Ənam surəsi

 Ənam surəsi 165 ayədən ibarətdir. Ənam; qoyun, keçi, dəvə və inək cinsindən
olan ev heyvanları mənasına gələn bir kəlmədir. 

بسم الله الرحمن الرحيم

Mərhəmətli, Rəhmli Allahın adıyla!

الْحَمْدُ لِلّهِ الَّذِي خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضَ وَجَعَلَ الظُّلُمَاتِ وَالنُّورَ ثُمَّ الَّذِينَ كَفَرُواْ بِرَبِّهِم يَعْدِلُونَ

1. Hər cür tərif, göyləri və yeri yaradan, qaranlıqları və aydınlığı meydana gətirən Allaha məxsusdur.[1] Ayələrimizi görməməzliyə vuranlar /kafirlər isə, Rəblərinə (özlərini və ya başqalarını[2]) tay tuturlar[3].

 

هُوَ الَّذِي خَلَقَكُم مِّن طِينٍ ثُمَّ قَضَى أَجَلاً وَأَجَلٌ مُّسمًّى عِندَهُ ثُمَّ أَنتُمْ تَمْتَرُونَ

2. O, sizi palçıqdan yaradan[4], sonra da bir əcəl[5] təyin edəndir. Onun qatında müddəti müəyyən edilmiş bir əcəl[6] daha vardır. Siz isə hələ də tərəddüd edirsiniz.

 

وَهُوَ اللّٰهُ فِي السَّمٰوَاتِ وَفِي الْاَرْضِۜ يَعْلَمُ سِرَّكُمْ وَجَهْرَكُمْ وَيَعْلَمُ مَا تَكْسِبُونَ

3. O, göylərdə də Allahdır yerdə də[7]. Sirrinizi də bilir, açığa vurduğunuzu da. Qazandığınız hər şeyi bilir.

 

وَمَا تَأْت۪يهِمْ مِنْ اٰيَةٍ مِنْ اٰيَاتِ رَبِّهِمْ اِلَّا كَانُوا عَنْهَا مُعْرِض۪ينَ

4. Onlara Rəblərinin ayələrindən elə bir ayə[8] gəlməz ki, ondan üz çevirməsinlər[9].

 

فَقَدْ كَذَّبُوا بِالْحَقِّ لَمَّا جَٓاءَهُمْۜ فَسَوْفَ يَأْت۪يهِمْ اَنْبٰٓؤُ۬ا مَا كَانُوا بِه۪ يَسْتَهْزِؤُ۫نَ

5. Onlara gələn həqiqət/ayələri yalanladılar[10]. İstehza etdikləri şeyin xəbərləri tezliklə onlara gələcəkdir[11].

 

اَلَمْ يَرَوْا كَمْ اَهْلَكْنَا مِنْ قَبْلِهِمْ مِنْ قَرْنٍ مَكَّنَّاهُمْ فِي الْاَرْضِ مَا لَمْ نُمَكِّنْ لَكُمْ وَاَرْسَلْنَا السَّمَٓاءَ عَلَيْهِمْ مِدْرَارًاۖ وَجَعَلْنَا الْاَنْهَارَ تَجْر۪ي مِنْ تَحْتِهِمْ فَاَهْلَكْنَاهُمْ بِذُنُوبِهِمْ وَاَنْشَأْنَا مِنْ بَعْدِهِمْ قَرْنًا اٰخَر۪ينَ

6. Onlardan əvvəl neçə-neçə nəsilləri məhv etdiyimizi görmədilərmi? Bu torpaqlarda sizə vermədiyimiz imkanları onlara verdik və üzərlərinə göydən bol-bol yağış göndərdik, torpaqlarından çaylar axıtdıq. Sonunda onları günahları üzündən həlak etdik[12] və onlardan sonra başqa nəsillər yetişdirdik.

 

وَلَوْ نَزَّلْنَا عَلَيْكَ كِتَابًا ف۪ي قِرْطَاسٍ فَلَمَسُوهُ بِاَيْد۪يهِمْ لَقَالَ الَّذ۪ينَ كَفَرُٓوا اِنْ هٰذَٓا اِلَّا سِحْرٌ مُب۪ينٌ

7. Əgər sənə kağıza yazılı bir kitab nazil etsəydik, əlləri ilə də ona toxunsaydılar, yenə də ayələrimizi görməməzliyə vuranlar /kafirlər belə deyəcəkdilər: “Bu açıq-aşkar sehrdən başqa bir şey deyil![13]”

 

وَقَالُوا لَوْلَٓا اُنْزِلَ عَلَيْهِ مَلَكٌۜ وَلَوْ اَنْزَلْنَا مَلَكًا لَقُضِيَ الْاَمْرُ ثُمَّ لَا يُنْظَرُونَ

8. Onlar: “Ona bir mələk endirilməli deyildimi?[14]” – dedilər. Əgər bir mələk endirsəydik, artıq iş bitmiş olardı, sonra onlara möhlət verilməzdi.[15]”

 

وَلَوْ جَعَلْنَاهُ مَلَكًا لَجَعَلْنَاهُ رَجُلًا وَلَلَبَسْنَا عَلَيْهِمْ مَا يَلْبِسُونَ

9. Əgər biz (göndərilən elçini) bir mələk etsəydik, əlbəttə onu bir kişi edərdik[16] və onları içinə düşdükləri qarğaşaya təkrar düşürərdik.

 

وَلَقَدِ اسْتُهْزِئَ بِرُسُلٍ مِنْ قَبْلِكَ فَحَاقَ بِالَّذ۪ينَ سَخِرُوا مِنْهُمْ مَا كَانُوا بِه۪ يَسْتَهْزِؤُ۫نَ۟

10. Səndən əvvəl gələn elçilərlə də əlbəttə istehza edilmişdi. Sonunda onlarla istehza edənləri, istehza etdikləri şey bürüdü[17]”.

 

قُلْ س۪يرُوا فِي الْاَرْضِ ثُمَّ انْظُرُوا كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الْمُكَذِّب۪ينَ

11. De ki: “Yer üzündə gəzib dolaşın ki, yalana sarılanların sonu necə olmuşdur, bir görün”.

 

قُلْ لِمَنْ مَا فِي السَّمٰوَاتِ وَالْاَرْضِۜ قُلْ لِلّٰهِۜ كَتَبَ عَلٰى نَفْسِهِ الرَّحْمَةَۜ لَيَجْمَعَنَّكُمْ اِلٰى يَوْمِ الْقِيٰمَةِ لَا رَيْبَ ف۪يهِۜ اَلَّذ۪ينَ خَسِرُٓوا اَنْفُسَهُمْ فَهُمْ لَا يُؤْمِنُونَ

12. De: “Göylərdə və yerdə olanlar kimindir?” De ki: “Allahındır!” O, rəhmli olmağı özünə vacib etdi[18]. Gələcəyində şübhə olmayan qiyamət/məzardan qalxma günü hamınızı, mütləq bir araya toplayacaqdır. Özlərini ziyana salanlar, buna inanmayanlardır[19]”.

 

وَلَهُ مَا سَكَنَ فِي الَّيْلِ وَالنَّهَارِۜ وَهُوَ السَّم۪يعُ الْعَل۪يمُ

13. Gecə və gündüzün içində mövcud olan hər bir şey Onundur. O, hər şeyi eşidəndir, biləndir.

 

قُلْ اَغَيْرَ اللّٰهِ اَتَّخِذُ وَلِيًّا فَاطِرِ السَّمٰوَاتِ وَالْاَرْضِ وَهُوَ يُطْعِمُ وَلَا يُطْعَمُۜ قُلْ اِنّ۪ٓي اُمِرْتُ اَنْ اَكُونَ اَوَّلَ مَنْ اَسْلَمَ وَلَا تَكُونَنَّ مِنَ الْمُشْرِك۪ينَ

14. De ki: “Göyləri və yeri bölünmə qanunu[20] ilə yaradan, bəslədiyi halda bəslənməyə ehtiyacı olmayan Allahdan başqasınımı vəli/ən yaxın sayacağam!” De: “Mənə hər kəsdən əvvəl müsəlman olmağım əmr edildi”. Əsla müşriklərdən olma!”

 

قُلْ اِنّ۪ٓي اَخَافُ اِنْ عَصَيْتُ رَبّ۪ي عَذَابَ يَوْمٍ عَظ۪يمٍ

15. De ki: “Əgər Rəbbimə qarşı üsyan etsəm, əzəmətli bir günün əzabından qorxaram”.

 

مَنْ يُصْرَفْ عَنْهُ يَوْمَئِذٍ فَقَدْ رَحِمَهُۜ وَذٰلِكَ الْفَوْزُ الْمُب۪ينُ

16. “O gün kim o əzabdan qurtarılırsa, həqiqətən (Allah) ona rəhm etmişdir. Bu, açıq-aydın qurtuluşdur[21].”

 

وَاِنْ يَمْسَسْكَ اللّٰهُ بِضُرٍّ فَلَا كَاشِفَ لَهُٓ اِلَّا هُوَۜ وَاِنْ يَمْسَسْكَ بِخَيْرٍ فَهُوَ عَلٰى كُلِّ شَيْءٍ قَد۪يرٌ

17. Allah sənə bir sıxıntı versə, onu ondan başqası dəf edə bilməz. Əgər O sənə bir xeyir yetirsə (buna da heç kəs mane ola bilməz), bil ki, o hər şeyə qadirdir.

 

وَهُوَ الْقَاهِرُ فَوْقَ عِبَادِه۪ۜ وَهُوَ الْحَك۪يمُ الْخَب۪يرُ

18. O, bəndələri üzərində tam hakimiyyət sahibidir. O, bütün qərarları doğru olan və hər şeydən xəbərdardır.

 

قُلْ اَيُّ شَيْءٍ اَكْبَرُ شَهَادَةًۜ قُلِ اللّٰهُ شَه۪يدٌ بَيْن۪ي وَبَيْنَكُمْ وَاُو۫حِيَ اِلَيَّ هٰذَا الْقُرْاٰنُ لِاُنْذِرَكُمْ بِه۪ وَمَنْ بَلَغَۜ اَئِنَّكُمْ لَتَشْهَدُونَ اَنَّ مَعَ اللّٰهِ اٰلِهَةً اُخْرٰىۜ قُلْ لَٓا اَشْهَدُۚ قُلْ اِنَّمَا هُوَ اِلٰهٌ وَاحِدٌ وَاِنَّن۪ي بَر۪ٓيءٌ مِمَّا تُشْرِكُونَۢ

19. Onlara “Kimin şahidliyi daha böyükdür?” deyə soruş və de ki: “Mənimlə sizin aranızda şahid olan Allahdır. Bu Quran, sizi və çatdığı hər kəsi onunla xəbərdar edim deyə, mənə vəhy olundu[22]. Siz, həqiqətən, Allahla yanaşı başqa ilahların da varlığına şahidlik edirsiniz?” De ki: “Mən şahidlik etmərəm!” De: “Şübhəsiz O, tək ilahdır. Mən sizin ona şərik qoşduğunuz şeylərdən uzağam!”

 

اَلَّذ۪ينَ اٰتَيْنَاهُمُ الْكِتَابَ يَعْرِفُونَهُ كَمَا يَعْرِفُونَ اَبْنَٓاءَهُمْۢ اَلَّذ۪ينَ خَسِرُٓوا اَنْفُسَهُمْ فَهُمْ لَا يُؤْمِنُونَ۟

20. Kitab verdiyimiz kəslər onu[23] öz övladlarını tanıdıqları kimi tanıyırlar. Özlərini ziyana salanlar, ona inanmayanlardır.

 

وَمَنْ اَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرٰى عَلَى اللّٰهِ كَذِبًا اَوْ كَذَّبَ بِاٰيَاتِه۪ۜ اِنَّهُ لَا يُفْلِحُ الظَّالِمُونَ

21. Allaha iftiraedəndən[24] və Onun ayələrini yalan sayandan daha zalım kim ola bilər? Şübhəsiz ki, zalımlar nicat tapmayacaqlar[25].

 

وَيَوْمَ نَحْشُرُهُمْ جَم۪يعًا ثُمَّ نَقُولُ لِلَّذ۪ينَ اَشْرَكُٓوا اَيْنَ شُرَكَٓاؤُ۬كُمُ الَّذ۪ينَ كُنْتُمْ تَزْعُمُونَ

22. O gün onların hamısını toplayacayıq, sonra bizə şərik qoşanlara/müşriklərə belə deyəcəyik: “Şəriklərimiz olduğunu iddia etdikləriniz hardadır[26]?”

 

ثُمَّ لَمْ تَكُنْ فِتْنَتُهُمْ اِلَّٓا اَنْ قَالُوا وَاللّٰهِ رَبِّنَا مَا كُنَّا مُشْرِك۪ينَ

23. Sonra onların: “Rəbbimiz Allaha and olsun ki, biz şərik qoşanlar/müşriklər deyildik[27]!” deməkdən başqa bəhanələri qalmayacaq.

 

اُنْظُرْ كَيْفَ كَذَبُوا عَلٰٓى اَنْفُسِهِمْ وَضَلَّ عَنْهُمْ مَا كَانُوا يَفْتَرُونَ

24. Bax gör onlar özlərinə qarşı necə yalan söyləyirlər. İftira etdikləri/uydurduqları şəriklər də onlardan uzaqlaşıb yoxa çıxdılar.

 

وَمِنْهُمْ مَنْ يَسْتَمِعُ اِلَيْكَۚ وَجَعَلْنَا عَلٰى قُلُوبِهِمْ اَكِنَّةً اَنْ يَفْقَهُوهُ وَف۪ٓي اٰذَانِهِمْ وَقْرًاۜ وَاِنْ يَرَوْا كُلَّ اٰيَةٍ لَا يُؤْمِنُوا بِهَاۜ حَتّٰٓى اِذَا جَٓاؤُ۫كَ يُجَادِلُونَكَ يَقُولُ الَّذ۪ينَ كَفَرُٓوا اِنْ هٰذَٓا اِلَّٓا اَسَاط۪يرُ الْاَوَّل۪ينَ

25. Onlardan səni dinləyənlər də var; amma (sanki) anlamasınlar deyə qəlblərinin üstünə pərdələr çəkmişik, qulaqlarına da ağırlıq qoymuşuq[28]. Bütün ayələri görsələr də inanmazlar. Hətta yanına gəldikdə səninlə höcətləşərlər. Bu kafirlər/ayələrə göz yumanlar: “Bu, əvvəlkilərin cızma qaralarından[29] başqa bir şey deyil ki!” – deyərlər.

 

وَهُمْ يَنْهَوْنَ عَنْهُ وَيَنْـَٔوْنَ عَنْهُۚ وَاِنْ يُهْلِكُونَ اِلَّٓا اَنْفُسَهُمْ وَمَا يَشْعُرُونَ

26. Onlar, insanlara (Quranı dinləməyi) qadağan edər[30], özləri də ondan uzaq dururlar. Onlar ancaq özlərini həlak edirlər amma bunun fərqində deyillər.

 

وَلَوْ تَرٰٓى اِذْ وُقِفُوا عَلَى النَّارِ فَقَالُوا يَا لَيْتَنَا نُرَدُّ وَلَا نُكَذِّبَ بِاٰيَاتِ رَبِّنَا وَنَكُونَ مِنَ الْمُؤْمِن۪ينَ

27. Odun qarşısında durdurulduqları vaxt onların: “Ax! kaş ki, dünyaya qaytarılaydıq, Rəbbimizin ayələrini yalan saymayaydıq və möminlərdən olaydıq”, – dediklərini görəydin!

 

بَلْ بَدَا لَهُمْ مَا كَانُوا يُخْفُونَ مِنْ قَبْلُۜ وَلَوْ رُدُّوا لَعَادُوا لِمَا نُهُوا عَنْهُ وَاِنَّهُمْ لَكَاذِبُونَ

28. Xeyr! Daha əvvəl gizlədikləri şeylər[31] ortaya çıxdı. Əgər (dünyaya) geri qaytarılsaydılar, əlbəttə, onlar qadağan olunduqları şeylərə yenə qayıdacaqdılar. Şübhəsiz, onlar yalançıdırlar.

 

وَقَالُٓوا اِنْ هِيَ اِلَّا حَيَاتُنَا الدُّنْيَا وَمَا نَحْنُ بِمَبْعُوث۪ينَ

29. Onlar belə deyirdilər: “Həyat elə dünya həyatımızdır. Biz bir daha dirildilməyəcəyik[32]!”

 

وَلَوْ تَرٰٓى اِذْ وُقِفُوا عَلٰى رَبِّهِمْۜ قَالَ اَلَيْسَ هٰذَا بِالْحَقِّۜ قَالُوا بَلٰى وَرَبِّنَاۜ قَالَ فَذُوقُوا الْعَذَابَ بِمَا كُنْتُمْ تَكْفُرُونَ۟

30. Sən onları Rəbbinin hüzurunda durdurulduqları zaman bir görəydin! Rəbb deyəcək: “Məgər bu (dirilmə) həqiqət deyilmi?” Onlar da: “Bəli, Rəbbimizə and olsun ki, (bu həqiqətdir!)” – deyəcəklər. Bunun üzərinə Rəbb: “Elə isə kafirlik etdiyinizə görə dadın əzabı!” deyəcək[33].

 

قَدْ خَسِرَ الَّذ۪ينَ كَذَّبُوا بِلِقَٓاءِ اللّٰهِۜ حَتّٰٓى اِذَا جَٓاءَتْهُمُ السَّاعَةُ بَغْتَةً قَالُوا يَا حَسْرَتَنَا عَلٰى مَا فَرَّطْنَا ف۪يهَاۙ وَهُمْ يَحْمِلُونَ اَوْزَارَهُمْ عَلٰى ظُهُورِهِمْۜ اَلَا سَٓاءَ مَا يَزِرُونَ

31. Allahın hüzuruna çıxmağı yalan sayanlar, həqiqətən, ziyana uğramışlar. O son saat gözləmədikləri bir anda gəldiyi zaman günahlarını bellərinə yüklənmiş halda: “Təqsirlərimizə görə vay halımıza!” deyəcəklər. Diqqət edin, yükləndikləri günahlar necə də pisdir!

 

وَمَا الْحَيٰوةُ الدُّنْيَٓا اِلَّا لَعِبٌ وَلَهْوٌۜ وَلَلدَّارُ الْاٰخِرَةُ خَيْرٌ لِلَّذ۪ينَ يَتَّقُونَۜ اَفَلَا تَعْقِلُونَ

32. Dünya həyatı ancaq bir oyun və əyləncədən ibarətdir. Əlbəttə ki, axirət yurdu Allaha qarşı gəlməkdən çəkinənlər üçün daha xeyirlidir. Heçmi ağlınızı işlətmirsiz[34]?

 

قَدْ نَعْلَمُ اِنَّهُ لَيَحْزُنُكَ الَّذ۪ي يَقُولُونَ فَاِنَّهُمْ لَا يُكَذِّبُونَكَ وَلٰكِنَّ الظَّالِم۪ينَ بِاٰيَاتِ اللّٰهِ يَجْحَدُونَ

33. Onların söylədiklərinin səni çox kədərləndirdiyini əlbəttə bilirik. Əslində səni onlar yalancı saymırlar, lakin o zalımlar Allahın ayələrini bilə-bilə inkar edirlər.

 

وَلَقَدْ كُذِّبَتْ رُسُلٌ مِنْ قَبْلِكَ فَصَبَرُوا عَلٰى مَا كُذِّبُوا وَاُو۫ذُوا حَتّٰٓى اَتٰيهُمْ نَصْرُنَاۚ وَلَا مُبَدِّلَ لِكَلِمَاتِ اللّٰهِۚ وَلَقَدْ جَٓاءَكَ مِنْ نَبَا۬ئِ الْمُرْسَل۪ينَ

34. Səndən əvvəlki elçilər də yalancı sayılmışdılar. Amma yalancı sayılmalarına və əziyyət görmələrinə rəğmən köməyimiz gələnə qədər səbr etdilər/dirayət göstərdilər. Heç kəs Allahın kəlmələrini dəyişə bilməz[35]. Artıq o elçilərlə bağlı xəbərlərin bir qismi sənə gəlib çatmışdır.

 

وَاِنْ كَانَ كَبُرَ عَلَيْكَ اِعْرَاضُهُمْ فَاِنِ اسْتَطَعْتَ اَنْ تَبْتَغِيَ نَفَقًا فِي الْاَرْضِ اَوْ سُلَّمًا فِي السَّمَٓاءِ فَتَأْتِيَهُمْ بِاٰيَةٍۜ وَلَوْ شَٓاءَ اللّٰهُ لَجَمَعَهُمْ عَلَى الْهُدٰى فَلَا تَكُونَنَّ مِنَ الْجَاهِل۪ينَ

35. Əgər onların üz çevirmələri sənə ağır gəlirsə, onda bacarsan əgər yerin altına enən bir lağım və ya göyə çıxacaq bir nərdivan tap da onlara bir möcüzə gətir. Əgər seçim Allahın əlində olsaydı, əlbəttə onları yığıb doğru yola gətirərdi[36]. Elə isə əsla cahillərdən olma[37]!

 

اِنَّمَا يَسْتَج۪يبُ الَّذ۪ينَ يَسْمَعُونَۜ وَالْمَوْتٰى يَبْعَثُهُمُ اللّٰهُ ثُمَّ اِلَيْهِ يُرْجَعُونَ

36. Ancaq qulaq asanlar, dəvəti qəbul edərlər. Ölmüş olanları isə Allah yenidən dirildəcəkdir. Sonra hamısı Onun huzuruna çıxarılacaqdır.

 

وَقَالُوا لَوْلَا نُزِّلَ عَلَيْهِ اٰيَةٌ مِنْ رَبِّه۪ۜ قُلْ اِنَّ اللّٰهَ قَادِرٌ عَلٰٓى اَنْ يُنَزِّلَ اٰيَةً وَلٰكِنَّ اَكْثَرَهُمْ لَا يَعْلَمُونَ

37. “Ona Rəbbindən bir möcüzə endirilməli deyildimi?” – dedilər. De ki: “Şübhəsiz, Allahın bir möcüzə endirməyə gücü yetər[38]. Lakin onların çoxu bunu bilməz”.

 

وَمَا مِنْ دَٓابَّةٍ فِي الْاَرْضِ وَلَا طَٓائِرٍ يَط۪يرُ بِجَنَاحَيْهِ اِلَّٓا اُمَمٌ اَمْثَالُكُمْۜ مَا فَرَّطْنَا فِي الْكِتَابِ مِنْ شَيْءٍ ثُمَّ اِلٰى رَبِّهِمْ يُحْشَرُونَ

38. Yerdə hərəkət edən bütün canlılar və iki qanadı ilə uçanların hamısı, eyni sizin kimi bir ümmətdir. Bu kitabda[39] heç bir şeyi əksik buraxmadıq. Sonra onlar da Rəbbinin hüzurunda bir araya gətiriləcəklər[40].

 

وَالَّذ۪ينَ كَذَّبُوا بِاٰيَاتِنَا صُمٌّ وَبُكْمٌ فِي الظُّلُمَاتِۜ مَنْ يَشَاِ اللّٰهُ يُضْلِلْهُۜ وَمَنْ يَشَأْ يَجْعَلْهُ عَلٰى صِرَاطٍ مُسْتَق۪يمٍ

39. Ayələrimizə qarşı göz yumanlar; kardırlar, laldırlar və zülmət içində qalmışlar. Allah, yoldan azmaq istəyən kəsi azdırar, doğru davranmaq istəyəni isə doğru yola qoyar[41].

 

قُلْ اَرَاَيْتَكُمْ اِنْ اَتٰيكُمْ عَذَابُ اللّٰهِ اَوْ اَتَتْكُمُ السَّاعَةُ اَغَيْرَ اللّٰهِ تَدْعُونَۚ اِنْ كُنْتُمْ صَادِق۪ينَ

40. De ki: Əgər dürüst isəniz, deyin görək, sizə Allahın əzabı gəlsə ya da son saat gəlib çatsa, Allahdan başqasınımı çağıracaqsınız?”

 

بَلْ اِيَّاهُ تَدْعُونَ فَيَكْشِفُ مَا تَدْعُونَ اِلَيْهِ اِنْ شَٓاءَ وَتَنْسَوْنَ مَا تُشْرِكُونَ۟

41. Əksinə, yalnız Onu (Allahı) çağıracaqsınız. O da istərsə duanızı qəbul edər və sıxıntınızı aradan qaldırar. O zaman şərik qoşduqlarınızı unudarsınız[42].

 

وَلَقَدْ اَرْسَلْنَٓا اِلٰٓى اُمَمٍ مِنْ قَبْلِكَ فَاَخَذْنَاهُمْ بِالْبَأْسَٓاءِ وَالضَّرَّٓاءِ لَعَلَّهُمْ يَتَضَرَّعُونَ

42. Səndən əvvəlki ümmətlərə də elçilər göndərdik. Bəlkə Allaha yönəlib yalvararlar deyə onları müxtəlif sıxıntılara və xəstəliklərə düçar etdik.

 

فَلَوْلَٓا اِذْ جَٓاءَهُمْ بَأْسُنَا تَضَرَّعُوا وَلٰكِنْ قَسَتْ قُلُوبُهُمْ وَزَيَّنَ لَهُمُ الشَّيْطَانُ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ

43. Heç olmasa onlara verdiyimiz cəfalardan ötrü yönəlib yalvaraydılar. Lakin qəlbləri qatılaşdı. Şeytan[43] da onlara etdiklərini süslü göstərdi.

 

فَلَمَّا نَسُوا مَا ذُكِّرُوا بِه۪ فَتَحْنَا عَلَيْهِمْ اَبْوَابَ كُلِّ شَيْءٍۜ حَتّٰٓى اِذَا فَرِحُوا بِمَٓا اُو۫تُٓوا اَخَذْنَاهُمْ بَغْتَةً فَاِذَا هُمْ مُبْلِسُونَ

44. Xatırladılanı/Ağılda tutulması lazım olan bilikləri[44] , ağıllarından çıxardıqları/unutduqları zaman hər şeyin qapılarını onların üzərinə açdıq. Verilən nemətlərlə fərəhləndikləri sırada onları qəfilətən yaxaladıq. Artıq bütün ümidlərini itirmişlər.

 

فَقُطِعَ دَابِرُ الْقَوْمِ الَّذ۪ينَ ظَلَمُواۜ وَالْحَمْدُ لِلّٰهِ رَبِّ الْعَالَم۪ينَ

45. Beləcə, zülm/haqsızlıq edən qövmlərin kökləri quruduldu. Hər cür tərif[45]Aləmlərin Rəbbi olan Allaha məxsusdur.

 

قُلْ اَرَاَيْتُمْ اِنْ اَخَذَ اللّٰهُ سَمْعَكُمْ وَاَبْصَارَكُمْ وَخَتَمَ عَلٰى قُلُوبِكُمْ مَنْ اِلٰهٌ غَيْرُ اللّٰهِ يَأْت۪يكُمْ بِهِۜ اُنْظُرْ كَيْفَ نُصَرِّفُ الْاٰيَاتِ ثُمَّ هُمْ يَصْدِفُونَ

46. De ki: “Deyin görək, əgər Allah eşitmə və görmə qabiliyyətinizi alsa və qəlblərinizə möhür vursa[46], Allahdan başqa hansı ilah bunları sizə geri verəcək?” Bax gör ayələri müxtəlif yollardan necə izah edirik, sonra onlar necə üz döndərirlər.

 

قُلْ اَرَاَيْتَكُمْ اِنْ اَتٰيكُمْ عَذَابُ اللّٰهِ بَغْتَةً اَوْ جَهْرَةً هَلْ يُهْلَكُ اِلَّا الْقَوْمُ الظَّالِمُونَ

47. De ki: “Deyin görək, Allahın əzabı sizə qəflətən və ya açıq-aşkar gəlsə, zalım qövmdən başqasımı həlak ediləcək?

 

وَمَا نُرْسِلُ الْمُرْسَل۪ينَ اِلَّا مُبَشِّر۪ينَ وَمُنْذِر۪ينَۚ فَمَنْ اٰمَنَ وَاَصْلَحَ فَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ

48. Biz, elçiləri ancaq müjdə verənlər və xəbərdar edənlər olaraq göndəririk. Kim inanıb güvənər və özünü düzəldərsə, onlara heç bir qorxu yoxdur və kədərlənməyəcəklər.

 

وَالَّذ۪ينَ كَذَّبُوا بِاٰيَاتِنَا يَمَسُّهُمُ الْعَذَابُ بِمَا كَانُوا يَفْسُقُونَ

49. Ayələrimizi yalan sayanlar isə, yoldan çıxdıqları üçün əzaba düçar olacaqlar.

 

قُلْ لَٓا اَقُولُ لَكُمْ عِنْد۪ي خَزَٓائِنُ اللّٰهِ وَلَٓا اَعْلَمُ الْغَيْبَ وَلَٓا اَقُولُ لَكُمْ اِنّ۪ي مَلَكٌۚ اِنْ اَتَّبِعُ اِلَّا مَا يُوحٰٓى اِلَيَّۜ قُلْ هَلْ يَسْتَوِي الْاَعْمٰى وَالْبَص۪يرُۜ اَفَلَا تَتَفَكَّرُونَ۟

50. De: “Sizə Allahın xəzinələri yanımdadır, demirəm. Qeybi/gizli şeyləri də bilmirəm. Sizə, mən bir mələyəm də demirəm. Mən, yalnız mənə vəhy olunan Qurana tabeyəm”. De ki: “Kor ilə görən bir olarmı? Bəyəm heç düşünmürsünüz?”

 

وَاَنْذِرْ بِهِ الَّذ۪ينَ يَخَافُونَ اَنْ يُحْشَرُٓوا اِلٰى رَبِّهِمْ لَيْسَ لَهُمْ مِنْ دُونِه۪ وَلِيٌّ وَلَا شَف۪يعٌ لَعَلَّهُمْ يَتَّقُونَ

51. Rəbbinin huzuruna çıxarılacaqlarından qorxanları onunla (Quranla) xəbərdar et![47] Onların araya girəcək (qurtaracaq) nə bir himayədarı nə də bir şəfaətçisi vardır. Bləkə Allaha qarşı gəlməkdən çəkinərlər.

 

وَلَا تَطْرُدِ الَّذ۪ينَ يَدْعُونَ رَبَّهُمْ بِالْغَدٰوةِ وَالْعَشِيِّ يُر۪يدُونَ وَجْهَهُۜ مَا عَلَيْكَ مِنْ حِسَابِهِمْ مِنْ شَيْءٍ وَمَا مِنْ حِسَابِكَ عَلَيْهِمْ مِنْ شَيْءٍ فَتَطْرُدَهُمْ فَتَكُونَ مِنَ الظَّالِم۪ينَ

52. Səhər-axşam dua edib, Rəbbinin rizasını qazanmaya çalışanları yanından qovma! Onların hesabından sənə heç bir şey soruşulmaz. Sənin hesabından da onlara bir şey soruşulmaz. Əgər onları qovsan, o zaman zalımlardan olarsan[48].

 

وَكَذٰلِكَ فَتَنَّا بَعْضَهُمْ بِبَعْضٍ لِيَقُولُٓوا اَهٰٓؤُ۬لَٓاءِ مَنَّ اللّٰهُ عَلَيْهِمْ مِنْ بَيْنِنَاۜ اَلَيْسَ اللّٰهُ بِاَعْلَمَ بِالشَّاكِر۪ينَ

53. Beləliklə, bəzilərini bəziləri ilə imtahan[49] edərik ki; “Allah içimizdən bunlaramı lütf eylədi?”- desinlər. Allah şükr edənləri daha yaxşı bilən deyilmi?

 

وَاِذَا جَٓاءَكَ الَّذ۪ينَ يُؤْمِنُونَ بِاٰيَاتِنَا فَقُلْ سَلَامٌ عَلَيْكُمْ كَتَبَ رَبُّكُمْ عَلٰى نَفْسِهِ الرَّحْمَةَۙ اَنَّهُ مَنْ عَمِلَ مِنْكُمْ سُٓوءًا بِجَهَالَةٍ ثُمَّ تَابَ مِنْ بَعْدِه۪ وَاَصْلَحَ فَاَنَّهُ غَفُورٌ رَح۪يمٌ

54. Ayələrimizə inanıb güvənənlər sənə gəlincə de ki: “Sizə salam olsun![50]” Rəbbiniz öz üzərinə rəhməti (mərhəmətli olmağı) yazdı. Belə ki, sizdən kim cahillik edərək[51] pis bir iş görər sonra ardından tövbə/dönüş edib özünü düzəldərsə, bilsin ki, Allah çox bağışlayandır, rəhmlidir.

 

 وَكَذٰلِكَ نُفَصِّلُ الْاٰيَاتِ وَلِتَسْتَب۪ينَ سَب۪يلُ الْمُجْرِم۪ينَ۟

55. Biz ayələrimizi bax belə təfərrüatlı izah edirik ki, günahkarların yolu açıq-aydın bəlli olsun.

 

قُلْ اِنّ۪ي نُه۪يتُ اَنْ اَعْبُدَ الَّذ۪ينَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللّٰهِۜ قُلْ لَٓا اَتَّبِعُ اَهْوَٓاءَكُمْۙ قَدْ ضَلَلْتُ اِذًا وَمَٓا اَنَا۬ مِنَ الْمُهْتَد۪ينَ

56. De: “Allah ilə aranıza qoyub köməyə çağırdıqlarınıza qulluq etmək mənə qadağan edilmişdir”. De ki: “Mən sizin həva-həvəslərinizə tabe olmaram. Əksi təqdirdə mən azmış olaram və doğru yola yönəlmişlərdən olmaram[52].

 

قُلْ اِنّ۪ي عَلٰى بَيِّنَةٍ مِنْ رَبّ۪ي وَكَذَّبْتُمْ بِه۪ۜ مَا عِنْد۪ي مَا تَسْتَعْجِلُونَ بِه۪ۜ اِنِ الْحُكْمُ اِلَّا لِلّٰهِۜ يَقُصُّ الْحَقَّ وَهُوَ خَيْرُ الْفَاصِل۪ينَ

57. De ki: “Mən Rəbbimdən gələn açıq-aydın bir dəlilə əsaslanıram. Siz isə onu yalanlayırsınız. Sizin tez bir zamanda gəlməsini istədiyiniz (əzab) mənim əlimdə deyil. Hökm yalnız Allaha aiddir. (Bizə) Haqqı çatdırır. Haqqı batildən ayıranların ən xeyirlisi də Odur.

 

قُلْ لَوْ اَنَّ عِنْد۪ي مَا تَسْتَعْجِلُونَ بِه۪ لَقُضِيَ الْاَمْرُ بَيْن۪ي وَبَيْنَكُمْۜ وَاللّٰهُ اَعْلَمُ بِالظَّالِم۪ينَ

58. De ki: “Tez zamanda istədiyiniz (əzab) əlimdə olsaydı, mənimlə sizin aranızda iş, əlbəttə, bitmiş olardı. Allah, zalımları daha yaxşı biləndir.

 

وَعِنْدَهُ مَفَاتِحُ الْغَيْبِ لَا يَعْلَمُهَٓا اِلَّا هُوَۜ وَيَعْلَمُ مَا فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِۜ وَمَا تَسْقُطُ مِنْ وَرَقَةٍ اِلَّا يَعْلَمُهَا وَلَا حَبَّةٍ ف۪ي ظُلُمَاتِ الْاَرْضِ وَلَا رَطْبٍ وَلَا يَابِسٍ اِلَّا ف۪ي كِتَابٍ مُب۪ينٍ

59. Qeybin/gizli şeylərin[53] açarları Allah qatındadır. Onları yalnız O bilir. Quruda və dənizdə nə varsa, O bilir. Onun biliyi olmadan yerə bir tək yarpaq belə düşməz. Yerin qaranlıqları içərisində bir toxum, yaş və ya quru hər hansı bir şey yoxdur ki, açıq-aydın bir kitabda (Lövhü-məhfuzda) olmasın.

 

وَهُوَ الَّذ۪ي يَتَوَفّٰيكُمْ بِالَّيْلِ وَيَعْلَمُ مَا جَرَحْتُمْ بِالنَّهَارِ ثُمَّ يَبْعَثُكُمْ ف۪يهِ لِيُقْضٰٓى اَجَلٌ مُسَمًّىۚ ثُمَّ اِلَيْهِ مَرْجِعُكُمْ ثُمَّ يُنَبِّئُكُمْ بِمَا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ۟

60. Gecələr sizi öldürən[54] və gündüz isə nələr etdiyinizi bilən Odur. Sonra sizi təkrar dirildir/qaldırır ki, müəyyən olunmuş əcəliniz[55] tamamlansın. Sonra Onun huzuruna qayıdacaqsınız. Daha sonra O sizə etdiyiniz əməllər barəsində xəbər verəcəkdir.

 

وَهُوَ الْقَاهِرُ فَوْقَ عِبَادِه۪ وَيُرْسِلُ عَلَيْكُمْ حَفَظَةًۜ حَتّٰٓى اِذَا جَٓاءَ اَحَدَكُمُ الْمَوْتُ تَوَفَّتْهُ رُسُلُنَا وَهُمْ لَا يُفَرِّطُونَ

61. O, bəndələri üzərində mütləq hakimiyyət sahibidir. Sizə qoruyucular (mələklər) göndərir[56]. Nəhayət, birinizə ölüm gəlib çatdığı zaman bir nöqsana yer vermədən onu vəfat etdirirlər[57].

 

ثُمَّ رُدُّٓوا اِلَى اللّٰهِ مَوْلٰيهُمُ الْحَقِّۜ اَلَا لَهُ الْحُكْمُ وَهُوَ اَسْرَعُ الْحَاسِب۪ينَ

62. Sonra onlar, özlərinin həqiqi himayədarı olan Allaha qaytarılacaqlar. Hökm yalnız Ona məxsusdur. O, ən sürətli hesaba çəkəndir[58].

 

قُلْ مَنْ يُنَجّ۪يكُمْ مِنْ ظُلُمَاتِ الْبَرِّ وَالْبَحْرِ تَدْعُونَهُ تَضَرُّعًا وَخُفْيَةًۚ لَئِنْ اَنْجٰينَا مِنْ هٰذِه۪ لَنَكُونَنَّ مِنَ الشَّاكِر۪ينَ

63. De: “Səmimi qəlbdən və gizlicə, “Əgər bizi bundan qurtararsa, həqiqətən, şükr edənlərdən olacağıq”, – deyə yalvardığınız zaman sizi qurunun və dənizin qaranlıqlarından kim xilas edir?

 

قُلِ اللّٰهُ يُنَجّ۪يكُمْ مِنْهَا وَمِنْ كُلِّ كَرْبٍ ثُمَّ اَنْتُمْ تُشْرِكُونَ

64. De ki: “Sizi həm ondan həm də hər sıxıntıdan Allah qurtarar. Sonra siz yenə də Ona şərik qoşursunuz”.

 

قُلْ هُوَ الْقَادِرُ عَلٰٓى اَنْ يَبْعَثَ عَلَيْكُمْ عَذَابًا مِنْ فَوْقِكُمْ اَوْ مِنْ تَحْتِ اَرْجُلِكُمْ اَوْ يَلْبِسَكُمْ شِيَعًا وَيُذ۪يقَ بَعْضَكُمْ بَأْسَ بَعْضٍۜ اُنْظُرْ كَيْفَ نُصَرِّفُ الْاٰيَاتِ لَعَلَّهُمْ يَفْقَهُونَ

65. De ki: “O sizə üstünüzdən və ya ayaqlarınızın altından (göydən və yerdən) bir əzab göndərməyə ya da sizi dəstələrə ayırmağa və ya birinizə digərinizin cəfasını daddırmağa qadirdir”. Bax, anlasınlar deyə ayələri müxtəlif yollarla necə açıqlayırıq?

 

وَكَذَّبَ بِه۪ قَوْمُكَ وَهُوَ الْحَقُّۜ قُلْ لَسْتُ عَلَيْكُمْ بِوَك۪يلٍۜ

66. Sənin xalqın onu (Quranı), haqq olduğu halda yalan saydı. De ki: “Mən sizin vəkiliniz deyiləm!”.

 

لِكُلِّ نَبَاٍ مُسْتَقَرٌّۘ وَسَوْفَ تَعْلَمُونَ

67. Hər bir xəbərin gerçəkləşəcəyi müəyyən bir vaxtı vardır[59] və siz (onu) biləcəksiniz.

 

وَاِذَا رَاَيْتَ الَّذ۪ينَ يَخُوضُونَ ف۪ٓي اٰيَاتِنَا فَاَعْرِضْ عَنْهُمْ حَتّٰى يَخُوضُوا ف۪ي حَد۪يثٍ غَيْرِه۪ۜ وَاِمَّا يُنْسِيَنَّكَ الشَّيْطَانُ فَلَا تَقْعُدْ بَعْدَ الذِّكْرٰى مَعَ الْقَوْمِ الظَّالِم۪ينَ

68. Ayələrimiz haqqında dedi-qoduya dalanları gördüyün zaman başqa bir söhbətə dalıncaya qədər onlardan uzaqlaş. Əgər şeytan sənə unutdurarsa, xatırladıqdan sonra (uzaqlaş), o zalımlar dəstəsi ilə birlikdə oturma!

 

وَمَا عَلَى الَّذ۪ينَ يَتَّقُونَ مِنْ حِسَابِهِمْ مِنْ شَيْءٍ وَلٰكِنْ ذِكْرٰى لَعَلَّهُمْ يَتَّقُونَ

69. Allaha qarşı gəlməkdən çəkinənlərə onların hesabından bir şey yoxdur. Lakin bu (uzaqlaşmaq), xatırlatma mahiyyətində bir öyüddür. Bəlkə çəkinələr.

 

وَذَرِ الَّذ۪ينَ اتَّخَذُوا د۪ينَهُمْ لَعِبًا وَلَهْوًا وَغَرَّتْهُمُ الْحَيٰوةُ الدُّنْيَا وَذَكِّرْ بِه۪ٓ اَنْ تُبْسَلَ نَفْسٌ بِمَا كَسَبَتْۗ لَيْسَ لَهَا مِنْ دُونِ اللّٰهِ وَلِيٌّ وَلَا شَف۪يعٌۚ وَاِنْ تَعْدِلْ كُلَّ عَدْلٍ لَا يُؤْخَذْ مِنْهَاۜ اُو۬لٰٓئِكَ الَّذ۪ينَ اُبْسِلُوا بِمَا كَسَبُواۚ لَهُمْ شَرَابٌ مِنْ حَم۪يمٍ وَعَذَابٌ اَل۪يمٌ بِمَا كَانُوا يَكْفُرُونَ۟

70. Dünya həyatına aldanıb, dinlərini oyun və əyləncə sayanları burax! Qazandıqlarına görə heç kim bir məhrumiyyət yaşamasın deyə, Quran ilə öyüd ver. Allah ilə aralarına girəcək nə bir hamisi/qoruyucusu nə də şəfaətçisi olacaqdır. Fidyə naminə nə versə də qəbul edilməyəcəkdir. Onlar qazandıqları ucbatından fəlakətə düçar olan kimsələrdir. Ayələrə göz yummaları səbəbi ilə onlara qaynar bir içki və ağrılı-acılı bir əzab hazırlanmışdır.

 

قُلْ اَنَدْعُوا مِنْ دُونِ اللّٰهِ مَا لَا يَنْفَعُنَا وَلَا يَضُرُّنَا وَنُرَدُّ عَلٰٓى اَعْقَابِنَا بَعْدَ اِذْ هَدٰينَا اللّٰهُ كَالَّذِي اسْتَهْوَتْهُ الشَّيَاط۪ينُ فِي الْاَرْضِ حَيْرَانَۖ لَهُٓ اَصْحَابٌ يَدْعُونَهُٓ اِلَى الْهُدَى ائْتِنَاۜ قُلْ اِنَّ هُدَى اللّٰهِ هُوَ الْهُدٰىۜ وَاُمِرْنَا لِنُسْلِمَ لِرَبِّ الْعَالَم۪ينَۙ

71. De ki: “Bizə faydası və zərəri olmayan birini Allah ilə aramıza qoyub, onumu yardıma çağıraq? Allah bizi doğru yola yönəltdikdən sonra gerimi döndərilək? Özünün: “Bizə tərəf gəl” – deyə çağıran dostları olduğu halda şeytanın çaşdırıb yoldan çıxartdığı kimsə kimimi olaq?” De ki: “Heç şübhəsiz, doğru yol ancaq Allahın yoludur. Bizə aləmlərin Rəbbinə təslim olmağımız əmr edilmişdir.

 

وَاَنْ اَق۪يمُوا الصَّلٰوةَ وَاتَّقُوهُۜ وَهُوَ الَّذ۪ٓي اِلَيْهِ تُحْشَرُونَ

72. Həmçinin: “Namazı düzgün qılın və Allaha qarşı gəlməkdən çəkinin!” (deyə əmr olundu). Siz Onun hüzuruna toplanacaqsınız!

 

وَهُوَ الَّذ۪ي خَلَقَ السَّمٰوَاتِ وَالْاَرْضَ بِالْحَقِّۜ وَيَوْمَ يَقُولُ كُنْ فَيَكُونُۜ قَوْلُهُ الْحَقُّۜ وَلَهُ الْمُلْكُ يَوْمَ يُنْفَخُ فِي الصُّورِۜ عَالِمُ الْغَيْبِ وَالشَّهَادَةِۜ وَهُوَ الْحَك۪يمُ الْخَب۪يرُ

73. Göyləri və yeri o həqiqət üçün (sizi imtahan üçün)[60] yaradan Odur. “Ol!” dediyi gün, hər şey olar. Onun sözü haqdır. Sura üfürüldüyü gün bütün mülkiyyət Onundur. Qeybi (gizli olanı) və aşkarı biləndir. O, hikmət sahibidir/bütün qərarları doğru olandır, hər şeydən xəbərdardır.

 

وَاِذْ قَالَ اِبْرٰه۪يمُ لِاَب۪يهِ اٰزَرَ اَتَتَّخِذُ اَصْنَامًا اٰلِهَةًۚ اِنّ۪ٓي اَرٰيكَ وَقَوْمَكَ ف۪ي ضَلَالٍ مُب۪ينٍ

74. Bir gün İbrahim atası Azərə: “Sən bütləri ilahmı etmisən? Mən səni də xalqını da açıq-aşkar bir azğınlıq içində görürəm”, – dedi.

 

وَكَذٰلِكَ نُر۪ٓي اِبْرٰه۪يمَ مَلَكُوتَ السَّمٰوَاتِ وَالْاَرْضِ وَلِيَكُونَ مِنَ الْمُوقِن۪ينَ

75. Beləliklə, İbrahimə göylərin və yerin hökmranlığını/idarəsini göstərdik ki, yəqin biliyə çatanlardan olsun/yəqinliklə inananlardan olsun.

 

فَلَمَّا جَنَّ عَلَيْهِ الَّيْلُ رَاٰ كَوْكَبًاۚ قَالَ هٰذَا رَبّ۪يۚ فَلَمَّٓا اَفَلَ قَالَ لَٓا اُحِبُّ الْاٰفِل۪ينَ

76. Gecə qaranlıq çöküncə o, bir planet gördü[61], “Bu mənim Rəbbimdir” – dedi. O batdıqda isə, “Mən batanları sevmirəm!” – dedi.

 

فَلَمَّا رَاَ الْقَمَرَ بَازِغًا قَالَ هٰذَا رَبّ۪يۚ فَلَمَّٓا اَفَلَ قَالَ لَئِنْ لَمْ يَهْدِن۪ي رَبّ۪ي لَاَكُونَنَّ مِنَ الْقَوْمِ الضَّٓالّ۪ينَ

77. Doğan ayı görüncə də: “Bu mənim Rəbbimdir!” – dedi. Ay batdıqda isə: “Əgər Rəbbim məni doğru yola yönəltməsəydi, əlbəttə mən də yolunu azanlardan olardım”, – dedi.

 

فَلَمَّا رَاَ الشَّمْسَ بَازِغَةً قَالَ هٰذَا رَبّ۪ي هٰذَٓا اَكْبَرُۚ فَلَمَّٓا اَفَلَتْ قَالَ يَا قَوْمِ اِنّ۪ي بَر۪ٓيءٌ مِمَّا تُشْرِكُونَ

78. Günəşi doğarkən gördükdə isə: “Budur mənim Rəbbim! Bu daha böyükdür!” – dedi. O da batdığı zaman: “Ey xalqım! Mən, sizin şərik qoşduqlarınızdan uzağam”, – dedi.

 

اِنّ۪ي وَجَّهْتُ وَجْهِيَ لِلَّذ۪ي فَطَرَ السَّمٰوَاتِ وَالْاَرْضَ حَن۪يفًا وَمَٓا اَنَا۬ مِنَ الْمُشْرِك۪ينَۚ

79. Mən, hənif[62] biri olaraq üzümü birbaşa, göyləri və yeri yaradana çevirdim. Mən müşriklərdən deyiləm[63].

 

وَحَٓاجَّهُ قَوْمُهُۜ قَالَ اَتُحَٓاجُّٓونّ۪ي فِي اللّٰهِ وَقَدْ هَدٰينِۜ وَلَٓا اَخَافُ مَا تُشْرِكُونَ بِه۪ٓ اِلَّٓا اَنْ يَشَٓاءَ رَبّ۪ي شَيْـًٔاۜ وَسِعَ رَبّ۪ي كُلَّ شَيْءٍ عِلْمًاۜ اَفَلَا تَتَذَكَّرُونَ

80. Xalqı onunla mübahisəyə girişdi. (İbrahim) dedi ki: “Mənimlə Allah barəsində mübahisəmi edirsiz? O mənə doğru olanı göstərdi. Mən, sizin Ona şərik qoşduqlarınızdan qorxmuram. Yalnız Rəbbimin istəyi ilə olan xaric. Rəbbim elmi ilə hər şeyi əhatə etmişdir. Məgər düşünüb anlamayacaqsınız?

 

وَكَيْفَ اَخَافُ مَٓا اَشْرَكْتُمْ وَلَا تَخَافُونَ اَنَّكُمْ اَشْرَكْتُمْ بِاللّٰهِ مَا لَمْ يُنَزِّلْ بِه۪ عَلَيْكُمْ سُلْطَانًاۜ فَاَيُّ الْفَر۪يقَيْنِ اَحَقُّ بِالْاَمْنِۚ اِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَۢ

81. Siz, Allahın sizə, haqqında heç bir dəlil nazil etmədiyi şeyləri Ona şərik qoşmaqdan qorxmursunuzsa, mən niyə sizin şərik qoşduqlarınızdan qorxum ki? Əgər bilirsinizsə söyləyin: “Bu iki tərəfdən hansı əmin olmağa daha layiqdir?”

 

اَلَّذ۪ينَ اٰمَنُوا وَلَمْ يَلْبِسُٓوا ا۪يمَانَهُمْ بِظُلْمٍ اُو۬لٰٓئِكَ لَهُمُ الْاَمْنُ وَهُمْ مُهْتَدُونَ۟

82. İnanıb güvənənlər və imanlarına heç bir zülüm/şirk qatmayanlar ki var, əminamanlıq bax onların haqqıdır[64]. Doğru yolda olanlar da onlardır.

 

وَتِلْكَ حُجَّتُنَٓا اٰتَيْنَاهَٓا اِبْرٰه۪يمَ عَلٰى قَوْمِه۪ۜ نَرْفَعُ دَرَجَاتٍ مَنْ نَشَٓاءُۜ اِنَّ رَبَّكَ حَك۪يمٌ عَل۪يمٌ

83. Elə bu, öz xalqına qarşı İbrahimə verdiyimiz[65] dəlilimizdir. Biz, seçdiyimiz kimsənin dərəcələrini yüksəldərik. Sənin Rəbbin, hikmət sahibidir/qərarları doğru olandır, hər şeyi biləndir.

 

وَوَهَبْنَا لَهُٓ اِسْحٰقَ وَيَعْقُوبَۜ كُلًّا هَدَيْنَاۚ وَنُوحًا هَدَيْنَا مِنْ قَبْلُ وَمِنْ ذُرِّيَّتِه۪ دَاوُ۫دَ وَسُلَيْمٰنَ وَاَيُّوبَ وَيُوسُفَ وَمُوسٰى وَهٰرُونَۜ وَكَذٰلِكَ نَجْزِي الْمُحْسِن۪ينَۙ

84. Biz ona (İbrahimə), İshaqı və Yəqubu bəxş etdik, hamısını doğru yola qovuşdurduq/yönləndirdik. Daha əvvəl Nuhu da doğru yola qovuşdurduq. Onun (İbrahimin) nəslindən olan Davudu, Süleymanı, Əyyubu, Yusifi, Musanı və Harunu da. Yaxşılıq edənləri bax belə mükafatlandırırıq[66].

 

وَزَكَرِيَّا وَيَحْيٰى وَع۪يسٰى وَاِلْيَاسَۜ كُلٌّ مِنَ الصَّالِح۪ينَۙ

85. O cümlədən Zəkəriyyanı, Yəhyanı, İsanı və İlyası da (doğru yola qovuşdurduq). Onların hamısı xeyirxah insanlardan idi.

 

وَاِسْمٰع۪يلَ وَالْيَسَعَ وَيُونُسَ وَلُوطًاۜ وَكُلًّا فَضَّلْنَا عَلَى الْعَالَم۪ينَۙ

86. İsmaili, Əlyəsəni, Yunisi və Lutuda (doğru yola yönləndirdik). Onların hamısını aləmlərdən (digər insanlardan) üstün etdik.

 

وَمِنْ اٰبَٓائِهِمْ وَذُرِّيَّاتِهِمْ وَاِخْوَانِهِمْۚ وَاجْتَبَيْنَاهُمْ وَهَدَيْنَاهُمْ اِلٰى صِرَاطٍ مُسْتَق۪يمٍ

87. Onların atalarından, nəsillərindən və qardaşlarından da ( üstün etdik). Onları seçdik və doğru yola yönləndirdik.

 

ذٰلِكَ هُدَى اللّٰهِ يَهْد۪ي بِه۪ مَنْ يَشَٓاءُ مِنْ عِبَادِه۪ۜ وَلَوْ اَشْرَكُوا لَحَبِطَ عَنْهُمْ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ

88. Bu, Allahın doğru yoludur. O, bəndələrindən (doğru yolda olmaq) istəyəni o yola qovuşdurar. Əgər onlar da/o nəbilər də (Allaha) şərik[67] qoşsaydılar, şübhəsiz, onların bütün əməlləri puç olardı.

 

اُو۬لٰٓئِكَ الَّذ۪ينَ اٰتَيْنَاهُمُ الْكِتَابَ وَالْحُكْمَ وَالنُّبُوَّةَۚ فَاِنْ يَكْفُرْ بِهَا هٰٓؤُ۬لَٓاءِ فَقَدْ وَكَّلْنَا بِهَا قَوْمًا لَيْسُوا بِهَا بِكَافِر۪ينَ

89. Onlar Bizim kitab, hikmət və nəbilik verdiyimiz kəslərdir[68]. Əgər bunları (verilən kitabları, hikməti və nəbiləri) kafirlik edib inkar edərlərsə, Biz kafirlik etməyən/inkar etməyən bir xalqı, onları qorumaqla görəvləndirərik[69]

 

اُو۬لٰٓئِكَ الَّذ۪ينَ هَدَى اللّٰهُ فَبِهُدٰيهُمُ اقْتَدِهْۜ قُلْ لَٓا اَسْـَٔلُكُمْ عَلَيْهِ اَجْرًاۜ اِنْ هُوَ اِلَّا ذِكْرٰى لِلْعَالَم۪ينَ۟

90. Onlar, Allahın doğru yola yönəltdiyi kimsələrdir. Sən də onların doğru yoluna tabe ol![70] De ki: “Mən bunun müqabilində sizdən bir qarşılıq istəmirəm. O (Quran), aləmlər üçün yalnız bir xatırlatmadır.

 

وَمَا قَدَرُوا اللّٰهَ حَقَّ قَدْرِه۪ٓ اِذْ قَالُوا مَٓا اَنْزَلَ اللّٰهُ عَلٰى بَشَرٍ مِنْ شَيْءٍۜ قُلْ مَنْ اَنْزَلَ الْكِتَابَ الَّذ۪ي جَٓاءَ بِه۪ مُوسٰى نُورًا وَهُدًى لِلنَّاسِ تَجْعَلُونَهُ قَرَاط۪يسَ تُبْدُونَهَا وَتُخْفُونَ كَث۪يرًاۚ وَعُلِّمْتُمْ مَا لَمْ تَعْلَمُٓوا اَنْتُمْ وَلَٓا اٰبَٓاؤُ۬كُمْۜ قُلِ اللّٰهُۙ ثُمَّ ذَرْهُمْ ف۪ي خَوْضِهِمْ يَلْعَبُونَ

91. (Yəhudilər) Allahı layiqincə qiymətləndirmədilər. Belə ki, onlar: “Allah heç bir bəşərə hər hansı bir şey nazil etməmişdir”, – dedilər. Onlara de ki: “Elə isə, insanların aydınlanması və doğru yolu tutması üçün Musanın gətirdiyi o kitabı kim nazil etdi? Siz onu, vərəqlərə yazıb bir qismini açıqlayırsınız, bir çoxunu da gizlədirsiniz. Sizə və atalarınıza, bilmədiyiniz şeylər (onunla) öyrədilmişdir. De ki: “Onu Allah nazil etdi”. Sonra onları burax, düşdükləri bataqlıqda oynaya-oynaya qalsınlar.

 

وَهٰذَا كِتَابٌ اَنْزَلْنَاهُ مُبَارَكٌ مُصَدِّقُ الَّذ۪ي بَيْنَ يَدَيْهِ وَلِتُنْذِرَ اُمَّ الْقُرٰى وَمَنْ حَوْلَهَاۜ وَالَّذ۪ينَ يُؤْمِنُونَ بِالْاٰخِرَةِ يُؤْمِنُونَ بِه۪ وَهُمْ عَلٰى صَلَاتِهِمْ يُحَافِظُونَ

92. Bu da (o kitablardan) bir kitabdır. Onu biz nazil etdik, bərəkətli/faydalı biliklərlə dolu və özündən əvvəlki kitabları təsdiq edir. Belə ki, şəhərlərin anasını (Məkkəni) və onun ətrafında olanları xəbərdar edəsən[71]. Axirətə iman gətirənlər, bu kitaba da inanırlar. Onlar namazlarını[72] ciddiyə alan/vaxtı-vaxtında qılan kimsələrdir.

 

وَمَنْ اَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرٰى عَلَى اللّٰهِ كَذِبًا اَوْ قَالَ اُو۫حِيَ اِلَيَّ وَلَمْ يُوحَ اِلَيْهِ شَيْءٌ وَمَنْ قَالَ سَاُنْزِلُ مِثْلَ مَٓا اَنْزَلَ اللّٰهُۜ وَلَوْ تَرٰٓى اِذِ الظَّالِمُونَ ف۪ي غَمَرَاتِ الْمَوْتِ وَالْمَلٰٓئِكَةُ بَاسِطُٓوا اَيْد۪يهِمْۚ اَخْرِجُٓوا اَنْفُسَكُمْۜ اَلْيَوْمَ تُجْزَوْنَ عَذَابَ الْهُونِ بِمَا كُنْتُمْ تَقُولُونَ عَلَى اللّٰهِ غَيْرَ الْحَقِّ وَكُنْتُمْ عَنْ اٰيَاتِه۪ تَسْتَكْبِرُونَ

93. Bir yalanı Allaha isnad edəndən və ya özünə bir şey vəhy edilmədiyi halda “Mənə vəhy edildi” deyəndən ya da “Allahın nazil etdiyi (Quran) kimi bir kitab mən də endirəcəyəm[73]” deyən kimsədən daha zalım kim ola bilər? Zalımların ölüm anındakı acı çırpınışlarını bir görsən! Mələklər əllərini uzadıb belə deyərlər: “Çıxarın ruhlarınızı!” Bu gün, Allaha qarşı həqiqətdən uzaq sözlərinizə və kibirlənərək Onun ayələrindən uzaq durmağınıza görə alçaldıcı bir əzab ilə qarşılaşacaqsınız!”

 

وَلَقَدْ جِئْتُمُونَا فُرَادٰى كَمَا خَلَقْنَاكُمْ اَوَّلَ مَرَّةٍ وَتَرَكْتُمْ مَا خَوَّلْنَاكُمْ وَرَٓاءَ ظُهُورِكُمْۚ وَمَا نَرٰى مَعَكُمْ شُفَعَٓاءَكُمُ الَّذ۪ينَ زَعَمْتُمْ اَنَّهُمْ ف۪يكُمْ شُرَكٰٓؤُ۬اۜ لَقَدْ تَقَطَّعَ بَيْنَكُمْ وَضَلَّ عَنْكُمْ مَا كُنْتُمْ تَزْعُمُونَ۟

94. Şübhəsiz ki, sizi ilk yaratdığımız kimi tək-tənha hüzurumuza gəldiniz. Sizə bəxş etdiyim hər şeyi arxanızda qoydunuz. Sizə yoldaş olacağını iddia etdiyiniz şəfaətçilərinizi də yanınızda görmürük. Aranızdakı bağlar qopmuş və şəfaətçiləriniz olduğunu iddia etdikləriniz sizi buraxıb qeyb oldular.

 

اِنَّ اللّٰهَ فَالِقُ الْحَبِّ وَالنَّوٰىۜ يُخْرِجُ الْحَيَّ مِنَ الْمَيِّتِ وَمُخْرِجُ الْمَيِّتِ مِنَ الْحَيِّۜ ذٰلِكُمُ اللّٰهُ فَاَنّٰى تُؤْفَكُونَ

95. Şübhəsiz ki, toxumları və çəyirdəkləri çatladan/yarıb cücərdən[74] Allahdır. O, ölüdən diri çıxardır, diridən də ölünü çıxardır. Budur Allah! Necə də yalana sürüklənirsiz?

 

فَالِقُ الْاِصْبَاحِۚ وَجَعَلَ الَّيْلَ سَكَنًا وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ حُسْبَانًاۜ ذٰلِكَ تَقْد۪يرُ الْعَز۪يزِ الْعَل۪يمِ

96. Sübhün alacaqaranlığını[75] yaran, gecəni dincəlmə vaxtı, günəşi və ayı da bir hesaba bağlayan Odur[76]. Bütün bunlar mütləq güc sahibinin, hər şeyi bilənin qoyduğu ölçüdür.

 

وَهُوَ الَّذ۪ي جَعَلَ لَكُمُ النُّجُومَ لِتَهْتَدُوا بِهَا ف۪ي ظُلُمَاتِ الْبَرِّ وَالْبَحْرِۜ قَدْ فَصَّلْنَا الْاٰيَاتِ لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ

97. Qurunun və dənizin qaranlıqlarında yolunuzu tapasınız deyə, sizin üçün ulduzları yaradan Odur! Bilən bir xalq üçün ayələri ətraflı şəkildə açıqladıq.

 

وَهُوَ الَّذ۪ٓي اَنْشَاَكُمْ مِنْ نَفْسٍ وَاحِدَةٍ فَمُسْتَقَرٌّ وَمُسْتَوْدَعٌۜ قَدْ فَصَّلْنَا الْاٰيَاتِ لِقَوْمٍ يَفْقَهُونَ

98. Sizi bir tək nəfsdən[77] (mayalanmış yumurtadan) yaradan Odur. Bunun ardından qərar tutma və əmanət edilmə yeriniz vardır[78]. Biz, anlayan xalq üçün ayələri ətraflı şəkildə açıqladıq.

 

وَهُوَ الَّذ۪ٓي اَنْزَلَ مِنَ السَّمَٓاءِ مَٓاءًۚ فَاَخْرَجْنَا بِه۪ نَبَاتَ كُلِّ شَيْءٍ فَاَخْرَجْنَا مِنْهُ خَضِرًا نُخْرِجُ مِنْهُ حَبًّا مُتَرَاكِبًاۚ وَمِنَ النَّخْلِ مِنْ طَلْعِهَا قِنْوَانٌ دَانِيَةٌ وَجَنَّاتٍ مِنْ اَعْنَابٍ وَالزَّيْتُونَ وَالرُّمَّانَ مُشْتَبِهًا وَغَيْرَ مُتَشَابِهٍۜ اُنْظُرُٓوا اِلٰى ثَمَرِه۪ٓ اِذَٓا اَثْمَرَ وَيَنْعِه۪ۜ اِنَّ ف۪ي ذٰلِكُمْ لَاٰيَاتٍ لِقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ

99. Göydən su endirən Odur. Onunla hər növ bitkini çıxardır, yaşıllıq meydana gətiririk. O bitkilərdən üst-üstə dənələrİ, xurma tomurcuğundan da aşağı sallanmış salxımları, üzüm bağlarını, bir-birinə bənzəyən və bənzəməyən[79] zeytun və nar yetişdirdik. Bar verincə meyvəsinə və dəyməsinə bir baxın! Bunda inanıb güvənən bir xalq üçün ayələr/dəlillər vardır.

 

وَجَعَلُوا لِلّٰهِ شُرَكَٓاءَ الْجِنَّ وَخَلَقَهُمْ وَخَرَقُوا لَهُ بَن۪ينَ وَبَنَاتٍ بِغَيْرِ عِلْمٍۜ سُبْحَانَهُ وَتَعَالٰى عَمَّا يَصِفُونَ۟

100. Onlar cinləri[80] Allahın şəriyi saydılar. Halbuki onları O yaratdı. Heç nə bilmədən “Allahın oğulları və qızları var”- deyə uydurdular. O, onların uydurduqları sifətlərdən uzaqdır və ucadır.

 

بَد۪يعُ السَّمٰوَاتِ وَالْاَرْضِۜ اَنّٰى يَكُونُ لَهُ وَلَدٌ وَلَمْ تَكُنْ لَهُ صَاحِبَةٌۜ وَخَلَقَ كُلَّ شَيْءٍۚ وَهُوَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَل۪يمٌ

101. Göyləri və yeri, oxşarı olmadan yaradan Odur. Zövcəsi olmadığı halda övladı necə ola bilər? Hər şeyi O yaratmışdır və hər şeyi bilən Odur.

 

ذٰلِكُمُ اللّٰهُ رَبُّكُمْۚ لَٓا اِلٰهَ اِلَّا هُوَۚ خَالِقُ كُلِّ شَيْءٍ فَاعْبُدُوهُۚ وَهُوَ عَلٰى كُلِّ شَيْءٍ وَك۪يلٌ

102. Budur Rəbbiniz olan Allah! Ondan başqa ilah yoxdur! O, hər şeyin yaradıcısıdır. Elə isə Ona qulluq edin. O, hər şeyə vəkildir[81].

 

لَا تُدْرِكُهُ الْاَبْصَارُۘ وَهُوَ يُدْرِكُ الْاَبْصَارَۚ وَهُوَ اللَّط۪يفُ الْخَب۪يرُ

103. Gözlər Onu idrak edə bilməz. O isə gözləri idrak edər. O, Lətifdir, hər şeydən xəbərdardır.

 

قَدْ جَٓاءَكُمْ بَصَٓائِرُ مِنْ رَبِّكُمْۚ فَمَنْ اَبْصَرَ فَلِنَفْسِه۪ۚ وَمَنْ عَمِيَ فَعَلَيْهَاۜ وَمَٓا اَنَا۬ عَلَيْكُمْ بِحَف۪يظٍ

104. Rəbbinizdən sizə həqiqəti tanıdan dəlillər gəlmişdir. Artıq kim onları görərsə, öz lehinədir. Kim də korluq edərsə, bu da onun əleyhinədir. Mən sizin üstünüzdə gözətçi deyiləm.

 

وَكَذٰلِكَ نُصَرِّفُ الْاٰيَاتِ وَلِيَقُولُوا دَرَسْتَ وَلِنُبَيِّنَهُ لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ

105. Biz ayələrimizi müxtəlif yollarla belə açıqlayırıq ki, onlar: “Sən gözəl dərs almısan”, – desinlər və Biz də öyrətdiyimizi bilən bir xalq üçün izah etmiş olaq.

 

اِتَّبِعْ مَٓا اُو۫حِيَ اِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَۚ لَٓا اِلٰهَ اِلَّا هُوَۚ وَاَعْرِضْ عَنِ الْمُشْرِك۪ينَ

106. Rəbbindən sənə vəhy olunan nə isə ona tabe ol! Ondan başqa ilah yoxdur. Müşriklərdən də uzaq dur!

 

وَلَوْ شَٓاءَ اللّٰهُ مَٓا اَشْرَكُواۜ وَمَا جَعَلْنَاكَ عَلَيْهِمْ حَف۪يظًاۚ وَمَٓا اَنْتَ عَلَيْهِمْ بِوَك۪يلٍ

107. Seçimi Allah etsəydi, onlar şirkə düşməzdilər[82]. Səni onların üstündə gözətçi etmədik. Sən onların vəkili də deyilsən.

 

وَلَا تَسُبُّوا الَّذ۪ينَ يَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللّٰهِ فَيَسُبُّوا اللّٰهَ عَدْوًا بِغَيْرِ عِلْمٍۜ كَذٰلِكَ زَيَّنَّا لِكُلِّ اُمَّةٍ عَمَلَهُمْ ثُمَّ اِلٰى رَبِّهِمْ مَرْجِعُهُمْ فَيُنَبِّئُهُمْ بِمَا كَانُوا يَعْمَلُونَ

108. Siz, (müşriklərin) Allah ilə öz aralarına qoyaraq[83] köməyə çağırdıqlarına söyməyin ki, onlar da həddi aşaraq bilmədən Allaha söyməsinlər. Beləcə, hər ümmətə öz əməllərini gözəl göstərdik. Sonra onlar Rəbbinin huzuruna qayıdacaqlar. O da etdikləri əməllərini bildirəcəkdir.

 

وَاَقْسَمُوا بِاللّٰهِ جَهْدَ اَيْمَانِهِمْ لَئِنْ جَٓاءَتْهُمْ اٰيَةٌ لَيُؤْمِنُنَّ بِهَاۜ قُلْ اِنَّمَا الْاٰيَاتُ عِنْدَ اللّٰهِ وَمَا يُشْعِرُكُمْۙ اَنَّهَٓا اِذَا جَٓاءَتْ لَا يُؤْمِنُونَ

109. Əgər onlara bir möcüzə gələrsə, mütləq ona inanacaqlarına dair var gücləri ilə Allaha and içdilər. De ki: “Möcüzələr ancaq Allah qatındadır”. Siz haradan biləsiniz ki, o (istədikləri) möcüzə onlara gəldiyi zaman yenə də inanıb güvənməyəcəklər!

 

وَنُقَلِّبُ اَفْـِٔدَتَهُمْ وَاَبْصَارَهُمْ كَمَا لَمْ يُؤْمِنُوا بِه۪ٓ اَوَّلَ مَرَّةٍ وَنَذَرُهُمْ ف۪ي طُغْيَانِهِمْ يَعْمَهُونَ۟

110. Daha əvvəl inanıb güvənmədikləri kimi, yenə onların gözlərini və könüllərini tərsinə çevirərik və onları öz azğınlıqları içində çaşqın bir vəziyyətdə qoyarıq.

 

وَلَوْ اَنَّنَا نَزَّلْنَٓا اِلَيْهِمُ الْمَلٰٓئِكَةَ وَكَلَّمَهُمُ الْمَوْتٰى وَحَشَرْنَا عَلَيْهِمْ كُلَّ شَيْءٍ قُبُلًا مَا كَانُوا لِيُؤْمِنُٓوا اِلَّٓا اَنْ يَشَٓاءَ اللّٰهُ وَلٰكِنَّ اَكْثَرَهُمْ يَجْهَلُونَ

111. Biz onlara mələkləri də endirsəydik, nolarla ölülər də danışsaydı və hər şeyi onların önlərinə toplasaydıq, yenə də inanıb güvənməzlər, əlbəttə ki, seçimi Allah edərsə, o başqa. Lakin (seçimi onlara buraxdığı üçün), çoxu cahil davranır.

 

وَكَذٰلِكَ جَعَلْنَا لِكُلِّ نَبِيٍّ عَدُوًّا شَيَاط۪ينَ الْاِنْسِ وَالْجِنِّ يُوح۪ي بَعْضُهُمْ اِلٰى بَعْضٍ زُخْرُفَ الْقَوْلِ غُرُورًاۜ وَلَوْ شَٓاءَ رَبُّكَ مَا فَعَلُوهُ فَذَرْهُمْ وَمَا يَفْتَرُونَ

112. Bax belə. Hər nəbi üçün insan və cin şeytanlarını düşmən etdik[84]. Bu şeytanlar, aldatmaq məqsədilə bir-birinə təmtəraqlı sözlər pıçıldayarlar. Əgər seçim Allahın əlində olsaydı bunu edə bilməzdilər. Sən onları iftiraları ilə baş-başa burax!

 

وَلِتَصْغٰٓى اِلَيْهِ اَفْـِٔدَةُ الَّذ۪ينَ لَا يُؤْمِنُونَ بِالْاٰخِرَةِ وَلِيَرْضَوْهُ وَلِيَقْتَرِفُوا مَا هُمْ مُقْتَرِفُونَ

113. Bir də axirətə inanmayanların könülləri bu təmtəraqlı sözlərə meyl etsin, ondan xoşlansınlar və işləməkdə olduqları günah işlərə davam etsinlər deyə (təlqin edərlər).

 

 اَفَغَيْرَ اللّٰهِ اَبْتَغ۪ي حَكَمًا وَهُوَ الَّذ۪ٓي اَنْزَلَ اِلَيْكُمُ الْكِتَابَ مُفَصَّلًاۜ وَالَّذ۪ينَ اٰتَيْنَاهُمُ الْكِتَابَ يَعْلَمُونَ اَنَّهُ مُنَزَّلٌ مِنْ رَبِّكَ بِالْحَقِّ فَلَا تَكُونَنَّ مِنَ الْمُمْتَر۪ينَ

114. (De ki) Allah bu kitabı təfsilatlı açıqlanmış olaraq nazil etdiyi halda[85], mən Allahdan başqasınımı özümə hakim axtarım[86]?! Özlərinə kitab verdiklərimiz də bilirlər ki, o (Quran), Rəbbin tərəfindən haqq olaraq nazil olmuşdur[87]. Elə isə əsla şübhə edənlərdən olma[88]!

 

وَتَمَّتْ كَلِمَتُ رَبِّكَ صِدْقًا وَعَدْلًاۜ لَا مُبَدِّلَ لِكَلِمَاتِه۪ۚ وَهُوَ السَّم۪يعُ الْعَل۪يمُ

115. Rəbbinin sözü, doğruluq və ədalət baxımından tamdır[89]. Onun kəlmələrini heç kəs dəyişdirə bilməz. O, hər şeyi eşidəndir, biləndir.

 

وَاِنْ تُطِعْ اَكْثَرَ مَنْ فِي الْاَرْضِ يُضِلُّوكَ عَنْ سَب۪يلِ اللّٰهِۜ اِنْ يَتَّبِعُونَ اِلَّا الظَّنَّ وَاِنْ هُمْ اِلَّا يَخْرُصُونَ

116. Əgər yer üzündəkilərin çoxuna tabe olsan, səni Allahın yolundan azdırarlar. Onlar ancaq zənnə uyar və ancaq yalan uydururlar.

 

اِنَّ رَبَّكَ هُوَ اَعْلَمُ مَنْ يَضِلُّ عَنْ سَب۪يلِه۪ۚ وَهُوَ اَعْلَمُ بِالْمُهْتَد۪ينَ

117. Rəbbin, öz yolundan azanı ən yaxşı biləndir. O, doğru yola girənləri də ən yaxşı biləndir.

 

فَكُلُوا مِمَّا ذُكِرَ اسْمُ اللّٰهِ عَلَيْهِ اِنْ كُنْتُمْ بِاٰيَاتِه۪ مُؤْمِن۪ينَ

118. Artıq Onun ayələrinə inanmış/mömin kimsələrsinizsə, Allahın adı çəkilərək kəsilənlərdən yeyin!

 

وَمَا لَكُمْ اَلَّا تَأْكُلُوا مِمَّا ذُكِرَ اسْمُ اللّٰهِ عَلَيْهِ وَقَدْ فَصَّلَ لَكُمْ مَا حَرَّمَ عَلَيْكُمْ اِلَّا مَا اضْطُرِرْتُمْ اِلَيْهِۜ وَاِنَّ كَث۪يرًا لَيُضِلُّونَ بِاَهْوَٓائِهِمْ بِغَيْرِ عِلْمٍۜ اِنَّ رَبَّكَ هُوَ اَعْلَمُ بِالْمُعْتَد۪ينَ

119. Sizə nə olub ki, Allahın adı çəkilərək kəsilənlərdən yemirsiz[90]?! Halbuki Allah, sizə haram etdiyi hər şeyi təfsilatlı olaraq izah etmişdir. Çarəsiz/məcbur qalıb yedikləriniz xaric. Həqiqətən, bir çoxları bir biliyə əsaslanmadan öz nəfslərinə uyaraq (insanları) azdırırlar. Rəbbin, həddi aşanları ən yaxşı biləndir.

 

وَذَرُوا ظَاهِرَ الْاِثْمِ وَبَاطِنَهُۜ اِنَّ الَّذ۪ينَ يَكْسِبُونَ الْاِثْمَ سَيُجْزَوْنَ بِمَا كَانُوا يَقْتَرِفُونَ

120. Günahın açığını da gizlisini də buraxın! Günah işləyənlərə, işlədiklərinin cəzası veriləcəkdir.

 

وَلَا تَأْكُلُوا مِمَّا لَمْ يُذْكَرِ اسْمُ اللّٰهِ عَلَيْهِ وَاِنَّهُ لَفِسْقٌۜ وَاِنَّ الشَّيَاط۪ينَ لَيُوحُونَ اِلٰٓى اَوْلِيَٓائِهِمْ لِيُجَادِلُوكُمْۚ وَاِنْ اَطَعْتُمُوهُمْ اِنَّكُمْ لَمُشْرِكُونَ۟

121. Üzərinə Allahın adı çəkilmədən kəsilən heyvanın fisq[91] olduğu dəqiq isə ondan yeməyin! Şeytanlar öz yoldaşlarına sizinlə mübahisə etmək üçün (batıl fikirlər) fısıldayar. Əgər onlara itaət edərsəniz[92], şübhəsiz siz də müşriklərdən olarsınız.

 

اَوَمَنْ كَانَ مَيْتًا فَاَحْيَيْنَاهُ وَجَعَلْنَا لَهُ نُورًا يَمْش۪ي بِه۪ فِي النَّاسِ كَمَنْ مَثَلُهُ فِي الظُّلُمَاتِ لَيْسَ بِخَارِجٍ مِنْهَاۜ كَذٰلِكَ زُيِّنَ لِلْكَافِر۪ينَ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ

122. Ölü (kimi) ikən dirildib yolunu aydınlatdığımız və o aydınlıqla insanlar arasında gəzən kimsə, girdiyi qaranlıqlardan çıxa bilməyən kimsə kimi ola bilərmi? Etdikləri işlər, kafirlərə bax belə gözəl göstərilir.

 

وَكَذٰلِكَ جَعَلْنَا ف۪ي كُلِّ قَرْيَةٍ اَكَابِرَ مُجْرِم۪يهَا لِيَمْكُرُوا ف۪يهَاۜ وَمَا يَمْكُرُونَ اِلَّا بِاَنْفُسِهِمْ وَمَا يَشْعُرُونَ

123. Beləcə hər şəhərin günaha dalanlarını oranın başçıları halına gətiririk ki, onlar orada öz kirli planlarına davam etsinlər. Qurduqları planlar öz əleyhlərinə dönər amma bunun şüurunda olmazlar[93]

 

وَاِذَا جَٓاءَتْهُمْ اٰيَةٌ قَالُوا لَنْ نُؤْمِنَ حَتّٰى نُؤْتٰى مِثْلَ مَٓا اُو۫تِيَ رُسُلُ اللّٰهِۜ اَللّٰهُ اَعْلَمُ حَيْثُ يَجْعَلُ رِسَالَتَهُۜ سَيُص۪يبُ الَّذ۪ينَ اَجْرَمُوا صَغَارٌ عِنْدَ اللّٰهِ وَعَذَابٌ شَد۪يدٌ بِمَا كَانُوا يَمْكُرُونَ

124. Onlara bir ayə gəldikdə: “Allahın elçilərinə verilənin eynisi bizə də verilmədikcə, biz əsla iman gətirməyəcəyik!” Allah, kitabını kimə verəcəyini çox yaxşı bilir. Günaha dalanlar, qurduqları plana görə Allah qatında bir rəzilliyə və şiddətli bir əzaba düçar olacaqlar.

 

فَمَنْ يُرِدِ اللّٰهُ اَنْ يَهْدِيَهُ يَشْرَحْ صَدْرَهُ لِلْاِسْلَامِۚ وَمَنْ يُرِدْ اَنْ يُضِلَّهُ يَجْعَلْ صَدْرَهُ ضَيِّقًا حَرَجًا كَاَنَّمَا يَصَّعَّدُ فِي السَّمَٓاءِۜ كَذٰلِكَ يَجْعَلُ اللّٰهُ الرِّجْسَ عَلَى الَّذ۪ينَ لَا يُؤْمِنُونَ

125. Allah, doğru yola gəlmək istəyən kimsənin könlünü İslama açar[94]. Yoldan çıxmaq istəyən kimsənin də könlünü sanki göyə çıxırmışcasına daraldar və sıxıntıya salar[95]. Allah özünə inanıb güvənməyənlərin üstünə pisliyi bax belə yağdırır[96].

 

وَهٰذَا صِرَاطُ رَبِّكَ مُسْتَق۪يمًاۜ قَدْ فَصَّلْنَا الْاٰيَاتِ لِقَوْمٍ يَذَّكَّرُونَ

126. Bu, Rəbbinin doğru yoludur. Doğru anlayışa sahib olan[97] bir xalq üçün ayələri təfsilatlı/açıq-aydın şəkildə izah etdik.

 

لَهُمْ دَارُ السَّلَامِ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَهُوَ وَلِيُّهُمْ بِمَا كَانُوا يَعْمَلُونَ

127. Rəbbinin qatında səlamət/əmin-amanlıq (cənnət) yurdu onlar üçündür. O, gördükləri yaxşı işlərdən ötrü onların himayədarıdır.

 

وَيَوْمَ يَحْشُرُهُمْ جَم۪يعًاۚ يَا مَعْشَرَ الْجِنِّ قَدِ اسْتَكْثَرْتُمْ مِنَ الْاِنْسِۚ وَقَالَ اَوْلِيَٓاؤُ۬هُمْ مِنَ الْاِنْسِ رَبَّنَا اسْتَمْتَعَ بَعْضُنَا بِبَعْضٍ وَبَلَغْنَٓا اَجَلَنَا الَّذ۪ٓي اَجَّلْتَ لَنَاۜ قَالَ النَّارُ مَثْوٰيكُمْ خَالِد۪ينَ ف۪يهَٓا اِلَّا مَا شَٓاءَ اللّٰهُۜ اِنَّ رَبَّكَ حَك۪يمٌ عَل۪يمٌ

128. Hər kəsi bir araya toplayacağı gün Allah belə deyəcəkdir: “Ey cin tayfası! İnsanlardan bir çoxunu azdırıb özünüzə qatdınız!” Onların insanlarla yaxınlıq edənləri isə: “Bəli, Rəbbimiz! Biz bir-birimizdən bəhrələndik. Nəhayət, bizə təyin etdiyin müddətin sonuna çatdıq” – deyəcəklər. Allah onlara: “Seçdiklərim xaric[98] həmişəlik içində qalacağınız yer atəşdir”. Sənin Rəbbin hikmət sahibi/doğru qərar verən, hər şeyi biləndir.

 

وَكَذٰلِكَ نُوَلّ۪ي بَعْضَ الظَّالِم۪ينَ بَعْضًا بِمَا كَانُوا يَكْسِبُونَ۟

129. Beləliklə, qazandıqları (günahlar) səbəbi ilə biz, zalımların bir qismini digərinin yanına yollarıq.

 

يَا مَعْشَرَ الْجِنِّ وَالْاِنْسِ اَلَمْ يَأْتِكُمْ رُسُلٌ مِنْكُمْ يَقُصُّونَ عَلَيْكُمْ اٰيَات۪ي وَيُنْذِرُونَكُمْ لِقَٓاءَ يَوْمِكُمْ هٰذَاۜ قَالُوا شَهِدْنَا عَلٰٓى اَنْفُسِنَا وَغَرَّتْهُمُ الْحَيٰوةُ الدُّنْيَا وَشَهِدُوا عَلٰٓى اَنْفُسِهِمْ اَنَّهُمْ كَانُوا كَافِر۪ينَ

130. Ey cin və insan tayfası! Məgər sizə öz içərinizdən ayələrimi söyləyən və bu gününüzlə qarşılaşacağınız barədə sizi xəbərdar edən elçilər gəlmədimi? Onlar, “Öz əleyhimizə şahidlik edərik”- deyəcəklər. Dünya həyatı onları aldatdı və öz kafirliklərinə özləri şahidlik edirlər.

 

ذٰلِكَ اَنْ لَمْ يَكُنْ رَبُّكَ مُهْلِكَ الْقُرٰى بِظُلْمٍ وَاَهْلُهَا غَافِلُونَ

131. Çünki Sənin Rəbbin, əhalisi xəbərsizkən haqsız yerə ölkələri həlak etməz.

 

وَلِكُلٍّ دَرَجَاتٌ مِمَّا عَمِلُواۜ وَمَا رَبُّكَ بِغَافِلٍ عَمَّا يَعْمَلُونَ

132. Hər kəsin etdiyi əməllərə görə dərəcələri vardır. Rəbbin onların etdiklərindən xəbərsiz deyildir.

 

وَرَبُّكَ الْغَنِيُّ ذُو الرَّحْمَةِۜ اِنْ يَشَأْ يُذْهِبْكُمْ وَيَسْتَخْلِفْ مِنْ بَعْدِكُمْ مَا يَشَٓاءُ كَمَٓا اَنْشَاَكُمْ مِنْ ذُرِّيَّةِ قَوْمٍ اٰخَر۪ينَۜ

133. Rəbbin hədsiz zəngindir, rəhmət sahibidir. Sizi başqa bir xalqın nəslindən meydana gətirdiyi kimi, istərsə sizi yox edər və sizdən sonra da yerinizə istədiyini gətirər.

 

اِنَّ مَا تُوعَدُونَ لَاٰتٍۙ وَمَٓا اَنْتُمْ بِمُعْجِز۪ينَ

134. Şübhəsiz, sizə vəd olunan şeylər mütləq gələcəkdir. Siz bunun qarşısını ala bilməzsiniz.

 

قُلْ يَا قَوْمِ اعْمَلُوا عَلٰى مَكَانَتِكُمْ اِنّ۪ي عَامِلٌۚ فَسَوْفَ تَعْلَمُونَۙ مَنْ تَكُونُ لَهُ عَاقِبَةُ الدَّارِۜ اِنَّهُ لَا يُفْلِحُ الظَّالِمُونَ

135. De ki: “Ey xalqım! Əlinizdən gələni edin. Mən də edəcəyəm. Axırda bu yurd (Məkkə) kimin olacaq, öyrənəcəksiniz. Şübhəsiz ki, zalımlar umduqlarına qovuşa bilməzlər”.

 

وَجَعَلُوا لِلّٰهِ مِمَّا ذَرَاَ مِنَ الْحَرْثِ وَالْاَنْعَامِ نَص۪يبًا فَقَالُوا هٰذَا لِلّٰهِ بِزَعْمِهِمْ وَهٰذَا لِشُرَكَٓائِنَاۚ فَمَا كَانَ لِشُرَكَٓائِهِمْ فَلَا يَصِلُ اِلَى اللّٰهِۚ وَمَا كَانَ لِلّٰهِ فَهُوَ يَصِلُ اِلٰى شُرَكَٓائِهِمْۜ سَٓاءَ مَا يَحْكُمُونَ

136. Allahın yaradıb yetişdirdiyi əkin və mal-qaradan[99] Allaha bir pay ayırıb, öz inançlarına görə: “Bu, Allahın və bu da Ona şərik qoşduqlarımız üçündür” – dedilər. Onlara görə Allaha şərik qoşduqlarının payı Allahın payına əlavə edilməz. Amma Allahın payı Ona şərik qoşduqlarının payına əlavə edilir. Çıxardıqları hökm necə də pisdir!

 

وَكَذٰلِكَ زَيَّنَ لِكَث۪يرٍ مِنَ الْمُشْرِك۪ينَ قَتْلَ اَوْلَادِهِمْ شُرَكَٓاؤُ۬هُمْ لِيُرْدُوهُمْ وَلِيَلْبِسُوا عَلَيْهِمْ د۪ينَهُمْۜ وَلَوْ شَٓاءَ اللّٰهُ مَا فَعَلُوهُ فَذَرْهُمْ وَمَا يَفْتَرُونَ

137. Yenə də bunun kimi onların şərikləri, onları həm yanıltmaq həm də dinlərinə qarışıqlıq salmaq üçün müşriklərin çoxuna, övladlarını öldürməyi də gözəl göstərmişdir[100]. Seçimi Allah etsəydi[101] bunu edə bilməzdilər. Elə isə onları iftiraları ilə baş-başa burax.

 

وَقَالُوا هٰذِه۪ٓ اَنْعَامٌ وَحَرْثٌ حِجْرٌۘ لَا يَطْعَمُهَٓا اِلَّا مَنْ نَشَٓاءُ بِزَعْمِهِمْ وَاَنْعَامٌ حُرِّمَتْ ظُهُورُهَا وَاَنْعَامٌ لَا يَذْكُرُونَ اسْمَ اللّٰهِ عَلَيْهَا افْتِرَٓاءً عَلَيْهِۜ سَيَجْز۪يهِمْ بِمَا كَانُوا يَفْتَرُونَ

138. Bir də (inançlarına görə) dedilər ki: “Bunlar qadağan olunmuş heyvan[102] və əkinlərdir. Bizim müəyyən etdiklərimizdən başqası onlardan yeyə bilməz. Bunlar da yük yüklənməsi, minilməsi qadağan edilmiş heyvanlardır” – dedilər. Elə heyvanlar da vardır ki, onları (kəsərkən) Allahın adını çəkmədən kəsirlər. Onlar bunu Allaha iftira ataraq edirlər. Atdıqları iftiraya görə Allah onları cəzalandıracaqdır.

 

وَقَالُوا مَا ف۪ي بُطُونِ هٰذِهِ الْاَنْعَامِ خَالِصَةٌ لِذُكُورِنَا وَمُحَرَّمٌ عَلٰٓى اَزْوَاجِنَاۚ وَاِنْ يَكُنْ مَيْتَةً فَهُمْ ف۪يهِ شُرَكَٓاءُۜ سَيَجْز۪يهِمْ وَصْفَهُمْۜ اِنَّهُ حَك۪يمٌ عَل۪يمٌ

139. “Bu heyvanların qarınlarındakı ancaq kişilərimizə məxsusdur, arvadlarımıza isə haram edilmişdir” – dedilər. Əgər ölü doğularsa, onların hamısı ona şərik olurlar. Allah, onların bu sinifləndirmələrinə görə cəzalarını verəcəkdir. Şübhəsiz O, qərarları doğru olan, hər şeyi biləndir.

 

قَدْ خَسِرَ الَّذ۪ينَ قَتَلُٓوا اَوْلَادَهُمْ سَفَهًا بِغَيْرِ عِلْمٍ وَحَرَّمُوا مَا رَزَقَهُمُ اللّٰهُ افْتِرَٓاءً عَلَى اللّٰهِۜ قَدْ ضَلُّوا وَمَا كَانُوا مُهْتَد۪ينَ۟

140. Övladlarını hər hansı biliyə əsaslanmadan axmaqlıqları üzündən öldürənlər və Allahın ruzi olaraq verdiyini, Allaha iftira edərək haram sayanlar, şübhəsiz ki, ziyana uğramışlar. Onlar həqiqətən yoldan çıxmış və doğru yolda deyillər.

 

وَهُوَ الَّذ۪ٓي اَنْشَاَ جَنَّاتٍ مَعْرُوشَاتٍ وَغَيْرَ مَعْرُوشَاتٍ وَالنَّخْلَ وَالزَّرْعَ مُخْتَلِفًا اُكُلُهُ وَالزَّيْتُونَ وَالرُّمَّانَ مُتَشَابِهًا وَغَيْرَ مُتَشَابِهٍۜ كُلُوا مِنْ ثَمَرِه۪ٓ اِذَٓا اَثْمَرَ وَاٰتُوا حَقَّهُ يَوْمَ حَصَادِه۪ۘ وَلَا تُسْرِفُواۜ اِنَّهُ لَا يُحِبُّ الْمُسْرِف۪ينَۙ

141. Talvarlı və talvarsız bağları, məhsulları müxtəlif olan xurmalıqları və əkinləri, bir-birinə bənzəyən və bənzəməyən zeytun və nar ağaçlarını yetişdirən Odur. Bunlar bar verdikdə, barından yeyin. Yığım günü də haqqını/öşrünü[103] Amma israf etməyin. O, israf edənləri sevməz.

 

وَمِنَ الْاَنْعَامِ حَمُولَةً وَفَرْشًاۜ كُلُوا مِمَّا رَزَقَكُمُ اللّٰهُ وَلَا تَتَّبِعُوا خُطُوَاتِ الشَّيْطَانِۜ اِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُب۪ينٌۙ

142. Ənamı/mal-qaranı yükü, əti və yunu üçün yaradan Odur. Allahın sizə ruzi olaraq verdiyindən yeyin! Şeytanın izindən getməyin. O, sizin üçün açıq-aşkar bir düşməndir.

 

ثَمَانِيَةَ اَزْوَاجٍۚ مِنَ الضَّأْنِ اثْنَيْنِ وَمِنَ الْمَعْزِ اثْنَيْنِۜ قُلْ آٰلذَّكَرَيْنِ حَرَّمَ اَمِ الْاُنْثَيَيْنِ اَمَّا اشْتَمَلَتْ عَلَيْهِ اَرْحَامُ الْاُنْثَيَيْنِۜ نَبِّؤُ۫ن۪ي بِعِلْمٍ اِنْ كُنْتُمْ صَادِق۪ينَۙ

143. (Ənamı) Səkkiz cüt olaraq yaratmışdır; qoyundan iki, keçidən də iki. De ki: “Allah iki erkəyimi, iki dişinimi yoxsa iki dişinin rəhmlərində olan (bala)larımı haram etdi? Əgər doğru deyirsinizsə, bir elmə əsaslanaraq mənə bildirin”.

 

وَمِنَ الْاِبِلِ اثْنَيْنِ وَمِنَ الْبَقَرِ اثْنَيْنِۜ قُلْ آٰلذَّكَرَيْنِ حَرَّمَ اَمِ الْاُنْثَيَيْنِ اَمَّا اشْتَمَلَتْ عَلَيْهِ اَرْحَامُ الْاُنْثَيَيْنِۜ اَمْ كُنْتُمْ شُهَدَٓاءَ اِذْ وَصّٰيكُمُ اللّٰهُ بِهٰذَاۚ فَمَنْ اَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرٰى عَلَى اللّٰهِ كَذِبًا لِيُضِلَّ النَّاسَ بِغَيْرِ عِلْمٍۜ اِنَّ اللّٰهَ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِم۪ينَ۟

144. Dəvədən iki, inəkdən də iki. De ki: “İki erkəyimi, iki dişinimi yoxsa dişilərin rəhmlərində olan (bala)larımı haram etdi? Yoxsa Allahın sizə bu cür tövsiyəsinə şahidmi oldunuz?” Bir biliyə əsaslanmadan, insanları azdırmaq məqsədi ilə Allaha iftira edən kimsədən daha zalım kim ola bilər? Şübhəsiz, Allah zalım xalqı doğru yola yönəltməz.

 

قُلْ لَٓا اَجِدُ ف۪ي مَٓا اُو۫حِيَ اِلَيَّ مُحَرَّمًا عَلٰى طَاعِمٍ يَطْعَمُهُٓ اِلَّٓا اَنْ يَكُونَ مَيْتَةً اَوْ دَمًا مَسْفُوحًا اَوْ لَحْمَ خِنْز۪يرٍ فَاِنَّهُ رِجْسٌ اَوْ فِسْقًا اُهِلَّ لِغَيْرِ اللّٰهِ بِه۪ۚ فَمَنِ اضْطُرَّ غَيْرَ بَاغٍ وَلَا عَادٍ فَاِنَّ رَبَّكَ غَفُورٌ رَح۪يمٌ

145. De ki: “Mənə vəhy olunan Quranda bir kimsənin yediyi yeməklər içərisində; ölü (leş), axıdılmış qan[104], donuz əti ki, şübhəsiz murdardır ya da üzərinə Allahdan başqasının adı çəkilərək kəsildiyi üçün fisq[105] olan heyvandan başqa haram buyrulmuş bir şey görmürəm”. Artıq kim məcburiyyət qarşısında qalarsa, həddi aşmadan və zəruri ehtiyacını aşmadan bunlardan yeyərsə, şübhəsiz Rəbbin, çox bağışlayandır, rəhmlidir[106].

 

وَعَلَى الَّذ۪ينَ هَادُوا حَرَّمْنَا كُلَّ ذ۪ي ظُفُرٍۚ وَمِنَ الْبَقَرِ وَالْغَنَمِ حَرَّمْنَا عَلَيْهِمْ شُحُومَهُمَٓا اِلَّا مَا حَمَلَتْ ظُهُورُهُمَٓا اَوِ الْحَوَايَٓا اَوْ مَا اخْتَلَطَ بِعَظْمٍۜ ذٰلِكَ جَزَيْنَاهُمْ بِبَغْيِهِمْۘ وَاِنَّا لَصَادِقُونَ

146. Yəhudilərə (inək, qoyun xaric) dırnaqlı heyvanların hamısını haram etdik[107]. İnək və qoyunların da bellərinə və bağırsaqlarına yapışan ya da sümüklərinə qarışanlar xaric, iç yağlarını haram etdik. Bu, (batil yolla) üstünlük qurma səylərinə qarşılıq onlara verdiyimiz cəzadır[108]. Biz əlbəttə, doğru söyləyənlərik.

 

فَاِنْ كَذَّبُوكَ فَقُلْ رَبُّكُمْ ذُو رَحْمَةٍ وَاسِعَةٍۚ وَلَا يُرَدُّ بَأْسُهُ عَنِ الْقَوْمِ الْمُجْرِم۪ينَ

147. Əgər onlar səni yalanlasalar, de ki: “Rəbbiniz geniş rəhmət sahibidir. Ancaq Onun qəzəbi də günahkar xalqdan dəf edilə bilməz[109].

 

 

سَيَقُولُ الَّذ۪ينَ اَشْرَكُوا لَوْ شَٓاءَ اللّٰهُ مَٓا اَشْرَكْنَا وَلَٓا اٰبَٓاؤُ۬نَا وَلَا حَرَّمْنَا مِنْ شَيْءٍۜ كَذٰلِكَ كَذَّبَ الَّذ۪ينَ مِنْ قَبْلِهِمْ حَتّٰى ذَاقُوا بَأْسَنَاۜ قُلْ هَلْ عِنْدَكُمْ مِنْ عِلْمٍ فَتُخْرِجُوهُ لَنَاۜ اِنْ تَتَّبِعُونَ اِلَّا الظَّنَّ وَاِنْ اَنْتُمْ اِلَّا تَخْرُصُونَ

148. Müşriklər: “Əgər Allah fərqli bir seçim etsəydi[110], nə biz nə də atalarımız şirkə düşməz, heç bir şeyi də haram saymazdıq[111]. Onlardan əvvəlkilər də bu şəkildə yalana sarıldılar[112], axırda qəzəbimizi daddılar. De ki: “Yanınızda (iddianızı isbat edəcək) bir elminiz varmı ki, onu bizə göstərəsiniz? Siz ancaq zənnə qapılır və ancaq yalan uydurursunuz!”

 

قُلْ فَلِلّٰهِ الْحُجَّةُ الْبَالِغَةُۚ فَلَوْ شَٓاءَ لَهَدٰيكُمْ اَجْمَع۪ينَ

149. De ki: “Açıq-aydın dəlillər Allahın dəliləridir. Seçimi (sizə buraxmayıb) Allah etmiş olsaydı[113] əlbəttə hamınızı yola gətirərdi”.

 

قُلْ هَلُمَّ شُهَدَٓاءَكُمُ الَّذ۪ينَ يَشْهَدُونَ اَنَّ اللّٰهَ حَرَّمَ هٰذَاۚ فَاِنْ شَهِدُوا فَلَا تَشْهَدْ مَعَهُمْۚ وَلَا تَتَّبِعْ اَهْوَٓاءَ الَّذ۪ينَ كَذَّبُوا بِاٰيَاتِنَا وَالَّذ۪ينَ لَا يُؤْمِنُونَ بِالْاٰخِرَةِ وَهُمْ بِرَبِّهِمْ يَعْدِلُونَ۟

150. De ki: “Bunları Allah haram etmişdir”- deyə, şəhadət verəcək şahidlərinizi gətirin! Əgər şahidlik edərlərsə, əsla sən onlarla bərabər şahidlik etmə! Ayələrimiz qarşısında yalana sarılanların və axirətə inanmayanların arzularına tabe olma. Onlar (başqalarını[114]) öz Rəbbinə tay tuturlar[115].

 

قُلْ تَعَالَوْا اَتْلُ مَا حَرَّمَ رَبُّكُمْ عَلَيْكُمْ اَلَّا تُشْرِكُوا بِه۪ شَيْـًٔاۜ وَبِالْوَالِدَيْنِ اِحْسَانًاۚ وَلَا تَقْتُلُٓوا اَوْلَادَكُمْ مِنْ اِمْلَاقٍۜ نَحْنُ نَرْزُقُكُمْ وَاِيَّاهُمْۚ وَلَا تَقْرَبُوا الْفَوَاحِشَ مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَمَا بَطَنَۚ وَلَا تَقْتُلُوا النَّفْسَ الَّت۪ي حَرَّمَ اللّٰهُ اِلَّا بِالْحَقِّۜ ذٰلِكُمْ وَصّٰيكُمْ بِه۪ لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ

151. De ki: “Gəlin, Rəbbinizin qoyduğu haramları/qadağaları sizə sıralayım: Ona heç bir şeyi şərik qoşmayın! Valideynlərlə xoş rəftar edin[116]. Yoxsulluq ucbatından övladlarınızı öldürməyin, sizin də onların da ruzisini Biz veririk. Fahiş/çirkin işlərin[117] açığına da gizlisinə də yaxınlaşmayın! Haqlı səbəblə olması xaric, Allahın haram buyurduğu cana qıymayın![118] O, bunları sizə əmr edir. Bəlkə ağlınızı işlədərsiniz.

 

وَلَا تَقْرَبُوا مَالَ الْيَت۪يمِ اِلَّا بِالَّت۪ي هِيَ اَحْسَنُ حَتّٰى يَبْلُغَ اَشُدَّهُۚ وَاَوْفُوا الْكَيْلَ وَالْم۪يزَانَ بِالْقِسْطِۚ لَا نُكَلِّفُ نَفْسًا اِلَّا وُسْعَهَا وَاِذَا قُلْتُمْ فَاعْدِلُوا وَلَوْ كَانَ ذَا قُرْبٰىۚ وَبِعَهْدِ اللّٰهِ اَوْفُواۜ ذٰلِكُمْ وَصّٰيكُمْ بِه۪ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَۙ

152. Həddi-büluğa çatana qədər -xeyirxahlıq məqsədi istisna olmaqla[119]– yetimin malına yaxınlaşmayın[120]. Ölçünü və çəkini tam həssaslıqla yerinə yetirin. Biz heç kimə gücünün artığını yükləmirik. Ən yaxınınızın əleyhinə də olsa[121], danışanda ədalətli olun. Allaha verdiyiniz sözü, yerinə yetirin. O, bunları sizə əmr edir. Bəlkə ağlınızda olan doğru biliyi işlədərsiniz.

 

وَاَنَّ هٰذَا صِرَاط۪ي مُسْتَق۪يمًا فَاتَّبِعُوهُۚ وَلَا تَتَّبِعُوا السُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِكُمْ عَنْ سَب۪يلِه۪ۜ ذٰلِكُمْ وَصّٰيكُمْ بِه۪ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ

153. Mənim doğru yolum budur! Onu tutub gedin. Başqa yolları tutub getməyin. Yoxsa (o yollar) sizi Allahın yolundan ayırar[122]. O, bunları sizə əmr edir. Bəlkə Allaha qarşı gəlməkdən çəkinəsiniz.

 

ثُمَّ اٰتَيْنَا مُوسَى الْكِتَابَ تَمَامًا عَلَى الَّذ۪ٓي اَحْسَنَ وَتَفْص۪يلًا لِكُلِّ شَيْءٍ وَهُدًى وَرَحْمَةً لَعَلَّهُمْ بِلِقَٓاءِ رَبِّهِمْ يُؤْمِنُونَ۟

154. Sonra Musaya o kitabı; yaxşı davrananlara neməti tamamlamaq, hər şeyi açıqlamaq, bir rəhbər və rəhmət olsun deyə vermişdik. Bəlkə Rəbbinin huzuruna çıxacaqlarına inanıb güvənərlər.

 

وَهٰذَا كِتَابٌ اَنْزَلْنَاهُ مُبَارَكٌ فَاتَّبِعُوهُ وَاتَّقُوا لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَۙ

155. Bu da nazil etdiyimiz bir kitabdır. Çox faydalı biliklərlə doludur. Artıq buna tabe olun və Allaha qarşı gəlməkdən çəkinin ki, sizə rəhm edilsin.

 

اَنْ تَقُولُٓوا اِنَّمَٓا اُنْزِلَ الْكِتَابُ عَلٰى طَٓائِفَتَيْنِ مِنْ قَبْلِنَاۖ وَاِنْ كُنَّا عَنْ دِرَاسَتِهِمْ لَغَافِل۪ينَۙ

156. Yoxsa siz belə deyərdiniz: “Kitab bizdən əvvəlki iki tayfaya (yəhudi və xristianlara) nazil oldu. Biz onların oxuduqlarından xəbərsiz idik”.

 

اَوْ تَقُولُوا لَوْ اَنَّٓا اُنْزِلَ عَلَيْنَا الْكِتَابُ لَكُنَّٓا اَهْدٰى مِنْهُمْۚ فَقَدْ جَٓاءَكُمْ بَيِّنَةٌ مِنْ رَبِّكُمْ وَهُدًى وَرَحْمَةٌۚ فَمَنْ اَظْلَمُ مِمَّنْ كَذَّبَ بِاٰيَاتِ اللّٰهِ وَصَدَفَ عَنْهَاۜ سَنَجْزِي الَّذ۪ينَ يَصْدِفُونَ عَنْ اٰيَاتِنَا سُٓوءَ الْعَذَابِ بِمَا كَانُوا يَصْدِفُونَ

157. Yaxud da belə deyərdiniz: “O kitab bizə nazil olmuş olsaydı, biz onlardan daha doğru yolda olardıq”. Artıq sizə Rəbbinizdən açıq bir dəlil, bir rəhbər və bir rəhmət gəldi. Bundan sonra Allahın ayələrini yalan sayan və onlardan qaçındıran kimsədən daha zalım kim ola bilər? Ayələrimizdən qaçınanları, qaçındıqlarına görə ən pis əzabla cəzalandıracayıq.

 

هَلْ يَنْظُرُونَ اِلَّٓا اَنْ تَأْتِيَهُمُ الْمَلٰٓئِكَةُ اَوْ يَأْتِيَ رَبُّكَ اَوْ يَأْتِيَ بَعْضُ اٰيَاتِ رَبِّكَۜ يَوْمَ يَأْت۪ي بَعْضُ اٰيَاتِ رَبِّكَ لَا يَنْفَعُ نَفْسًا ا۪يمَانُهَا لَمْ تَكُنْ اٰمَنَتْ مِنْ قَبْلُ اَوْ كَسَبَتْ ف۪ٓي ا۪يمَانِهَا خَيْرًاۜ قُلِ انْتَظِرُٓوا اِنَّا مُنْتَظِرُونَ

158. Bunlar, yoxsa özlərinə mələklərin gəlməsini[123] və ya Rəbbinin gəlməsini ya da Rəbbinin qatından bəzi əlamətlərin gəlməsinimi gözləyirlər? Rəbbinin qatından bəzi əlamətlərin gəldiyi gün daha əvvəl iman etməmiş olanın o andakı imanı və ya imanlı olaraq yaxşılıq etməmiş olanın o an etdiyi yaxşıılıq özünə fayda verməz[124]. De ki “Siz gözləyin, şübhəsiz, biz də gözləyirik”.

 

اِنَّ الَّذ۪ينَ فَرَّقُوا د۪ينَهُمْ وَكَانُوا شِيَعًا لَسْتَ مِنْهُمْ ف۪ي شَيْءٍۜ اِنَّمَٓا اَمْرُهُمْ اِلَى اللّٰهِ ثُمَّ يُنَبِّئُهُمْ بِمَا كَانُوا يَفْعَلُونَ

159. Dinlərini firqələrə bölüb, şiələşənlərlə/müəyyən insanlar ətrafında dəstə-dəstə olanlarla sənin heç bir əlaqən yoxdur! Onların işi Allaha qalmışdır[125] Daha sonra Allah onlara nə etdiklərini özlərinə bildirəcəkdir.

 

مَنْ جَٓاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ اَمْثَالِهَاۚ وَمَنْ جَٓاءَ بِالسَّيِّئَةِ فَلَا يُجْزٰٓى اِلَّا مِثْلَهَا وَهُمْ لَا يُظْلَمُونَ

160. Kim (Allahın huzuruna) bir yaxşılıqla gələrsə ona on qatı verilir. Bir pisliklə gələn isə ancaq misli ilə cəzalandırılır və onlar haqsızlığa məruz qalmazlar[126].

 

قُلْ اِنَّن۪ي هَدٰين۪ي رَبّ۪ٓي اِلٰى صِرَاطٍ مُسْتَق۪يمٍۚ د۪ينًا قِيَمًا مِلَّةَ اِبْرٰه۪يمَ حَن۪يفًاۚ وَمَا كَانَ مِنَ الْمُشْرِك۪ينَ

161. De ki: “Rəbbim məni doğru yola[127], mükəmməl dinə, dini Allaha has kılan İbrahimin dininə/yoluna yönəltdi. O, heç müşriklərdən olmadı.

 

قُلْ اِنَّ صَلَات۪ي وَنُسُك۪ي وَمَحْيَايَ وَمَمَات۪ي لِلّٰهِ رَبِّ الْعَالَم۪ينَۙ

162. De ki: “Mənim namazım da, bütün ibadətlərim də, həyatım və ölümüm də aləmlərin Rəbbi Allah üçündür.

 

لَا شَر۪يكَ لَهُۚ وَبِذٰلِكَ اُمِرْتُ وَاَنَا۬ اَوَّلُ الْمُسْلِم۪ينَ

163. Onun heç bir şəriki yoxdur! Mənə belə əmr olunmuşdur[128] və mən müsəlmanların ilkiyəm.

 

قُلْ اَغَيْرَ اللّٰهِ اَبْغ۪ي رَبًّا وَهُوَ رَبُّ كُلِّ شَيْءٍۜ وَلَا تَكْسِبُ كُلُّ نَفْسٍ اِلَّا عَلَيْهَاۚ وَلَا تَزِرُ وَازِرَةٌ وِزْرَ اُخْرٰىۚ ثُمَّ اِلٰى رَبِّكُمْ مَرْجِعُكُمْ فَيُنَبِّئُكُمْ بِمَا كُنْتُمْ ف۪يهِ تَخْتَلِفُونَ

164. De ki: “Allah hər şeyin Rəbbi olduğu halda, mən Ondan başqa bir Rəbbmi axtarım? Hər kəs günahı yalnız öz əleyhinə qazanır. Heç bir günahkar başqasının günahını yüklənməz. Sonra dönüb gələcəyiniz yer Rəbbinizin huzurudur. O sizə ixtilafa düşdüyünüz şeyləri bildirəcəkdir.

 

وَهُوَ الَّذ۪ي جَعَلَكُمْ خَلَٓائِفَ الْاَرْضِ وَرَفَعَ بَعْضَكُمْ فَوْقَ بَعْضٍ دَرَجَاتٍ لِيَبْلُوَكُمْ ف۪ي مَٓا اٰتٰيكُمْۜ اِنَّ رَبَّكَ سَر۪يعُ الْعِقَابِۘ وَاِنَّهُ لَغَفُورٌ رَح۪يمٌ

165. Sizi bu yerlərdə əvvəlkilərin yerinə gətirən Odur. Birinizin dərəcəsini digərindən üstün edir ki, verdikləri ilə sizi çətin bir imtahandan keçirsin[129] Şübhəsiz ki, Rəbbin ən uyğun cəzanı tezliklə verəndir. Bilin ki, O həm də bağışlayandır, rəhmlidir.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

[1] Bax: Fatihə 2-ci ayənin dipnotu.

[2] Bax: Maidə 5/76; Furqan 25/43.

[3] Bax: Maidə 5/76; Ənam 6/150; Furqan 25/43.

[4] Yediyimiz qidalar, bütün canlılar və biz insanların əsası, su ilə torpağın birləşməsindən yəni, palçıqdan əmələ gəlmişdir.

[5] Vücudun yaradılışı əsnasında ölçüləri qoyulan son yaşama tarixi, bioloji ömür sayılır. Bu ölçülər, mayalanmış yumurta halına gəldiyi zaman müəyyən edilir (Abəsə 80/17-19).

[6] Müddəti müəyyən edilmiş əcəl (əcəli müsəmma), yalnız Allahın bildiyi yaşama tarixidir. Bu müddət bitdiyi zaman insan ölür. Bəzi səhv davranışlar, bu əcəli qısalda bilər (İbrahim 14/10; Nuh 71/4). Bir nümunəsi də Yunus əleyhissəlamdır (Saffat 37/139-149).

[7] Bax: Zuxruf 43/84.

[8] Allahın ayələri, Allahın kitablarında olanlarla məhdud deyildir. Təbiətdə olan hər şey Allahın ayəsidir. Çevrəmizdə və vücudumuzda yer alan bu ayələr, Quran ayələri ilə birə bir uzlaşır. Özünü yaradanın Allah olduğunu bilməyən yoxdur. Quran ayələrinin öz fitrəti və təbiətdəki müşahidələri ilə tam bir uzlaşma içində olduğunu görən hər kəs Quranın Allahın kitabı olduğu qənaətinə gəlir (Füssilət 41/53). Allahın dini, varlıqlardakı qanun və qaydalar ilə tam bir üzlaşma içindədir (Rum 30/30). Allahın ayələrini istismar edərək insanları sömürənlər də nazil olan ayələri istismar edərək dindən mənfəət saxlayanlar kimi elədiklərindən məsuliyyət daşıyırlar. Dürüst davranan elm adamları hamısı, Allahdan başqa ilah olmadığına tam əmindirlər (Ali İmran 3/18).

[9] Bax: Yasin 36/46.

[10] Bax: Kaf 50/5.

[11] Bax: Şuara 26/6.

[12] Allah ilə üzləşmə məsələsini yalan hesab edənlər, mütləq zərərdədirlər (Ənam 6/31).

[13] Bunlar, Muhəmməd əleyhissəlamı deyil, elçi olaraq gətirdiyi kitabı qəbul etmədikləri üçün nə edərsə etsin, ona inanmayacaqlar. Firon və xanədanının Musa əleyhissəlamın göstərdiyi möcüzələr qarşısında dedikləri bundan başqası deyildi (Bax: Yunus 10/75-78; Nəml 27/7-14). Eyni şey İsa əleyhissəlama da edildi (Maidə 5/110).

[14] Bax: Furqan 25/7.

[15] Lut xalqında olduğu kimi, gələn mələk ancaq cəza yağdırmaq üçün gəlir (Hud 11/75-83; Hicr 15/8).

[16] Allahın Nəbi olaraq göndərdiyi rəsulların/elçilərin hamısı kişi xeylağıdır (Nəhl 16/43-44).

[17] Bax: Rad 13/32; Hicr 15/11; Ənbiya 21/41; Yasin 36/30; Zuxruf 43/7.

 

[18] Bax: Fatır 35/45.

[19] Bax: Ənam 6/30-31.

[20] Ayədəki ( fâtır = فاطر ) bir şeyi uzunlamasına bölən anlamındadır (Müfrədat). Allah, bütün varlıqları bu qanuna əsasən yaratmışdır.

[21] Bax: Ali İmran 3/185; Zümər 39/61.

[22] Bax: Ənam 6/93; Şura 42/7.

[23] “Onu” kəlməsi həm son kitab həm də son elçi Muhəmməd əleyhissəlamı işarət edir (Bəqərə 2/89, 146; Əraf 7/157; Saf 61/6).

[24] Allah ilə insanlar arasında bir vasitəçi olduğunu iddia edən.

[25] Bax: Ənam 6/93; Əraf 7/37; Yunus 10/17; Hud 11/18; Ankəbud 29/68.

[26] Bax: Kəf 18/52; Qəsas 28/62, 74.

[27] Bax: Zümər 39/3; Mücadələ 58/18.

[28] Kafirlərin qərəzli davranışları, bir təmsillə izah edilmişdir. Buradakı məcaz, həqiqət kimi görüldüyü üçün bənzətmə ədatı olan “sanki” kəlməsi ilə ifadə etmişik (Yasin 36/8-10; Loğman 31/6-7; Casiyə 45/6-7). “Sanki” kəlməsi yazılmazsa bəzi insanlar, Allahın kafirlərə tövbə qapısını bağladığını və azad qərar almalarına mane olduğunu zənn edəcəklər (Nisa 4/18). Ayələri görmək istəməyənlər, qəlblərini, qulaqlarını və gözlərini lazım olduğu kimi işlətməz; həqiqətləri görmək, duymaq və başa düşmək istəməzlər (Füssilət 41/5). Sanki Allah onların qəlblərini və qulaqlarını möhürləmiş, gözlərinə də pərdə çəkmiş kimi davranırlar. Ayrıca Allah, kafirləri, ənama yəni qoyun, keçi, inək və dəvəyə bənzətmişdir.  Bunun səbəbi də bu orqanlarını bir insan kimi işlətməmələridir ( Əraf 7/179;Furqan 25/43-44).

[29] Əyədə keçən əsatir  (أَسَاطِيرُ) kəlməsi, “bir şeyi hizaya gətirmək, saf tutmaq” mənalarına gələn  (سطر) kökündən törəmiş olan usturə  (اسطورة) kəlməsinin cəmidir (Müüfrədat). Sətara (سَطَرَ) feilinin “yazı yazmaq” anlamına gəlməsi, hərflərin hizaya gətirilməsi, anlamlı şəkildə sıralanması səbəbiylədir. Doqquz yerdə keçən əsatirul-əvvəlin (أَسَاطِيرُ الْأَوَّلِينَ) ifadəsi, Quranda deyilənlərin yeni olmadığını, əvvəlki ilahi kitablarda, yazı və səhfələrdə onsuz da mövcud olduğunu ifadə etmək üçün, kafirlər/ayələri görmək istəməyənlər tərəfində aşağılamaq, lağa qoymaq üçün işlədilən bir ifadə tərzidir. Belə deyərək, Quranın əvvəlki kitabları təsdiq etmə özəlliyini də istismar etmişlərdir (Ənfal 8/31; Nəhl 16/24; Möminun 23/83; Furqan 25/5; Əhqaf 46/17; Qələm 68/15; Mutaffifin 83/13).

[30] Bax: Füssilet 41/26.

[31] Daha əvvəl gizlədikləri şeylər, işlədikləri günahlar ola biləcəyi kimi, həqiqətlər də ola bilər. Dünyaya təzədən göndərilsələr, həqiqətləri gizləyəcək və eyni günahları işləyəcəklər.

[32] Bax: Möminun 23/37; Duhan 44/34-35; Casiyə 45/24.

[33] Bax: Əhqaf 46/34.

[34] Bax: Ənkəbud 29/64; Muhəmməd 47/36; Hədid 57/20.

[35] Qəsas 28/85.

[36] “Şaə” ( شاء ) feili “bir şey etmək” mənasındakı şey ( شيء) məsdərindən törəmişdir. Allahın bir şey etməsi o şeyi var etməsi, insanın bir şey etməsi də o şey üçün lazım olan səyi göstərməsidir (“Mufrədat”). Allah, hər şeyi bir ölçüyə görə var edər (Qəmər 54/49, Rad 13/48). Allah hər kəsin doğru yolda olmasını istəyər (Nisa 4/26) amma təkcə doğru işlər görəni doğru yolda sayar (Nur 24/46). Buna görə “şaə” feilinin icraçısı bəndə olarsa “seçib etdi”, Allah olarsa, “seçib yaratdı” mənasına gəlir. Allah, insanlara seçimlərinə görə davranma hürriyyəti verməsəydi, heç kimsə yanlış bir iş görə bilməz və imtahan deyə də bir şey olmazdı (Nəhl 16/93, Yunus 10/99). Yanlış bir qədər anlayışını İslama yerləşdirmək istəyənlər, böyük bir təhrifə yol verərək şaə ( شاء ) feilinə hər yerdə iradə yəni “istəmək və diləmək” mənasını vermiş və bunu təfsirlərə hətta sözlüklərə belə yerləşdirərək, bir çox ayənin məalını pozmuşlar.

[37] Bax: Kəhf 18/6; Şuara 26/3.

[38] Möcüzə tələb edib, sonra ona inanmayan xalqlar (Şuara 26/154) həlak edilmişlər (Əraf 7/103-136; İsra 17/59, 90-93)

[39] Allah, Adəm əleyhissəlamdan son Nəbi Muhəmməd əleyhissəlama qədər bütün nəbilərə kitab vermişdir İmtahan ecabı qoyduğu kiçik fərqlər xaricində hamısında ana yol eyni olduğu üçün biri digərini təsdiq edər (Maidə 5/48).

[40] Şura 42/29.

[41] Ayədə keçən  (yeşe’ = يشأ) feilinin kökü “var etmək” anlamında olan (şey = شيء) dir (Müfrədat). Buna görə insan bir şeyin olmasını istəyəcək və ona təşəbbüs göstərdikdən sonra Allah da ona layiq olanı vermiş olur.

[42] Bax: Yunus 10/22-23; İsra 17/67.

[43] İnsanları yoldan çıxaranlar insan və cin şeytanları olduğu üçün (Nas 114/1-6) (əş-şeytan = الشَّيْطَانُ) kəlməsi cins isim olaraq məal verilmişdir.

[44] Bax: Əraf 7/163-166; İsra 17/15.

[45] Həmd, birini etdiyi işdən ötrü tərifləməkdir. “Hər cür tərif Aləmlərin Rəbbi Allaha məxsusdur!” demək, Onu ən gözəl tərif etməyin yoludur. Həmd, şükür kəlməsindən daha geniş məna ifadə edir. Quranda Allahı həm digər bütün canlılar həm də insanlar “həmd=tərif” edərlər. Ancaq “şükür” kəlməsi təkcə insanlarla əlaqəlidir. Şükür, daha çox bir şeyin qarşılığını ifadə etmək üçün işlədilir. Buna görə Rəbbimiz “Mənə şükr edin, nankorluq etməyin!” buyurmaqdadır (Bəqərə 2/152).

[46] Dinləmək, görmək və qəlb yəni könül, insana ruh üflənməsi ilə birlikdə meydana gələn və onu digər canlılardan fərqli hala gətirən şeydir.

[47] Bax: Tə-ha 20/1-3;Fatır 35/18; Yasin 36/11; Kaf 50/45.

[48] Bax: Kəhf 18/28.

[49] Firnə sözü imtahan mənasına da gəlir. Bax: Ənam 6/23-cü ayənin dipnotu.

[50] Salam aleykum sözü dilimizdə “Üzərinizə sağlıq-salamatçılıq, əminamanlıq olsun!” deməkdir.

[51] Ayədə keçən (جَهَالَةٍ = cəhalət) kəlməsi dilimizdə də işlədilir. Cahillik, bilməmək və eyni zamanda bildiyi halda özünə hakim olmadan səhv iş görməkdir. Yusif əleyhissəlamın dediyi kimi: “Rəbbim! Bu qadınların istədiklərinə tabe olmaqdansa, həbsə girməyi seçirəm. Onların oyununu məndən uzaqlaşdırmasan, onlara meyl salar və cahillik edənlərdən olaram” (Yusif 12/33). Yusif əleyhissəlam, özünə hakim olmamaqdan qorxurdu. Ona görə də cahillik sadəcə bilməmək deyil, özünə hakim ola bilməmək, acizlik mənasına da gəlir.

[52] Bax: Mömin 40/66.

[53] Var olduğu halda hiss orqanlarından uzaq olana və ya insanın bilmədiyi şeylərə “qeyb” deyilir (Müfrədat).

[54] Ölüm, bədəninin canlılığının sona çatması, vəfat isə ruhun bədəndən ayrılmasıdır. Bu ayəyə görə insan hər gecə vəfat edilməkdədir, ancaq bu əsnada bədən ölmüş deyil, canlıdır amma yuxu halındadır. Ölən yəni cansız bədənə ruh geri dönməz.

[55] Əcəli-Müsəmma, müəyyən edilmiş əcəldir. Bax: Ənam 6/2-ci ayənin dipnotu.

[56] Bax: Rad 13/11; Tariq 86/4.

[57] Xalq arasında Əzrail adında tək bir ölüm mələyi olduğuna inanılır.  Bu ayə və daha bir çox ayəyə görə, insanların canını almaqla vəzifəli mələklər birdən çoxdur (Nəhl 16/28-33; Səcdə 32/11). Eyni şeyi hədislərdə də görürük (Buxari, Cənaiz 69, Ənbiya 31; Müslim, Fəzail 157-158; Müsnəd II, 269, 351). Əzrail kəlməsi, Qurani Kərimdə və səhih hədislərdə yoxdur.

[58] Allah burada və bir çox ayələrdə (Bəqərə 2/202; Ali İmran 3/199; Maidə 5/4) hesabı tez bir anda görəcəyini bildirir və məhşərdə şəfaətin olmayacağını açıq şəkildə ifadə edir (Bəqərə 2/48, 254; Ənam 6/70; İnfitar 82/19). Ancaq insanların çoxu bir-birinə zidd rəvayətlərə əsaslanaraq, məhşər yerində insanların öz nəbilərinə gəlib şəfaət istəyəcəklərini, onlar da bunu rədd edib, bunu təkcə Muhəmməd əleyhissəlamın qəbul edəcəyini və onun “mən şəfaəti ancaq öz ümmətimin böyük günah işləyənlərinə saxladım” deyəcəyini və bunun da adı şəfaəti kubra/böyük şəfaət olacağını iddia etmişlər (Buxari Ənbiya 3,8, Təfsir Bəni İsrail 5; Müslim, İman 327). Halbuki, Muhəmməd əleyhissəlamın özünün belə necə qarşılanacağını bilmədiyini Uca Rəbbimizkitabında bildirmişdir (Əhqaf 46/9), qeybi də bilmədiyini göstərmişdir (Ənam 6/50; Əraf 7/188; Hud 11/31).

[59] Bax: Ali-İmran 3/154.

[60] Allah, göyləri, yeri və ikisi arasındaki varlıqları, insanları və cinləri çətin bir imtahandan keçirmək üçün yaratmışdır. Bunu Hud surəsinin 7-ci ayəsində izah etmiş, digər ayələrdə də “(بِالْحَقِّ) o həqiqət üçün” ifadəsi ilə işarət etmişdir *Hud 11/7; İbrahim 14/19; Hicr 15/85; Nəhl 16/3 Ənkəbud 29/44, Rum 30/8; Təğabun 64/3).

[61] Ayədə keçən “kevkeb = كوكب” kəlməsi planet mənasına gəlir. Quranda ulduz üçün “nəcm = نجم” kəlməsi keçir. Qiyamətdən qabaq ulduzların sönəcəyindən (Mürsəlat 77/8; Təkvir 81/2), planetlərin də dağılacağından bəhs edərək (İnfitar 82/2) iki kəlmənin fərqli olduğunu ortaya qoymuşdur. İbrahim əleyhissəlamın gördüyü planet, dünyadan baxanda çox parlaq ulduz kimi görünən Venera ola bilər.

[62] Hənif, bir tək ilaha qulluq edən, şərik qoşmayan muxlis bir insanın vəsfidir (Bax, Ali-İmran, 3/95; Yunus, 10/105; Nahl 16/120; Hacc 22/31; Zümər, 39/2-3, 11, 14)

[63] ` Allahın varlığı və birliyi xüsusunda heç kimin şübhəsi yoxdur. İlah qəbul edilənlər, Allah ilə araya qoyulan vasitələrdir. Heykəllərin ilah olmadığını hər kəs bildiyi üçün o günahı işləyən heç kim bağışlanmaz. Ümməti Muhamməddən heç kim bütə sitayiş etmir ancaq çoxu Muhəmməd əleyhissəlamı, imamları və din xadimlərini ilah olaraq qəbul etdiklərinin fərqində deyillər. Dinin tək sahibi, hakimi, səlahiyyət sahibi Allah olduğu halda bu səlahiyyəti Nəbimizə, imamlara  və din xadimlərinə vermək surətiylə, dində ilahlar, rəbblər piramidası yaratmışlar (Bax, Hud 11/1-2).Bəyyinə 3-4).

[64] Təbiət ayələrini oxuyaraq doğru imana, biliyə yiyələnən İbrahim əleyhissəlam, Allaha tam güvənən bir gənc olaraq güçlü bir mücadələyə girmiş, kralın qarşısında belə öz mətanətini qorumuşdur (Bəqərə 2/258). İbrahimlə bacarmadığını anlayanlar, onu odda yandırmağa qərar verirlər. İbrahimin təslimiyyətini görən Rəbbimiz onu qorumuş və atəşə onu yaxmaması əmrini vermişdi (Ənbiya 21/68-69). Bütün bunlar, Allaha olan güvənməyin insana bağışladığı müsbət keyfiyyətlərin bir nümunəsidir (Mümtəhinə 60/4-7).

[65] Yuxarıda 73-cü ayədən etibarən İbrahim əleyhissəlamın təbiət ayələrini müşahidə edərək Allahın varlığı, birliyi haqqındakı əminliyə hər insan qovuşur və bu xüsusda öz içində Allaha qarşı söz verir. Bu hadisə büluğ çağının başında olur (Bax: Əraf 7/172-174).

[66] Bax: Qəsas 28/56; Ənkəbud 29/69; Muhəmməd 47/17.

[67] Bax: Zümər 39/65-66.

[68] Adəm əleyhissəlam, insanlığın və bütün nəbilərin atasıdır. Bu ayələr, Adəm ilə başlayıb Muhəmməd əleyhissəlama qədər gələn bütün nəbilərə işarət etməkdə və onların hamısına kitab və hikmət verildiyini göstərməkdədir.

[69] Məkkəlilər, nəbimizi və gətirdiyi kitabı qəbul etmədilər, onu və ona inananlara əziyyət etdilər. Onlar da Mədinəyə hicrət etdilər. Allah, Məkkədən hicrət edən müsəlmanlara və onlara qucaq açan Mədinəlilərə böyük müvəffəqiyyətlər lütf etdi və 8 il sonra Məkkəni də fəth etdilər (Maidə 5/54).

[70] Bu ayədə, haqqında hökm nazil olmamış mövzularda Nəbimizin əvvəlki kitablara tabe olması əmr edilməkdədir. Məsələn: Qiblənin dəyişilməsi məsələsində, əlaqədar ayə nazil olana qədər Qüdsə tərəf yönəlməsi bu səbəbdən idi (Bəqərə 2/142-150). Maidə surəsinin 3-cü ayəsi nazil olduqdan sonra dinin tamamlandığı və artıq hər mövzuda Qurana tabe olmaq əmr edilmişdir.

[71] Bax: Ənam 6/19; Ənbiya 21/107; Furqan 25/1; Cüma 62/2-3.

[72] Ayənin mətnində keçən (əs-salat = الصَّلَاة) kəlməsinin kök anlamı, “bir şeyi buraxmamaq və həmişə arxasında olmaq deməkdir. Ayədə olduğu şəkli ilə (الصَّلَاة) deyə, isim olaraq keçdiyi hər yerdə bildiyimiz namazı ifadə etməkdədir. Bir müsəlmanın heç buraxmayacağı, həmişə arxasında olduğu tək ibadət namaz olduğu üçün ona ərəb dilində salat deyilmişdir.

[73] Bax; Ənfal 8/31.

[74] Bu, Allahın yaratma qanunudur.

[75] (El-ısbah = الْإِصْباحِ) sübhə giriş, (الصَّبَحُ = sabah) da qızıllıqdır (Məqayisul Luğa). Fəcri kazibin başından üfqü saran bu alaqaranlıq, bir qübbə kimi olanda üfqün alt tərəfində meydana gələn qaranlıq xətdə paralel olaraq uzanan bəyaz işıq kümələri ilə bölünür (Bəqərə 2/187) və süh namazı vaxtı girər.

[76] Bax: Yunus 10/5; Rad 13/2; Yasin 36/40; Rahman 55/5.

[77] Allah, “iki cütü, erkəyi və dişini, bu qanunla nütfədən yaatmışdır” (Nəcm 53/45-46). Əvvəlcə mayalanma olur, sonra ölçülər müəyyən edilir (Abəsə 80/18-19). Ərəblər su damlasına bənzəyən inciyə ((nutafə =  نُطَفةٌ) deyirlər (Lisanul Ərəb). Bu da nütfənin, bəyaz inci dənəsinə bənzədiyini göstərir. Nütfə, “qərarı məkində” meydana gəlir (Möminun 23/13). Qərar, qalınan rahat yer mənasında, məkin isə bir şeyin üzərində gücü və təsiri olan şeydir. Nütfənin həm inkişafında həm də qalmasına imkan verən yer ana rəhmidir. Yuxarıdakı ayə, ana rəhmini “müstəqar və müstəvda” deyə ikiyə ayırır. Müstəqar, mayalanma anında rəhim pərdəsinə yapışmasına qədər qalınan yerdir. Müstəvda isə cənin doğum ilə ananın vücudundan ayrılacağı yerdir. “Qadınlarınız sizin üçün əkin yeridir.” (Bəqərə 2/223).

[78] Bax: Zümər 39/6.

[79] Bax: Rad 13/4.

[80] Bax: Saffat 37/149-150; Nəhl 16/57.

[81] Bax: Zümər 39/62.

[82] “Şaə” ( شاء ) feili ilə əlaqəli bu surənin 35-ci ayəsinin 36-cı dipnotuna baxın. Allah, hər kəsin doğru yola gəlməsini istəyir (Nisa 4/26) ancaq təkcə “doğruya yönələni Özünə yönəldir” (Bax: Rad 13/27).

[83] Ayənin əslindəki «min dunillah» (دون) ifadəsindəki «dun» sözü, «üstün ziddi və üstdən aşağı” mənalarına gəlir (Tacul-Arus). Müşriklər, müqəddəsləşdirdikləri varlıqları bir tərəfdən Allaha, digər tərəfdən də insana bənzədərək, Allah ilə insan arasında bir yerə yerləşdirir və onların vasitəsiylə Allaha qovuşacaqlarına inanırlar. Ayələrdəki “min dunillah” ( من دون الله) ifadəsi, daha çox bu mənada işlədilir. Xristianların İsaya «Allahın oğlu», məkkəli müşriklərin tanrılarına «Allahın qızları», böyüklərini vasitəçi edənlərin onları «Allahın dostu» hesab etmələri buna görədir. Beləliklə, onlara şahdamarından da yaxın olan Allahı (Kaf 50/16) ikinci sıraya yerləşdirməklə  şirkə yol açır və müşrik olurlar. Təəssüf ki, təfsirlərdə kəlmənin bu doğru anlamına rast gəlinməməkdədir.

[84] Bax: Tə-ha 20/117.

[85] Bax: Hud 11/1-2; Füssilət 41/1-4.

[86] Bax: Nur 24/51.

[87] Bax: Bəqərə 2/121; Maidə 5/83-85; Ənam 6/20; Rad 13/36; Ənkəbud 29/47.

[88] Bax: Yunus 10/94.

[89] Muhəmməd əleyhissəlam da daxil heç kimin sözü Allahın sözünün yerinə keçməz. Bir kimsənin sözünü Allahın sözü yerinə qoyan, onu ilahlaşdırmış və müşrik olmuş olar. Hud 11/1-2.

[90] Ənam surəsi Məkkədə nazil olduğu üçün bu ayə, oradaki müsəlmanların, müşriklərin Allahın adını çəkərək kəsdikləri heyvanların ətindən yemədiklərini göstərir. Çünki onlar, kəsdikləri heyvanların bir qismi üzərinə Allahın adını çəkməz (Ənam 6/138) və sadəcə onları Allahdan başqası adına kəsərlərdi (Ənam 6/145). Ayə, bunun xaricində kəsilənlərin isə yeyilə biləcəklərini vurğulayır. Çünki müşriklər hər heyvanı Allahdan başqası adına kəsməzlər və bilavasitə bu ayədə onların Allahdan başqası adına kəsdikləri xaric digər kəsdiklərini niyə də yeməyəsiniz, buyurur.

[91] Allahdan başqası adına kəsilmədiyi müddətcə, bismillah demədən kəsilən heyvan ətlərinin yeyilməyəcəyinə dair bir dəlil yoxdur (Bəqərə 2/173; Maidə 5/3; Ənam 6/145; Nəhl 16/115). Bismillah, təkcə Qurban bayramı qurbanı üçün şərtdir (Həcc 22/28, 34-36). Ayələr hər şeyi açıq bir şəkildə ortaya qoyduğu halda təfsir və məallarda bu ayəyə səhv məal verilərək, bəsmələsiz kəsilən heyvan əti haram sayılmışdır. Ayədə keçən (وَإِنَّهُ لَفِسْقٌ) cümləsini əvvəlki cümləyə bağlamışlar. Halbuki bu cümlə (وَلاَ تَأْكُلُواْ ) feilinin halıdır. Yəni, “kəsilən heyvanın fisq olduğu dəqiq isə ondan yeməyin!” deyilir. Kəsilənin fisq şəklində olması (Allahdan başqası adına kəsilməsi) halını ifadə edir. Bu surəsinin 145-ci ayəsində də bu fisq “Allahdan başqası adına kəsilən heyvan” olduğu açıq-aydın göstərilir. Ayrıca heyvanın kim tərəfindən kəsildiyi deyil, onun necə kəsildiyi mühümdür. Heç bir ayədə və hədisdə heyvanı kəsənin müsəlman olması şərti yoxdur. Bir qrup səhabə Rəsulullaha gəlib: ey Allahın elçisi! Bəziləri bizə ət gətirir. Üzərinə Allahın adını çəkib çəkmədiklərini bilmirik. Ondan yeyəkmi, yeməyəkmi?” deyə soruşdular, dedi ki: “Siz Allahın adını çəkin və yeyin!” (Buxari, Zebaih, 21; Əbu Davud, Ədahi 13-19).

[92] Bax: Nəhl, 16/106.

[93] İsra 17/15-16; Fatır 35/42-43.

[94] Allahın iki cür iradəsi vardır; biri arzu və istəyini, digəri qərarını bildirir. O, hər insanın yola gəlməsini və pis əməllərdən əl çəkməsini istəyir (Nisa 4/26-27). Arzu, istək anlamındakı iradəsi yerinə gəlməyə bilər. Çünkü, bunun həyata keçməsini insanların istəyinə bağlamışdır. Belə ki, Allah bütün insanların tövbə etməsini istəyir, amma etmirlər. Allahın qərar anlamındakı iradəsi isə dəqiq yerinə gəlir və verdiyi “ol” əmri ilə birlikdə meydana gəlir (Bəqərə 2/117; Yasin 36/82).

[95] Yoldan çıxan insanı, öz fitrətinə qarşı çıxmaması üçün Allah müxtəlif yollarla xəbərdar edir. Qəlbinin sıxılması da bu səbəblədir. (Tövbə 9/115; Şəms 91/8-10)

[96] Bax: Yunus 10/100.

[97] Hikmət, Allahın endirdiyi və yaratdığı ayələrdən doğru biliyə qovuşma yolu və əldə edilən doğru bilikdir. Allahın kitabındakı hikmətə qovuşma üsulu, o kitabın içində izah edilmişdir (Ali İmran 3/7; Hud 11/1-2; Füssilət 41/3).

[98] Bax: Nisa 4/48 və dipnotu. Allah, şirkin xaricindəki günahları əfv edəcəyini bildirdiyi üçün müşrik olmadığı halda cəhənnəm cəzasına çarpılanlar da oradan çıxarıla bilər (Nisa 4/93).

[99] Qoyun, keçi, inək və dəvə.

[100] Bax: Yunus 10/100.

[101] “Şaə” ( شاء ) feili ilə əlaqəli bu surənin 35-ci ayəsinin 36-cı dipnotuna baxın.

[102] Bax: Maidə, 5/103.

[103] Bax: Bəqərə 2/267.

[104] Bu ayəyə görə ancaq axıdılmış qan haramdır, damarlarda qalan qan haram deyil.

[105] Allahdan başqası adına kəsildiyi dəqiq bilinmədikcə, müsəlman olmayanların kəsdiyi və ya bəsmələsiz kəsilən heyvanın əti haram deyildir. Əksini göstərən nə bir ayə nə də bir hədis vardır (Bax: Ənam 6/121).

[106] Bax: Bəqərə 2/173; Maidə 5/3; Nəhl 16/115.

[107] Yəhudilər quruda yaşayan heyvanlardan ancaq dırnaqlı və cüt dırnaqlı göyüş gətirənləri yeyə bilərlər (Levililər, 11: 1-3; Təsniyə, 14/6) Bu qaydaya görə inək, qoyun, keçi, ceyran, maral kimi heyvanları yemək halal (Təsniyə 14, 4-5) göyüş gətirməsinə baxmayaraq, dəvə, dovşan və göyüş gətirməyən donuz haramdır (Ləvililər 14, 4-8; Təsniyə 14, 7-8)

[108] Bütün bu qadağaların ən böyük səbəbi, yəhudilərin dində həddi aşmaları səbəbiylədir. Allah da onları bu cür qadağalarla cəzalandırmışdır. Bax: Nisa 4/160-161; Nəhl 16/118.

[109] Bu təzyiq, onların düşünüb yola gəlmələrinə köməklik üçündür (Ənam 6/43)

[110] Şaə feilinin cümlənin axışından anlaşılan bir məfulu vardır. Buradakı məful “başqa bir halda olmamız” şəklindədir. Məala “fərqli” kəlməsini əlavə etməyimizin səbəbi budur.

[111] Bax: Nəhl, 16/35.

[112] Bu yalan, insanların iradəsiz varlıqlar kimi göstərilməsi, Allah nəyi əmr etdi isə onu robot kimi yerinə gətirdikləri yalanıdır. Bu tip insanlar, etdiyi işləri Allaha yükləməyə çalışır, əzəldən hər şeyin yazılı olduğunu iddia edərək başqa bir dini baxış sərgiləyirlər. Halbuki Allah, insanların və cinlərin seçim haqqı olduğunu bildirir (QƏSAS 28/68; İnsan, 2-3).

[113] Bax: Yunus 10/99.

[114] Bax: Maidə 5/76; Furqan 25/43.

[115] Bax: Ənam 6/1.

[116] Uca Allahın ata-anaya yaxşı davranmağı əmr edən digər ayələr bunlardır: Nisa 4/36; İsra 17/23; Əhkaf 46/15.

[117] Fahiş/çirkin işlər, deyə məal verdiyimiz “fəvahiş” kəlməsi cəmdir. Ərəbcə cəm ən az üçü göstərir. Bunlardan zina (İsra 17/32) və digər ikisi  kişi-kişiyə, qadın-qadına olan cinsi əlaqədir (Əraf 7/80; Ənkəbud 29/28).

[118] Adam öldürməyin haqlı olduğu hallar, savaş (Bəqərə 2/190), qisas (Bəqərə 2/178-179; İsra 17/33) və terror cinayəti törədənlərdən bir qisminə verilən cəzadır (Maidə 5/33).

[119] Bax: Bəqərə 2/220.

[120] Bax: Nisa 4/6.

[121] Nisa 4/135; Maidə 5/8.

[122] Bax: Əraf 7/16-17.

[123] Bax: Bəqərə 2/210; Nəhl 16/33; Haşr 59/2.

[124] Bax: Nisa 4/18; Münafiqun 63/ 10-11.

[125] Bu xüsus İncildə belə ifadə edilir: “Ağılsız mübahisələr, nəsil qavğaları və Müqəddəs qanunla əlaqəli mübahisə və qavğalardan uzaq dur! Bunlar faydasız və boş şeylərdir. Bir və ikinci xəbərdarlıqdan sonra o fitnəçi ilə əlaqəni kəs. Belə birinin yoldan çıxdığına və günahkar olduğuna əmin ola bilərsən. O, özü-özünü məhküm etmişdir” (İncil, Titus 3: 9-11).

[126]  Bax: Nisa 4/40; Nəml 27/89-90; Qəsas 28/84; Momin 40/40.

[127] Bax: Yasin 36/4; Zuxruf 43/43.

[128] Bax: Ənam 6/14.

[129] Bax: Yunus 10/14; Fatır 35/39.