyyat sistemi kimidir. Əməliyyat sistemi necə ki bütün məlumatları toplayıb qoruyursa, ruh da belədir. Ruhun bədəndən çəkilib alınmasına vəfat deyilir. Vəfat iki cürdür; biri yatanda, digəri də öləndə olur. Allah, həm yatanın həm də ölənin ruhunu tutar. Yatan insanın ruhunu oyananda geri qaytarır, ölən insanın ruhunu da axirətdə yenidən diriliş günündə geri verir (Möminun 23/100; Təkvir 81/7).
[48] Ənam 6/160.
[49] Ali İmran 3/10-11.
[50] Bəqərə 2/284.
[51] Rad 13/11.
[52] Bəqərə 2/17-18, 171; Həcc 22/73; Bəyyinə 98/6.
[53] Ayədə keçən “xavf” (خوف) kəlməsi, dəqiq bir biliyə əsaslanan qorxudur. Allah xainləri sevməz ifadəsindən də bu qorxunun sağlam bir əsası olduğunu göstərir. Yəni, bağlanan əhd ancaq dəqiq biliyə əsaslandığı zaman pozula bilər.
[54] Bu ayədə bəhs edilən at kəlməsi, ayənin tarixsəl olduğunu göstərməz. Quranın nazil olmasından sonra günümüzə qədər hardasa bütün savaşlarda atdan istifadə edilmişdir və edilməkdədir. Bir də atı güc vasitəsi olaraq dəyərləndirdiyimiz zaman hər cür güc də ağla gələ bilir.
[55] Ayədə keçən “əl-ərz = (الارض)” kəlməsi, “o yer” anlamındadır. Burada da qöyüşün aparıldığı yer anlamındadır.
[56] Bu ayə, Nəbilərdə ismət sifətinin olmadığını göstərir (Nisa 4/105-107; Tövbə 9/43; Hud 11/12; Təhrim 66/1-2)
[57] Muhəmməd 47/1-6.
[58] Döyüş yerində qalib gəlib düşmən üzərində tam hakimiyyət qurmanızı istəyir.
[59] “Qeydə aldığı bir qərarı” deyə məal verdiyimiz kəlmə kitabdır (كتاب). Kök anlamı, bir şeyi bir şeyə əlavə etməkdir (Məqayis). Ərəbcə kəlmələri əlavə edərək yazılan yazıya da sözləri əlavə edərək edilən danışığa kitab deyilir (Müfrədat).
[60] Allah, Bədirdə xəta edən müsəlmanlara zəfər verdiyini bildirdikdən sonra aldıqları qənimətləri yemələrini də halal etmişdir. Qənimət olan əsirlər deyil, onlardan alınacaq olan fidyələr (Muhəmməd 47/4) və düşəmndən alınan digər mallardır (Ənfal 8/41).
[61] Onların Allaha qarşı xainlik etmələri, ona şərik qoşub, verdiyi nemətlərə qarşı nankorluq etmələridir.
[62] Cihad; səy göstərmək, var gücü ilə çalışmaq, əzm etmək, bir işə nail olmaq üçün bütün imkanları səfərbər etmək mənasına gələn “cəhd” kəlməsindən əmələ gəlmiş bir termindir. Bu kəlimə bizim dilimizdə də çox işlədilir. Həyatın mənası olaraq Allaha qulluq etmək, Onun qoyduğu ölçülərin şəxsi və ictimai həyatta tətbiq edilməsinə çalışmaqdan başlayaraq, İslamı digər insanlara təbliğə, İslam ölkəsini və müsəlmanları hər cür təhlükə və təcavüzlərə qarşı müdafiəyə hətta lazım olarsa döyüşməyə qədər geniş bir mənanı daşıyan cihad; qəlb, dil, əl və silah kimi bəşəri aksiyaların ortaya qoyulduğu hər vasitə ilə yerinə yetirilə bilməkdədir.
[63] Bu ayədəki vəlilik, himayə mənasındadır. Məkkədən hicrət edənlər ilə Mədinədə onları himayə edən ənsarın birbirini qoruma məsuliyyəti daşıdığını vurğulanmışdır. Məkkədə qalan müsəlmanlar isə hicrət edənə qədər onları digər müsəlmanların himayə etmək vəzifəsinin olmadığını göstərir. Bu ayə, dini məsələdə köməklik etmə məsuliyyətini, aralarında sülh müqaviləsi olan ölkə və cəmiyyətlərə qarşı olmama şərtinə bağlamışdır. Ənfal 73-cü ayədə bu əmri yerinə gətirmədiyi təqdirdə, kafirlərin öz idarəsində olan müsəlmanlara qarşı haqsızlıq edəcəklərini bildirmişdir.
[64] Müsəlmanların yaşadığı o yerdə.
[65] Müqavilə xaricində qalan hər təşəbbüs, oradaki müsəlmanlara qarşı mənfi nəticələr meydana gətirir.
[66] Bütün möminlər, eyni düşüncə və yola sahib olduqları üçün bir-birinin yaxınıdır. Bu yaxınlıq miras yönündən deyildir. Miras, mömin oldu və ya olmadı əqrabalıq yaxınlıqlarına görə paylaştırılır (Nisa 4/7, 11, 33, 176; Əhzab 33/6)
