Maidə surəsi

Maidə, süfrə mənasına gəlir və 120 ayədən ibarətdir. Adını surənin 112-ci və 114-cü ayələrindən almışdır.

بسم الله الرحمن الرحيم

Mərhəmətli, Rəhmli Allahın adıyla!

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ أَوْفُواْ بِالْعُقُودِ أُحِلَّتْ لَكُم بَهِيمَةُ الأَنْعَامِ إِلاَّ مَا يُتْلَى عَلَيْكُمْ غَيْرَ مُحِلِّي الصَّيْدِ وَأَنتُمْ حُرُمٌ إِنَّ اللّهَ يَحْكُمُ مَا يُرِيدُ

1. Ey inanıb güvənənlər! Əhdlərinizi yerinə yetirin.[1] Daha sonra sizə bildiriləcək[2] olanlar istisna olmaqla, ənam cinsi heyvanlar/qoyun, keçi, inək və dəvə[3] sizə halal edilmişdir.[4] Ehramlı halda ovlanmağı[5] da halal saymayın. Şübhəsiz ki, Allah istədiyi hökmü verir.

 

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ لاَ تُحِلُّواْ شَعَآئِرَ اللّهِ وَلاَ الشَّهْرَ الْحَرَامَ وَلاَ الْهَدْيَ وَلاَ الْقَلآئِدَ وَلا آمِّينَ الْبَيْتَ الْحَرَامَ يَبْتَغُونَ فَضْلاً مِّن رَّبِّهِمْ وَرِضْوَانًا وَإِذَا حَلَلْتُمْ فَاصْطَادُواْ وَلاَ يَجْرِمَنَّكُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ أَن صَدُّوكُمْ عَنِ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ أَن تَعْتَدُواْ وَتَعَاوَنُواْ عَلَى الْبرِّ وَالتَّقْوَى وَلاَ تَعَاوَنُواْ عَلَى الإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ وَاتَّقُواْ اللّهَ إِنَّ اللّهَ شَدِيدُ الْعِقَابِ

2. Ey inanıb güvənənlər! Allahın nişanələrinə (qoyduğu qaydalara)[6], haram aylara, hacıların yanlarında gətirdikləri qurbanlıq heyvanlara, (onlara taxılan) boyunbağlarına[7], Rəbbinin lütfünü və rizasını əldə etmək üçün Kəbəyə yönələnlərə hörmətsizlik etməyin[8]! Ehramdan çıxanda ov edə bilərsiz. Məscidi Harama girməyinizə mane olmuş[9] bir qövmə qarşı bəslədiyiniz kin, sizi azğınlığa sövq etməsin! Yaxşılıq və təqvada/pisliklərdən qorunmaqda bir-birinizlə yardımlaşın! Günah və düşmənçilikdə isə yardımlaşmayın! Allaha qarşı gəlməkdən özünüzü qoruyun! Həqiqətən. Allahın cəzası şiddətlidir.[10]

 

حُرِّمَتْ عَلَيْكُمُ الْمَيْتَةُ وَالْدَّمُ وَلَحْمُ الْخِنْزِيرِ وَمَا أُهِلَّ لِغَيْرِ اللّهِ بِهِ وَالْمُنْخَنِقَةُ وَالْمَوْقُوذَةُ وَالْمُتَرَدِّيَةُ وَالنَّطِيحَةُ وَمَا أَكَلَ السَّبُعُ إِلاَّ مَا ذَكَّيْتُمْ وَمَا ذُبِحَ عَلَى النُّصُبِ وَأَن تَسْتَقْسِمُواْ بِالأَزْلاَمِ ذَلِكُمْ فِسْقٌ الْيَوْمَ يَئِسَ الَّذِينَ كَفَرُواْ مِن دِينِكُمْ فَلاَ تَخْشَوْهُمْ وَاخْشَوْنِ الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ الإِسْلاَمَ دِينًا فَمَنِ اضْطُرَّ فِي مَخْمَصَةٍ غَيْرَ مُتَجَانِفٍ لِّإِثْمٍ فَإِنَّ اللّهَ غَفُورٌ رَّحِيمٌ

3. Leş, qan, donuz əti, Allahdan başqasının adı ilə kəsilənlər sizə haram edilmişdir. O cümlədən, canı çıxmadan qabaq kəsdikləriniz istisna olmaqla; boğulmuş, zərbə almış[11], düşüb ölmüş, buynuzlanıb ölmüş və vəhşi heyvanların yeyib-parçaladıqları heyvanlar sizə haram edildi. Canı çıxmadan kəsdikləriniz isə istisnadır. Qurbangahlar üzərində[12] kəsilənlər və fal oxları ilə pay bölmək[13] sizə haram edildi. Bunlar hamısı Fisqdir.[14] Kafirlik edənlər bu gün dininizdən ümidlərini kəsmişlər. Onlardan qorxub çəkinməyin, Məndən çəkinin! Bu gün dininizi sizin üçün kamil etdim[15], sizə olan nemətimi tamamladım və bir din olaraq sizin üçün İslamı uyğun gördüm. Kim aclıq səbəbi ilə çarəsiz qalarsa, günaha meyil etmədən (haram edilənlərdən) yeyərsə bilsin ki, Allah bağışlayandır, rəhmlidir.

 

يَسْأَلُونَكَ مَاذَا أُحِلَّ لَهُمْ قُلْ أُحِلَّ لَكُمُ الطَّيِّبَاتُ وَمَا عَلَّمْتُم مِّنَ الْجَوَارِحِ مُكَلِّبِينَ تُعَلِّمُونَهُنَّ مِمَّا عَلَّمَكُمُ اللّهُ فَكُلُواْ مِمَّا أَمْسَكْنَ عَلَيْكُمْ وَاذْكُرُواْ اسْمَ اللّهِ عَلَيْهِ وَاتَّقُواْ اللّهَ إِنَّ اللّهَ سَرِيعُ الْحِسَابِ

4. Sənə, özlərinə nəyin halal edildiyini soruşurlar. De ki, sizə təmiz olan hər şey halal edildi.[16] Əhliləşdirib yetişdirdiyiniz, Allahın sizə verdiyi bilik sayəsində ov etməyə öyrətdiyiniz vəhşi heyvanların sizin üçün tutduqlarını üzərinə Allahın adını anaraq yeyin. Allaha qarşı gəlməkdən çəkinin! Şübhəsiz, Allah çox tez haqq-hesaba çəkəndir.[17]

 

الْيَوْمَ أُحِلَّ لَكُمُ الطَّيِّبَاتُ وَطَعَامُ الَّذِينَ أُوتُواْ الْكِتَابَ حِلٌّ لَّكُمْ وَطَعَامُكُمْ حِلُّ لَّهُمْ وَالْمُحْصَنَاتُ مِنَ الْمُؤْمِنَاتِ وَالْمُحْصَنَاتُ مِنَ الَّذِينَ أُوتُواْ الْكِتَابَ مِن قَبْلِكُمْ إِذَا آتَيْتُمُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ مُحْصِنِينَ غَيْرَ مُسَافِحِينَ وَلاَ مُتَّخِذِي أَخْدَانٍ وَمَن يَكْفُرْ بِالإِيمَانِ فَقَدْ حَبِطَ عَمَلُهُ وَهُوَ فِي الآخِرَةِ مِنَ الْخَاسِرِينَ

5. Bu gün sizə təmiz olan hər şey halal edildi. Kitab verilənlərin yeməkləri sizə halal[18], sizin yeməkləriniz də onlara halaldır. İffətli mömin qadınlar və sizdən əvvəl kitab verilmiş olanlardan iffətli olan qadınlar namuslu olub zina etməmək və aşna saxlamamaq şərtilə, mehrlərini də verdiyiniz təqdirdə halaldır.[19]Kim iman etməkdən üz çevirərsə, onun əməli boşa gedər və axirətdə ziyana uğrayanlardan olar.[20]

 

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ إِذَا قُمْتُمْ إِلَى الصَّلاةِ فاغْسِلُواْ وُجُوهَكُمْ وَأَيْدِيَكُمْ إِلَى الْمَرَافِقِ وَامْسَحُواْ بِرُؤُوسِكُمْ وَأَرْجُلَكُمْ إِلَى الْكَعْبَينِ وَإِن كُنتُمْ جُنُبًا فَاطَّهَّرُواْ وَإِن كُنتُم مَّرْضَى أَوْ عَلَى سَفَرٍ أَوْ جَاء أَحَدٌ مَّنكُم مِّنَ الْغَائِطِ أَوْ لاَمَسْتُمُ النِّسَاء فَلَمْ تَجِدُواْ مَاء فَتَيَمَّمُواْ صَعِيدًا طَيِّبًا فَامْسَحُواْ بِوُجُوهِكُمْ وَأَيْدِيكُم مِّنْهُ مَا يُرِيدُ اللّهُ لِيَجْعَلَ عَلَيْكُم مِّنْ حَرَجٍ وَلَـكِن يُرِيدُ لِيُطَهَّرَكُمْ وَلِيُتِمَّ نِعْمَتَهُ عَلَيْكُمْ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ

6. Ey inanıb güvənənlər! Namaza duracağınız zaman üzlərinizi və dirsəklərə qədər birlikdə əllərinizi yuyun. Başınızı və topuqlara qədər ayaqlarınızı məsh edin.[21] Əgər cünub olmusunuzsa, (başdan ayağa) yuyunun/qüsl edin.  Xəstələndiyiniz, səfərdə olduğunuz, ayaq yolundan gəldiyiniz və ya qadınlarla yaxınlıq etdiyiniz zaman[22] su tapmasanız/sudan istifadə imkanınız olmazsa[23], pak səthə/torpağa yönəlin və onunla üzünüzə və əllərinizə məsh edin/sürtün .[24] Allah sizi çətinliyə salmaq istəməz, lakin O sizi pak, təmiz etmək və sizə olan nemətini tamamlamaq istər ki[25], bəlkə, şükür edəsiniz.

 

وَاذْكُرُواْ نِعْمَةَ اللّهِ عَلَيْكُمْ وَمِيثَاقَهُ الَّذِي وَاثَقَكُم بِهِ إِذْ قُلْتُمْ سَمِعْنَا وَأَطَعْنَا وَاتَّقُواْ اللّهَ إِنَّ اللّهَ عَلِيمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ

7. Allahın sizə olan nemətini və ona verdiyiniz, onunla bağladığınız möhkəm sözü xatırlayın! Belə ki, “eşitdik və itaət etdik!” demişdiniz.[26] Allaha qarşı gəlməkdən çəkinin! Allah sinələrdə olanı bilir.

 

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ كُونُواْ قَوَّامِينَ لِلّهِ شُهَدَاء بِالْقِسْطِ وَلاَ يَجْرِمَنَّكُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ عَلَى أَلاَّ تَعْدِلُواْ اعْدِلُواْ هُوَ أَقْرَبُ لِلتَّقْوَى وَاتَّقُواْ اللّهَ إِنَّ اللّهَ خَبِيرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ

8. Ey inanıb güvənənlər! Allah qarşısında sabitqədəm və haqqa uyğun davranan şahidlər olun! Bir cəmiyyətə olan nefrətiniz sizi ədalətsiz davranmağa söz etməsin. Siz adil olun! Haqsızlıqdan qorunmaq üçün uyğun[27] olan budur. Allaha qarşı gəlməkdən çəkinin! Allah etdiklərinizdən xəbərdardır.

 

وَعَدَ اللّهُ الَّذِينَ آمَنُواْ وَعَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ لَهُم مَّغْفِرَةٌ وَأَجْرٌ عَظِيمٌ

9. Allah, inanıb güvənən və xeyirxah işlər görənlərə vəd etmişdir: Onlar üçün həm məğfirət/bağışlanma[28] həm də böyük bir mükafat vardır.

 

وَالَّذِينَ كَفَرُواْ وَكَذَّبُواْ بِآيَاتِنَا أُوْلَـئِكَ أَصْحَابُ الْجَحِيمِ

10. Kafirlik edən və ayələrimizi yalanlayanlar isə cəhənnəm əhlidirlər.[29]

 

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ اذْكُرُواْ نِعْمَتَ اللّهِ عَلَيْكُمْ إِذْ هَمَّ قَوْمٌ أَن يَبْسُطُواْ إِلَيْكُمْ أَيْدِيَهُمْ فَكَفَّ أَيْدِيَهُمْ عَنكُمْ وَاتَّقُواْ اللّهَ وَعَلَى اللّهِ فَلْيَتَوَكَّلِ الْمُؤْمِنُونَ

11. Ey inanıb güvənənlər! Allahın sizə olan nemətini xatırlayın! O vaxt bir qövm[30] sizi ələ keçirib yox etməyə çalışırdı ancaq Allah onların əllərini sizdən çəkmişdi. Allaha qarşı gəlməkdən çəkinin. Möminlər yalnız Allaha təvəkkül etsinlər.

 

وَلَقَدْ أَخَذَ اللّهُ مِيثَاقَ بَنِي إِسْرَآئِيلَ وَبَعَثْنَا مِنهُمُ اثْنَيْ عَشَرَ نَقِيبًا وَقَالَ اللّهُ إِنِّي مَعَكُمْ لَئِنْ أَقَمْتُمُ الصَّلاَةَ وَآتَيْتُمُ الزَّكَاةَ وَآمَنتُم بِرُسُلِي وَعَزَّرْتُمُوهُمْ وَأَقْرَضْتُمُ اللّهَ قَرْضًا حَسَنًا لَّأُكَفِّرَنَّ عَنكُمْ سَيِّئَاتِكُمْ وَلأُدْخِلَنَّكُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ فَمَن كَفَرَ بَعْدَ ذَلِكَ مِنكُمْ فَقَدْ ضَلَّ سَوَاء السَّبِيلِ

12. Allah İsrail oğullarından möhkəm bir söz almışdı. Onlardan on iki nümayəndə seçmiş[31] və belə demişdi: “Mən sizinləyəm. Əgər namazı qılar, zəkatı verər və elçilərimə inanar, onları dəstəkləyərsinizsə[32], Allaha gözəl bir borc verərsinizsə[33], əlbəttə, sizin pisliklərinizi örtərəm və and olsun, sizi içindən çaylar axan cənnətlərə qoyaram. Kim də kafirlik edərsə, doğru yoldan çıxmış olar.”

 

فَبِمَا نَقْضِهِم مِّيثَاقَهُمْ لَعنَّاهُمْ وَجَعَلْنَا قُلُوبَهُمْ قَاسِيَةً يُحَرِّفُونَ الْكَلِمَ عَن مَّوَاضِعِهِ وَنَسُواْ حَظًّا مِّمَّا ذُكِّرُواْ بِهِ وَلاَ تَزَالُ تَطَّلِعُ عَلَىَ خَآئِنَةٍ مِّنْهُمْ إِلاَّ قَلِيلاً مِّنْهُمُ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاصْفَحْ إِنَّ اللّهَ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ

13. Sonra verdikləri sözləri pozduqları üçün onları lənətlədik/uzaqlaşdırdıq, qəlblərini də qatılaşdırdıq. Kəlmələri əsl yerlərindən uzaqlaşdırır və mənalarını təhrif edirlər. Yaddan çıxarmamalı olduqları biliklərin bir qismini unudurdular[34]. Az bir qismi istisna olmaqla, onlardan daim xəyanət görəcəksən. Sən onları əfv et və yeni bir səhfə aç. Allah gözəl davrananları sevər.

 

وَمِنَ الَّذِينَ قَالُواْ إِنَّا نَصَارَى أَخَذْنَا مِيثَاقَهُمْ فَنَسُواْ حَظًّا مِّمَّا ذُكِّرُواْ بِهِ فَأَغْرَيْنَا بَيْنَهُمُ الْعَدَاوَةَ وَالْبَغْضَاء إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ وَسَوْفَ يُنَبِّئُهُمُ اللّهُ بِمَا كَانُواْ يَصْنَعُونَ

14. “Biz Nəsraniyik[35]/Xristianıq” deyənlərdən də möhkəm söz aldıq; amma onlar da yaddan çıxarmamalı olduqları biliklərin bir qismini unutdular. Biz də aralarına qiyamət/məzardan qalxma[36] gününə qədər davam edəcək bir düşmənlik və kin saldıq. Allah onlara gördükləri işlər barəsində xəbər verəcəkdir.

 

يَا أَهْلَ الْكِتَابِ قَدْ جَاءكُمْ رَسُولُنَا يُبَيِّنُ لَكُمْ كَثِيرًا مِّمَّا كُنتُمْ تُخْفُونَ مِنَ الْكِتَابِ وَيَعْفُو عَن كَثِيرٍ قَدْ جَاءكُم مِّنَ اللّهِ نُورٌ وَكِتَابٌ مُّبِينٌ

15. Ey kitab əhli! Sizə, kitabınızda gizlətmiş olduğunuz bir çox şeyləri açıqlayan[37], bir çoxuna dəyməyən[38] elçimiz/kitabımız gəldi. Sizə Allahdan bir nur və açıq bir kitab gəldi.

 

يَهْدِي بِهِ اللّهُ مَنِ اتَّبَعَ رِضْوَانَهُ سُبُلَ السَّلاَمِ وَيُخْرِجُهُم مِّنِ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ بِإِذْنِهِ وَيَهْدِيهِمْ إِلَى صِرَاطٍ مُّسْتَقِيمٍ

16. Allah, rizasını axtaranlara o kitabla salamatlıq yollarına yönəldir. Onları izni ilə qaranlıqlardan aydınlığa çıxarır və doğru bir yola yönəldir.

 

لَّقَدْ كَفَرَ الَّذِينَ قَآلُواْ إِنَّ اللّهَ هُوَ الْمَسِيحُ ابْنُ مَرْيَمَ قُلْ فَمَن يَمْلِكُ مِنَ اللّهِ شَيْئًا إِنْ أَرَادَ أَن يُهْلِكَ الْمَسِيحَ ابْنَ مَرْيَمَ وَأُمَّهُ وَمَن فِي الأَرْضِ جَمِيعًا وَلِلّهِ مُلْكُ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَمَا بَيْنَهُمَا يَخْلُقُ مَا يَشَاء وَاللّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ

17. Şübhəsiz ki, “Allah Məryəm oğlu Məsihdir[39]” deyənlər mütləq kafir oldular. De ki: “Allah Məryəm oğlu Məsihi, onun anasını və yer üzündə olanları yox etmək istəsə, Allaha qarşı kim bir şey edə bilər?” Göylərdə, yerdə və bu ikisinin arasında olan bütün mülkiyyət Allahındır. O, lazım olanı yaradar[40]. Allah hər şeyə bir ölçü qoyar.

 

وَقَالَتِ الْيَهُودُ وَالنَّصَارَى نَحْنُ أَبْنَاء اللّهِ وَأَحِبَّاؤُهُ قُلْ فَلِمَ يُعَذِّبُكُم بِذُنُوبِكُم بَلْ أَنتُم بَشَرٌ مِّمَّنْ خَلَقَ يَغْفِرُ لِمَن يَشَاء وَيُعَذِّبُ مَن يَشَاء وَلِلّهِ مُلْكُ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَمَا بَيْنَهُمَا وَإِلَيْهِ الْمَصِيرُ

18. Yəhudilər və Xristianlar “Biz Allahın oğulları və sevimliləriyik”, – dedilər.[41] De ki: “Elə isə nə üçün sizə günahlarınız səbəbi ilə əzab edilir?” Xeyr, siz də Onun yaratdıqlarından bir bəşərsiniz”. Allah, bağışlanmağı haqq edəni bağışlayar, əzabı haqq edənə də əzab edər. Göylərdə, yerdə və bu ikisinin arasında olan bütün mülkiyyət Allahındır. Dönəcəyiniz yer, Allahın huzurudur.

 

يَٓا اَهْلَ الْكِتَابِ قَدْ جَٓاءَكُمْ رَسُولُنَا يُبَيِّنُ لَكُمْ عَلٰى فَتْرَةٍ مِنَ الرُّسُلِ اَنْ تَقُولُوا مَا جَٓاءَنَا مِنْ بَش۪يرٍ وَلَا نَذ۪يرٍۘ فَقَدْ جَٓاءَكُمْ بَش۪يرٌ وَنَذ۪يرٌۜ وَاللّٰهُ عَلٰى كُلِّ شَيْءٍ قَد۪يرٌ۟

19. Ey kitab əhli! “Bizə bir müjdələyən və xəbərdar edən gəlmədi!”- deyərsiniz deyə, elçilərin ardı-arxası kəsildiyi bir dövrdə, sizə doğruları ortaya qoyan elçimiz gəldi. Artıq sizə bir müjdələyən və xəbərdar edən gəldi[42]. Allah hər şeyə bir ölçü qoyar.

 

وَاِذْ قَالَ مُوسٰى لِقَوْمِه۪ يَا قَوْمِ اذْكُرُوا نِعْمَةَ اللّٰهِ عَلَيْكُمْ اِذْ جَعَلَ ف۪يكُمْ اَنْبِيَٓاءَ وَجَعَلَكُمْ مُلُوكًاۗ وَاٰتٰيكُمْ مَا لَمْ يُؤْتِ اَحَدًا مِنَ الْعَالَم۪ينَ

20. Bir gün Musa xalqına belə demişdi: “Ey xalqım! Allahın sizə olan nemətini xatırlayın! İçinizdən nəbilər çıxardı və sizin hər birinizi bir ağa etdi. Müasirlərinizdən heç birinə vermədiyini sizə vermişdi.

 

 يَا قَوْمِ ادْخُلُوا الْاَرْضَ الْمُقَدَّسَةَ الَّت۪ي كَتَبَ اللّٰهُ لَكُمْ وَلَا تَرْتَدُّوا عَلٰٓى اَدْبَارِكُمْ فَتَنْقَلِبُوا خَاسِر۪ينَ

21. Ey xalqım! Allahın sizin üçün yazdığı müqəddəs[43] yerə girin. Arxanızı dönməyin ki, ziyana uğrayaraq geri qayıtmayasız.”

 

قَالُوا يَا مُوسٰٓى اِنَّ ف۪يهَا قَوْمًا جَبَّار۪ينَۗ وَاِنَّا لَنْ نَدْخُلَهَا حَتّٰى يَخْرُجُوا مِنْهَاۚ فَاِنْ يَخْرُجُوا مِنْهَا فَاِنَّا دَاخِلُونَ

22. Dedilər ki, “Ey Musa! Orada amansız nəhəng bir xalq var. Onlar çıxmadıqca biz əsla oraya girməyəcəyik. Əgər onlar çıxarsa, o zaman oraya girərik.”

 

قَالَ رَجُلَانِ مِنَ الَّذ۪ينَ يَخَافُونَ اَنْعَمَ اللّٰهُ عَلَيْهِمَا ادْخُلُوا عَلَيْهِمُ الْبَابَۚ فَاِذَا دَخَلْتُمُوهُ فَاِنَّكُمْ غَالِبُونَ وَعَلَى اللّٰهِ فَتَوَكَّلُٓوا اِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِن۪ينَ

23. Qorxanların arasından Allahın nemət verdiyi iki adam[44] belə dedi: “Onların üstünə bu qapıdan girin (hücum edin). Ordan girsəniz, müqtləq qalib gələcəksiniz. Əgər möminsinizsə, yalnız Allaha güvənin/təvəkkül edin!

 

قَالُوا يَا مُوسٰٓى اِنَّا لَنْ نَدْخُلَهَٓا اَبَدًا مَا دَامُوا ف۪يهَا فَاذْهَبْ اَنْتَ وَرَبُّكَ فَقَاتِلَٓا اِنَّا هٰهُنَا قَاعِدُونَ

24. Dedilər ki: “Bün` ax Musa! Onlar orada olduqca biz əsla ora girmərik! Sən və Rəbbin gedin, onlarla ikiniz döyüşün. Biz də oturub burda gözləyəcəyik.”

 

قَالَ رَبِّ اِنّ۪ي لَٓا اَمْلِكُ اِلَّا نَفْس۪ي وَاَخ۪ي فَافْرُقْ بَيْنَنَا وَبَيْنَ الْقَوْمِ الْفَاسِق۪ينَ

25. Musa dedi ki: “Rəbbim! Mənim özümdən və qardaşımdan başqasına gücüm çatmır. Bizi, yoldan çıxmış bu xalqdan ayır!”

 

قَالَ فَاِنَّهَا مُحَرَّمَةٌ عَلَيْهِمْ اَرْبَع۪ينَ سَنَةًۚ يَت۪يهُونَ فِي الْاَرْضِ فَلَا تَأْسَ عَلَى الْقَوْمِ الْفَاسِق۪ينَ۟

26. Allah belə buyurdu: “Artıq orası onlara qırx il qadağandır[45]. Onlar olduqları yerdəə sərgərdan gəzib dolaşacaqlar. Yoldan çıxmış bu xalq üçün üzülmə[46]!”

 

وَاتْلُ عَلَيْهِمْ نَبَاَ ابْنَيْ اٰدَمَ بِالْحَقِّۢ اِذْ قَرَّبَا قُرْبَانًا فَتُقُبِّلَ مِنْ اَحَدِهِمَا وَلَمْ يُتَقَبَّلْ مِنَ الْاٰخَرِۜ قَالَ لَاَقْتُلَنَّكَۜ قَالَ اِنَّمَا يَتَقَبَّلُ اللّٰهُ مِنَ الْمُتَّق۪ينَ

27. Onlara Adəmin iki oğlu ilə əlaqəli xəbəri olduğu kimi söylə. Bir gün ikisi də qurban[47] təqdim etmişdi, birindən qəbul edilmiş, digərindən qəbul edilməmişdi. Qurbanı qəbul edilməyən: “Səni mütləq öldürəcəyəm!”, – dedi. Digər qardaşı isə: “Allah ancaq müttəqilərdən/özünü pisliklərdən qoruyanlardan qəbul edər”, – dedi.

 

لَئِنْ بَسَطْتَ اِلَيَّ يَدَكَ لِتَقْتُلَن۪ي مَٓا اَنَا۬ بِبَاسِطٍ يَدِيَ اِلَيْكَ لِاَقْتُلَكَۚ اِنّ۪ٓي اَخَافُ اللّٰهَ رَبَّ الْعَالَم۪ينَ

28. Sən əlini məni öldürmək üçün qaldırsan da, mən əlimi əsla səni öldürmək üçün qaldırmaram. Çünki mən, aləmlərin Rəbbi olan Allahdan qorxuram.

 

اِنّ۪ٓي اُر۪يدُ اَنْ تَبُٓواَ بِاِثْم۪ي وَاِثْمِكَ فَتَكُونَ مِنْ اَصْحَابِ النَّارِۚ وَذٰلِكَ جَزٰٓؤُا الظَّالِم۪ينَۚ

29. Mən istəyirəm ki, sən həm mənim günahımı[48], həm də öz günahını yüklənib atəş əhlindən olasan. Zalımların cəzası budur!”

 

فَطَوَّعَتْ لَهُ نَفْسُهُ قَتْلَ اَخ۪يهِ فَقَتَلَهُ فَاَصْبَحَ مِنَ الْخَاسِر۪ينَ

30. Sonunda nəfsi onu, qardaşını öldürməyə sövq etdi, o da onu öldürdü. Beləliklə ziyan edənlərdən oldu.

 

فَبَعَثَ اللّهُ غُرَابًا يَبْحَثُ فِي الأَرْضِ لِيُرِيَهُ كَيْفَ يُوَارِي سَوْءةَ أَخِيهِ قَالَ يَا وَيْلَتَا أَعَجَزْتُ أَنْ أَكُونَ مِثْلَ هَـذَا الْغُرَابِ فَأُوَارِيَ سَوْءةَ أَخِي فَأَصْبَحَ مِنَ النَّادِمِينَ

31. Nəhayət, Allah ona qardaşının cəsədini necə basdıracağını göstərmək üçün yeri eşələyən bir qarğa göndərdi. O da: “Vay halıma! Bu qarğa qədər olmaqdan da acizəmmi ki, qardaşımın cəsədini gömə bilmədim?” – dedi. Beləcə, o, peşman olanlardan oldu.

 

مِنْ اَجْلِ ذٰلِكَۚۛ كَتَبْنَا عَلٰى بَن۪ٓي اِسْرَٓاء۪يلَ اَنَّهُ مَنْ قَتَلَ نَفْسًا بِغَيْرِ نَفْسٍ اَوْ فَسَادٍ فِي الْاَرْضِ فَكَاَنَّمَا قَتَلَ النَّاسَ جَم۪يعًاۜ وَمَنْ اَحْيَاهَا فَكَاَنَّمَٓا اَحْيَا النَّاسَ جَم۪يعًاۜ وَلَقَدْ جَٓاءَتْهُمْ رُسُلُنَا بِالْبَيِّنَاتِۘ ثُمَّ اِنَّ كَث۪يرًا مِنْهُمْ بَعْدَ ذٰلِكَ فِي الْاَرْضِ لَمُسْرِفُونَ

32. Buna görə İsrailoğullarına bunu yazdıq: Kim bir cana qıymamış, yaxud yer üzündə fitnə-fəsad törətməmiş bir kimsəni öldürərsə, bütün insanları öldürmüş kimi olar. Kim də bir insanın həyatını xilas edərsə, bütün insanları xilas etmiş kimi olar. Elçilərimiz onlara açıq-aydın dəlillər gətirmişdilər. Buna baxmayaraq onların çoxu yer üzündə həddi aşırlar.

 

إِنَّمَا جَزَاء الَّذِينَ يُحَارِبُونَ اللّهَ وَرَسُولَهُ وَيَسْعَوْنَ فِي الأَرْضِ فَسَادًا أَن يُقَتَّلُواْ أَوْ يُصَلَّبُواْ أَوْ تُقَطَّعَ أَيْدِيهِمْ وَأَرْجُلُهُم مِّنْ خِلافٍ أَوْ يُنفَوْاْ مِنَ الأَرْضِ ذَلِكَ لَهُمْ خِزْيٌ فِي الدُّنْيَا وَلَهُمْ فِي الآخِرَةِ عَذَابٌ عَظِيمٌ

33. Allah və Rəsuluna qarşı savaşanların və yer üzündə fitnə-fəsad salmağa çalışanların cəzası; öldürülmələri və ya asılmaları ya da əllərinin və ayaqlarının çaprazvari kəsilməsi yaxud da yaşadıqları yerdən sürgün olunmalarıdır.[49] Bu onların dünyada uğrayacaqları rüsvayçılıqdır. Axirətdə isə onları daha böyük bir əzab gözləyir.

 

إِلاَّ الَّذِينَ تَابُواْ مِن قَبْلِ أَن تَقْدِرُواْ عَلَيْهِمْ فَاعْلَمُواْ أَنَّ اللّهَ غَفُورٌ رَّحِيمٌ

34. Ancaq onları ələ keçirməyinizdən əvvəl tövbə/dönüş edənlərə bu cəzalar uyğulanmaz.[50] Bilin ki, Allah çox bağışlayandır, rəhmlidir.

 

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ اتَّقُواْ اللّهَ وَابْتَغُواْ إِلَيهِ الْوَسِيلَةَ وَجَاهِدُواْ فِي سَبِيلِهِ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ

35. Ey inanıb güvənənlər! Allaha qarşı gəlməkdən çəkinin! Sizi ona yönəldəcək vəsilə axtarın[51] və Allah yolunda cihad/cəhd edin[52], ki umduğunuza qovuşasınız.

 

إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُواْ لَوْ أَنَّ لَهُم مَّا فِي الأَرْضِ جَمِيعًا وَمِثْلَهُ مَعَهُ لِيَفْتَدُواْ بِهِ مِنْ عَذَابِ يَوْمِ الْقِيَامَةِ مَا تُقُبِّلَ مِنْهُمْ وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ

36. O kafirlər ki, yer üzündə olanların hamısı, üstəlik bir o qədəri də onların olsaydı və onlar bunu qiyamət gününün əzabından qurtarmaq üçün fidyə olaraq versələr, yenə də onlardan qəbul edilməz. Onlara ağrılı-acılı bir əzab var.[53]

 

يُر۪يدُونَ اَنْ يَخْرُجُوا مِنَ النَّارِ وَمَا هُمْ بِخَارِج۪ينَ مِنْهَاۘ وَلَهُمْ عَذَابٌ مُق۪يمٌ

37. O atəşdən çıxmaq istəyərlər amma çıxa bilməzlər. Onlara qalıcı bir əzab vardır.

 

وَالسَّارِقُ وَالسَّارِقَةُ فَاقْطَعُٓوا اَيْدِيَهُمَا جَزَٓاءً بِمَا كَسَبَا نَكَالًا مِنَ اللّٰهِۜ وَاللّٰهُ عَز۪يزٌ حَك۪يمٌ

38. Oğru kişi və oğru qadının əllərini kəsin ki bu həm onların elədiklərinin qarşılığı həm də Allah tərəfindən verilən çəkindirici bir dərs olsun. Allah Əzizdir, doğru qərar verəndir.

 

فَمَن تَابَ مِن بَعْدِ ظُلْمِهِ وَأَصْلَحَ فَإِنَّ اللّهَ يَتُوبُ عَلَيْهِ إِنَّ اللّهَ غَفُورٌ رَّحِيمٌ

39. Kim ki, etdiyi zülmün ardından tövbə edib özünü doğruldarsa, şübhəsiz, Allah onun tövbəsini qəbul edər.[54] Şübhəsiz, Allah bağışlayandır, rəhmlidir.

 

أَلَمْ تَعْلَمْ أَنَّ اللّهَ لَهُ مُلْكُ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ يُعَذِّبُ مَن يَشَاء وَيَغْفِرُ لِمَن يَشَاء وَاللّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ

40. Bilmirsənmi ki, göylərin və yerin mülkiyyəti Allaha aiddir[55]. Əzabı haqq edənə əzab edər, bağışlanmağı haqq edəni də bağışlayar[56]. Allah hər şeyə bir ölçü qoyar.

 

يَٓا اَيُّهَا الرَّسُولُ لَا يَحْزُنْكَ الَّذ۪ينَ يُسَارِعُونَ فِي الْكُفْرِ مِنَ الَّذ۪ينَ قَالُٓوا اٰمَنَّا بِاَفْوَاهِهِمْ وَلَمْ تُؤْمِنْ قُلُوبُهُمْۚ وَمِنَ الَّذ۪ينَ هَادُوا سَمَّاعُونَ لِلْكَذِبِ سَمَّاعُونَ لِقَوْمٍ اٰخَر۪ينَۙ لَمْ يَأْتُوكَۜ يُحَرِّفُونَ الْكَلِمَ مِنْ بَعْدِ مَوَاضِعِه۪ۚ يَقُولُونَ اِنْ اُو۫ت۪يتُمْ هٰذَا فَخُذُوهُ وَاِنْ لَمْ تُؤْتَوْهُ فَاحْذَرُواۜ وَمَنْ يُرِدِ اللّٰهُ فِتْنَتَهُ فَلَنْ تَمْلِكَ لَهُ مِنَ اللّٰهِ شَيْـًٔاۜ اُو۬لٰٓئِكَ الَّذ۪ينَ لَمْ يُرِدِ اللّٰهُ اَنْ يُطَهِّرَ قُلُوبَهُمْۜ لَهُمْ فِي الدُّنْيَا خِزْيٌ وَلَهُمْ فِي الْاٰخِرَةِ عَذَابٌ عَظ۪يمٌ

41. Ey Elçi! Könüldən inanmadıqları halda ağızlarıyla “İnandıq” deyənlər və yəhudilərdən küfrdə yarışanlar, yalana qulaq asanlar, sənin hüzuruna gəlməyib başqa bir camaata qulaq asanlar səni üzməsin. Bunlar, kəlmələrin yerlərini dəyişdirib təhrif[57] edir: “Əgər sizə bu (hökm) verilsə, onu alın. Əgər verilməsə, uzaq durun!” – deyirlər. Allah, kimin fitnə-fəsadda qalmasını istəyərsə, artıq sənin Allaha qarşı əlindən heç bir şey gəlməz. Onlar elə kəslərdir ki, Allah onların qəlblərini təmizləmək istəməmişdir. Onlar üçün dünyada bir rüsvayçılıq, axirətdə isə böyük bir əzab vardır.

 

سَمَّاعُونَ لِلْكَذِبِ أَكَّالُونَ لِلسُّحْتِ فَإِن جَآؤُوكَ فَاحْكُم بَيْنَهُم أَوْ أَعْرِضْ عَنْهُمْ وَإِن تُعْرِضْ عَنْهُمْ فَلَن يَضُرُّوكَ شَيْئًا وَإِنْ حَكَمْتَ فَاحْكُم بَيْنَهُمْ بِالْقِسْطِ إِنَّ اللّهَ يُحِبُّ الْمُقْسِطِينَ

42. Onlar yalana qulaq asan, haram yeməyi peşə edən kimsələrdir. Əgər sənə gəlsələr aralarında ya hüküm ver, ya da onlardan üz çevir. Onlardan üz çevirsən sənə heç bir şəkildə zərər verə bilməzlər. Aralarında hakimlik etdiyin təqdirdə, haqqa uyğun hökmü ver. Allah, haqqa uyğun davrananları sevər.

 

وَكَيْفَ يُحَكِّمُونَكَ وَعِندَهُمُ التَّوْرَاةُ فِيهَا حُكْمُ اللّهِ ثُمَّ يَتَوَلَّوْنَ مِن بَعْدِ ذَلِكَ وَمَا أُوْلَـئِكَ بِالْمُؤْمِنِينَ

43. Yanlarında Tövrat, içində də Allahın hökmü olduğu halda[58], onlar səni necə hakim təyin edirlər?! Sonra da (verdiyin hökmdən) üz çevirirlər. Bunlar (sənə də öz kitablarına da) inanan kimsələr deyillər.

 

إِنَّا أَنزَلْنَا التَّوْرَاةَ فِيهَا هُدًى وَنُورٌ يَحْكُمُ بِهَا النَّبِيُّونَ الَّذِينَ أَسْلَمُواْ لِلَّذِينَ هَادُواْ وَالرَّبَّانِيُّونَ وَالأَحْبَارُ بِمَا اسْتُحْفِظُواْ مِن كِتَابِ اللّهِ وَكَانُواْ عَلَيْهِ شُهَدَاء فَلاَ تَخْشَوُاْ النَّاسَ وَاخْشَوْنِ وَلاَ تَشْتَرُواْ بِآيَاتِي ثَمَنًا قَلِيلاً وَمَن لَّمْ يَحْكُم بِمَا أَنزَلَ اللّهُ فَأُوْلَـئِكَ هُمُ الْكَافِرُونَ

44. Şübhəsiz içində doğru yol rəhbəri və bir nur olan Tövratı biz nazil etdik. Allaha təslim olmuş nəbilər yəhudilərə onunla hökm verirdilər[59] Özlərini Rəbbinin yoluna adayanlar və alimlər də Allahın kitabını qoruma və onun Allah qatından olduğuna şahidlik etmək[60] vəzifələri ecabı onunla hökm edirdilər. Elə isə siz insanlardan çəkinməyin, Məndən çəkinin! Ayələrimi keçici/az[61]bir dəyərə/qiymətə satmayın! Allahın nazil etdiyi ilə hökm verməyən kimsələr, elə bunlar, əsl kafirlərdir.

 

وَكَتَبْنَا عَلَيْهِمْ فِيهَا أَنَّ النَّفْسَ بِالنَّفْسِ وَالْعَيْنَ بِالْعَيْنِ وَالأَنفَ بِالأَنفِ وَالأُذُنَ بِالأُذُنِ وَالسِّنَّ بِالسِّنِّ وَالْجُرُوحَ قِصَاصٌ فَمَن تَصَدَّقَ بِهِ فَهُوَ كَفَّارَةٌ لَّهُ وَمَن لَّمْ يَحْكُم بِمَا أنزَلَ اللّهُ فَأُوْلَـئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ

45. Onlara o kitabda bunu yazdıq: Cana can, gözə göz, buruna burun, qulağa qulaq, dişə diş və yaralamalara qarşı qisas vardır. Kim qisas haqqını bağışlayarsa[62], bu onun üçün bir kəffarə olar[63]. Allahın nazil etdiyi ilə hökm verməyən kimsələr, elə bunlar, əsl zalımlardır.

 

وَقَفَّيْنَا عَلَى آثَارِهِم بِعَيسَى ابْنِ مَرْيَمَ مُصَدِّقًا لِّمَا بَيْنَ يَدَيْهِ مِنَ التَّوْرَاةِ وَآتَيْنَاهُ الإِنجِيلَ فِيهِ هُدًى وَنُورٌ وَمُصَدِّقًا لِّمَا بَيْنَ يَدَيْهِ مِنَ التَّوْرَاةِ وَهُدًى وَمَوْعِظَةً لِّلْمُتَّقِينَ

46. Sonra (o nəbilərin) ardından, onların izini təqib edən və qarşısındakı Tövratı təsdiq edən Məryəm oğlu İsanı göndərdik. İsaya da içində doğru yol rəhbəri və bir nur olan, qarşısımdakı Tövratı təsdiq edən, günahlardan çəkinənlər üçün bir rəhbər və öyüd olan İncili verdik[64].

 

وَلْيَحْكُمْ أَهْلُ الإِنجِيلِ بِمَا أَنزَلَ اللّهُ فِيهِ وَمَن لَّمْ يَحْكُم بِمَا أَنزَلَ اللّهُ فَأُوْلَـئِكَ هُمُ الْفَاسِقُونَ

47. İncil əhli Allahın o kitabda nazil etdiyi ilə hökm versin! Allahın nazil etdiyi ilə hökm verməyən kimsələr, elə bunlar, əsl fasiqlərdir[65].

 

وَأَنزَلْنَا إِلَيْكَ الْكِتَابَ بِالْحَقِّ مُصَدِّقًا لِّمَا بَيْنَ يَدَيْهِ مِنَ الْكِتَابِ وَمُهَيْمِنًا عَلَيْهِ فَاحْكُم بَيْنَهُم بِمَا أَنزَلَ اللّهُ وَلاَ تَتَّبِعْ أَهْوَاءهُمْ عَمَّا جَاءكَ مِنَ الْحَقِّ لِكُلٍّ جَعَلْنَا مِنكُمْ شِرْعَةً وَمِنْهَاجًا وَلَوْ شَاء اللّهُ لَجَعَلَكُمْ أُمَّةً وَاحِدَةً وَلَـكِن لِّيَبْلُوَكُمْ فِي مَآ آتَاكُم فَاسْتَبِقُوا الخَيْرَاتِ إِلَى الله مَرْجِعُكُمْ جَمِيعًا فَيُنَبِّئُكُم بِمَا كُنتُمْ فِيهِ تَخْتَلِفُونَ

48. (Ey Muhəmməd) Həqiqətləri ehtiva edən bu kitabı sənə, özündən əvvəlki kitabları təsdiq edən, qoruyan olaraq endirdik. O halda aralarında Allahın nazil etdiyi ilə hökm ver. Sənə gələn haqqı qoyub, onların arzularına tabe olma. Hər biriniz üçün xüsusi bir hökm[66] və geniş bir yol təyin etdik[67]. Allah lazım görsəydi[68] sizi əlbəttə tək bir ümmət edərdi. Lakin verdiyi şeylərdə sizi çətin imtahandan keçirmək üçün ümmətlərə ayırdı. Siz xeyir işlərdə yarışın[69]. Hamınızın dönüşü Allahın huzurudur. Allah, ixtilafa düşdüyünüz şeyləri sizə bildirəcəkdir.

 

وَاَنِ احْكُمْ بَيْنَهُمْ بِمَٓا اَنْزَلَ اللّٰهُ وَلَا تَتَّبِعْ اَهْوَٓاءَهُمْ وَاحْذَرْهُمْ اَنْ يَفْتِنُوكَ عَنْ بَعْضِ مَٓا اَنْزَلَ اللّٰهُ اِلَيْكَۜ فَاِنْ تَوَلَّوْا فَاعْلَمْ اَنَّمَا يُر۪يدُ اللّٰهُ اَنْ يُص۪يبَهُمْ بِبَعْضِ ذُنُوبِهِمْۜ وَاِنَّ كَث۪يرًا مِنَ النَّاسِ لَفَاسِقُونَ

49. Aralarında Allahın nazil etdiyi ilə hökm ver, onların arzularına tabe olma və onlara qarşı özünü gözlə! Allahın sənə nazil etdiklərinin bəzilərindən səni yayındıra bilərlər.[70] Əgər üz döndərsələr bil ki, Allah, bəzi günahları səbəbi ilə onların başlarına bir iş gətirmək istəyir. Həqiqətən, insanların çoxu fasiqdir/yoldan çıxmışdır.

 

أَفَحُكْمَ الْجَاهِلِيَّةِ يَبْغُونَ وَمَنْ أَحْسَنُ مِنَ اللّهِ حُكْمًا لِّقَوْمٍ يُوقِنُونَ

50. Yoxsa onlar cahiliyyə[71] hökmlərinimi istəyirlər? Yəqinliklə inanan bir xalq üçün Allahdan daha yaxşı hökm verən kim ola bilər?

 

يَٓا اَيُّهَا الَّذ۪ينَ اٰمَنُوا لَا تَتَّخِذُوا الْيَهُودَ وَالنَّصَارٰٓى اَوْلِيَٓاءَۢ بَعْضُهُمْ اَوْلِيَٓاءُ بَعْضٍۜ وَمَنْ يَتَوَلَّهُمْ مِنْكُمْ فَاِنَّهُ مِنْهُمْۜ اِنَّ اللّٰهَ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِم۪ينَ

51. Ey inanıb güvənənlər! Yəhudi və Xristianları özünüzə himayəçi[72] tutmayın! Onlar bir-birlərinin himayəçiləridir. Sizdən hər kim onları özünə himayəçi edərsə, o da onlardandır. Allah zalım xalqı düz yola yönəltməz!

 

فَتَرَى الَّذ۪ينَ ف۪ي قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ يُسَارِعُونَ ف۪يهِمْ يَقُولُونَ نَخْشٰٓى اَنْ تُص۪يبَنَا دَٓائِرَةٌۜ فَعَسَى اللّٰهُ اَنْ يَأْتِيَ بِالْفَتْحِ اَوْ اَمْرٍ مِنْ عِنْدِه۪ فَيُصْبِحُوا عَلٰى مَٓا اَسَرُّوا ف۪ٓي اَنْفُسِهِمْ نَادِم۪ينَۜ

52. Qəlblərində xəstəlik olan kimsələrin: “Başımıza bir şey gələcəyindən qorxuruq”- deyərək, onların arasında dönüb-dolaşdıqlarını görərsən. Bəlkə Allah, bir zəfər nəsib edər və ya öz qatından yeni bir iş ortaya çıxarar ki, içlərində gizlədikləri şeyə görə peşmanlıq çəkərlər.

 

وَيَقُولُ الَّذ۪ينَ اٰمَنُٓوا اَهٰٓؤُ۬لَٓاءِ الَّذ۪ينَ اَقْسَمُوا بِاللّٰهِ جَهْدَ اَيْمَانِهِمْۙ اِنَّهُمْ لَمَعَكُمْۜ حَبِطَتْ اَعْمَالُهُمْ فَاَصْبَحُوا خَاسِر۪ينَ

53. İnanıb güvənənlər deyərlər ki: “Həqiqətən sizin yanınızdayıq, deyə var gücləri ilə Allaha and içənlər bunlardırmı?” Onların əməlləri puça çıxdı və beləcə ziyana uğradılar.

 

يَٓا اَيُّهَا الَّذ۪ينَ اٰمَنُوا مَنْ يَرْتَدَّ مِنْكُمْ عَنْ د۪ينِه۪ فَسَوْفَ يَأْتِي اللّٰهُ بِقَوْمٍ يُحِبُّهُمْ وَيُحِبُّونَهُٓ اَذِلَّةٍ عَلَى الْمُؤْمِن۪ينَ اَعِزَّةٍ عَلَى الْكَافِر۪ينَۘ يُجَاهِدُونَ ف۪ي سَب۪يلِ اللّٰهِ وَلَا يَخَافُونَ لَوْمَةَ لَٓائِمٍۜ ذٰلِكَ فَضْلُ اللّٰهِ يُؤْت۪يهِ مَنْ يَشَٓاءُۜ وَاللّٰهُ وَاسِعٌ عَل۪يمٌ

54. Ey inanıb güvənənlər! Sizdən hər kim dinindən dönərsə, (bilsin ki) Allah elə bir xalq gətirər ki, Allah onları sevər, onlar da Allahı sevərlər. Möminlərə qarşı mütəvazi, kafirlərə qarşı isə cəsarətlidirlər. Allah yolunda cihad edər[73] və tənə edənin tənəsindən qorxmazlar. Bax Allahın lütfü budur; onu seçdiyi kimsəyə verir. Allah, imkanları geniş olan və hər şeyi biləndir.

 

اِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللّٰهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذ۪ينَ اٰمَنُوا الَّذ۪ينَ يُق۪يمُونَ الصَّلٰوةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكٰوةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ

55. Sizin vəliniz/ən yaxınınız sadəcə Allah, elçisi, namazını daim qılan, Allaha boyun əyərək zəkatını verən möminlərdir.

 

وَمَنْ يَتَوَلَّ اللّٰهَ وَرَسُولَهُ وَالَّذ۪ينَ اٰمَنُوا فَاِنَّ حِزْبَ اللّٰهِ هُمُ الْغَالِبُونَ۟

56. Kim Allahı, elçisini və möminləri özünə vəli/ən yaxın tutursa, bilsin ki, qalib gələcək olanlar məhz Allahın tərəfində olanlardır.

 

يَٓا اَيُّهَا الَّذ۪ينَ اٰمَنُوا لَا تَتَّخِذُوا الَّذ۪ينَ اتَّخَذُوا د۪ينَكُمْ هُزُوًا وَلَعِبًا مِنَ الَّذ۪ينَ اُو۫تُوا الْكِتَابَ مِنْ قَبْلِكُمْ وَالْكُفَّارَ اَوْلِيَٓاءَۚ وَاتَّقُوا اللّٰهَ اِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِن۪ينَ

57. Ey inanıb güvənənlər! Sizdən əvvəl kitab verilənlərdən dininizi ələ salanları, əyləncə yerinə qoyanları[74] və digər kafirləri özünüzə himayəçi/yaxın tutmayın![75] Əgər möminsinizsə, Allaha qarşı gəlməkdən çəkinin!

 

وَاِذَا نَادَيْتُمْ اِلَى الصَّلٰوةِ اتَّخَذُوهَا هُزُوًا وَلَعِبًاۜ ذٰلِكَ بِاَنَّهُمْ قَوْمٌ لَا يَعْقِلُونَ

58. Namaza çağırdığınız zaman onlar onu ələ salır və əyləncə yerinə qoyurlar. Bu, sübhəsiz onların, ağlını işlətməyən bir xalq olmalarındandır.

 

قُلْ يَٓا اَهْلَ الْكِتَابِ هَلْ تَنْقِمُونَ مِنَّٓا اِلَّٓا اَنْ اٰمَنَّا بِاللّٰهِ وَمَٓا اُنْزِلَ اِلَيْنَا وَمَٓا اُنْزِلَ مِنْ قَبْلُۙ وَاَنَّ اَكْثَرَكُمْ فَاسِقُونَ

59. De: “Ey Kitab əhli! Yalnız Allaha, bizə nazil edilənə və bizdən əvvəl nazil edilənlərə inanıb güvəndiyimizə və sizin çoxunuzun yoldan çıxmasına görəmi bizə kin bəsləyirsiz?”

 

قُلْ هَلْ اُنَبِّئُكُمْ بِشَرٍّ مِنْ ذٰلِكَ مَثُوبَةً عِنْدَ اللّٰهِۜ مَنْ لَعَنَهُ اللّٰهُ وَغَضِبَ عَلَيْهِ وَجَعَلَ مِنْهُمُ الْقِرَدَةَ وَالْخَنَاز۪يرَ وَعَبَدَ الطَّاغُوتَۜ اُو۬لٰٓئِكَ شَرٌّ مَكَانًا وَاَضَلُّ عَنْ سَوَٓاءِ السَّب۪يلِ

60. De ki: Allah qatında bundan daha pis vəziyyətdə olanları sizə bildirimmi? Onlar Allahın qəzəb etdiyi, lənətlədiyi/uzaqlaşdırdığı, kimiləri meymunlar, donuzlar halına gəldiyi[76], kimiləri də tağuta[77] qulluq edən şəxslərdir.

 

وَاِذَا جَٓاؤُ۫كُمْ قَالُٓوا اٰمَنَّا وَقَدْ دَخَلُوا بِالْكُفْرِ وَهُمْ قَدْ خَرَجُوا بِه۪ۜ وَاللّٰهُ اَعْلَمُ بِمَا كَانُوا يَكْتُمُونَ

61. Sizin yanınıza gəldikləri zaman: “İnanıb güvəndik” deyərlər, ancaq yanınza kafir olaraq girib kafir olaraq çıxarlar. Allah onların gizlətdiklərini daha yaxşı bilir.

 

وَتَرٰى كَث۪يرًا مِنْهُمْ يُسَارِعُونَ فِي الْاِثْمِ وَالْعُدْوَانِ وَاَكْلِهِمُ السُّحْتَۜ لَبِئْسَ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ

62. Onlardan çoxunun günah işləmək, düşmənlik etmək və haram yeməkdə bir-birləri ilə yarışdıqlarını görərsən. Etdikləri şey nə pisdir!

 

لَوْلَا يَنْهٰيهُمُ الرَّبَّانِيُّونَ وَالْاَحْبَارُ عَنْ قَوْلِهِمُ الْاِثْمَ وَاَكْلِهِمُ السُّحْتَۜ لَبِئْسَ مَا كَانُوا يَصْنَعُونَ

63. Özlərini Rəblərinin yoluna adayanlar[78] və elm adamları bunları günah söz söyləməkdən və haram yeməkdən çəkindirsəydilər olmazdımı? Törətdikləri şey nə pisdir!

 

وَقَالَتِ الْيَهُودُ يَدُ اللّٰهِ مَغْلُولَةٌۜ غُلَّتْ اَيْد۪يهِمْ وَلُعِنُوا بِمَا قَالُواۢ بَلْ يَدَاهُ مَبْسُوطَتَانِۙ يُنْفِقُ كَيْفَ يَشَٓاءُۜ وَلَيَز۪يدَنَّ كَث۪يرًا مِنْهُمْ مَٓا اُنْزِلَ اِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ طُغْيَانًا وَكُفْرًاۜ وَاَلْقَيْنَا بَيْنَهُمُ الْعَدَاوَةَ وَالْبَغْضَٓاءَ اِلٰى يَوْمِ الْقِيٰمَةِۜ كُلَّمَٓا اَوْقَدُوا نَارًا لِلْحَرْبِ اَطْفَاَهَا اللّٰهُۙ وَيَسْعَوْنَ فِي الْاَرْضِ فَسَادًاۜ وَاللّٰهُ لَا يُحِبُّ الْمُفْسِد۪ينَ

64. Yəhudilər “Allahın əli bərkdir”[79], – dedilər. Əlləri bağlanasılar! Belə dedikləri üçün lənətləndilər/uzaqlaşdırıldılar. Xeyir! Allahın iki əli də açıqdır; necə seçmişsə ona görə verir. Rəbbinin sənə nazil etdiyi, onlardan bir çoxunun azğınlığını və kafirliyini artırır. Biz onların arasına, qiyamət/məzardan qalxma[80] gününə qədər davam edəcək bir ədavət və nefrət saldıq. Nə vaxt bir müharibə alovunu tutuşdursalar, Allah onu söndürər. Onlar yer üzündə fitnə-fəsad törətməyə çalışarlar. Allah fəsadçıları/pozğunçuları sevməz.

 

وَلَوْ اَنَّ اَهْلَ الْكِتَابِ اٰمَنُوا وَاتَّقَوْا لَكَفَّرْنَا عَنْهُمْ سَيِّـَٔاتِهِمْ وَلَاَدْخَلْنَاهُمْ جَنَّاتِ النَّع۪يمِ

65. Əgər kitab əhli inanıb güvənsəydi və Allaha qarşı gəlməkdən çəkinsəydi, əlbəttə onların pis işlərini örtər və onları nemətlərlə dolu cənnətlərə qoyardıq[81].

 

وَلَوْ اَنَّهُمْ اَقَامُوا التَّوْرٰيةَ وَالْاِنْج۪يلَ وَمَٓا اُنْزِلَ اِلَيْهِمْ مِنْ رَبِّهِمْ لَاَكَلُوا مِنْ فَوْقِهِمْ وَمِنْ تَحْتِ اَرْجُلِهِمْۜ مِنْهُمْ اُمَّةٌ مُقْتَصِدَةٌۜ وَكَث۪يرٌ مِنْهُمْ سَٓاءَ مَا يَعْمَلُونَ۟

66. Əgər onlar, Tövratı, İncili və Rəbləri tərəfindən özlərinə nazil olanı (Quranı)[82] tətbiq etsəydilər, üstlərindən və altlarından gələcək nemətlər içində üzərdilər. Onlardan orta yolu tutan bir camaat var. Amma onların bir çoxunun etdiyi necə də pisdir!

 

يَٓا اَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَٓا اُنْزِلَ اِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَۜ وَاِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُۜ وَاللّٰهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِۜ اِنَّ اللّٰهَ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الْكَافِر۪ينَ

67. Ey Elçi! Rəbbindən sənə nə nazil olmuşsa sən onu təbliğ et/insanlara çatdır[83]. Əgər belə etməzsən, onun verdiyi elçilik vəzifəsini yerinə yetirməmiş olarsan. Allah, səni insanlardan qoruyacaqdır[84]. Allah, ayələri görməzliyə vuran bir xalqı düz yola gətirməz.

 

قُلْ يَٓا اَهْلَ الْكِتَابِ لَسْتُمْ عَلٰى شَيْءٍ حَتّٰى تُق۪يمُوا التَّوْرٰيةَ وَالْاِنْج۪يلَ وَمَٓا اُنْزِلَ اِلَيْكُمْ مِنْ رَبِّكُمْۜ وَلَيَز۪يدَنَّ كَث۪يرًا مِنْهُمْ مَٓا اُنْزِلَ اِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ طُغْيَانًا وَكُفْرًاۚ فَلَا تَأْسَ عَلَى الْقَوْمِ الْكَافِر۪ينَ

68. De ki: “Ey əhli kitab! Tövratı, İncili və Rəbbinizdən sizə nazil olanı (Quranı) tam olaraq tətbiq etmədikcə bir təməliniz olmaz.” Rəbbindən sənə nazil olan (Quran), onlardan bir çoxunun azğınlığını və kafirliyini artıracaqdır. O kafir xalq üçün məyus olma!

 

اِنَّ الَّذ۪ينَ اٰمَنُوا وَالَّذ۪ينَ هَادُوا وَالصَّابِؤُ۫نَ وَالنَّصَارٰى مَنْ اٰمَنَ بِاللّٰهِ وَالْيَوْمِ الْاٰخِرِ وَعَمِلَ صَالِحًا فَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ

69. İnanıb güvənənlər ilə yəhudilər, sabiilər və xristianlardan hər kim Allaha və axirət gününə inanıb güvənir və xeyirxah işlər görərsə, onlara heç bir qorxu yoxdur və onlar üzülməyəcəkdir.[85]

 

لَقَدْ اَخَذْنَا م۪يثَاقَ بَن۪ٓي اِسْرَٓاء۪يلَ وَاَرْسَلْنَٓا اِلَيْهِمْ رُسُلًاۜ كُلَّمَا جَٓاءَهُمْ رَسُولٌ بِمَا لَا تَهْوٰٓى اَنْفُسُهُمْۙ فَر۪يقًا كَذَّبُوا وَفَر۪يقًا يَقْتُلُونَ

70. Biz İsrail oğullarından möhkəm söz aldıq və onlara rəsullar/elçilər göndərdik. Nə vaxt bir elçi onlara xoşlanmadıqları bir şey gətirsə, bir qismini yalancı saydılar və bir qismini də öldürdülər.

 

وَحَسِبُٓوا اَلَّا تَكُونَ فِتْنَةٌ فَعَمُوا وَصَمُّوا ثُمَّ تَابَ اللّٰهُ عَلَيْهِمْ ثُمَّ عَمُوا وَصَمُّوا كَث۪يرٌ مِنْهُمْۜ وَاللّٰهُ بَص۪يرٌ بِمَا يَعْمَلُونَ

71. Başlarına bir iş gəlməyəcəklərini hesab etdilər, kor və kar kimi davrandılar. Allah da tövbələrini/dönüşlərini qəbul etdi. Daha sonra isə onların çoxu yenə kor və kar kimi davrandı. Allah, onların nə etdiklərini görməkdədir.

 

لَقَدْ كَفَرَ الَّذ۪ينَ قَالُٓوا اِنَّ اللّٰهَ هُوَ الْمَس۪يحُ ابْنُ مَرْيَمَۜ وَقَالَ الْمَس۪يحُ يَا بَن۪ٓي اِسْرَٓاء۪يلَ اعْبُدُوا اللّٰهَ رَبّ۪ي وَرَبَّكُمْۜ اِنَّهُ مَنْ يُشْرِكْ بِاللّٰهِ فَقَدْ حَرَّمَ اللّٰهُ عَلَيْهِ الْجَنَّةَ وَمَأْوٰيهُ النَّارُۜ وَمَا لِلظَّالِم۪ينَ مِنْ اَنْصَارٍ

72. Allah, Məryəm oğlu Məsihdir[86] deyənlər kafir oldular. Halbuki Məsih belə demişdi: “Ey İsrail oğulları! Həm mənim həm də sizin Rəbbiniz/Sahibiniz olan Allaha qulluq edin. Kim Allaha şərik qoşarsa, Allah ona cənnəti qadağan edər. Onun gedəcəyi yer atəşdir. Zalımların heç bir köməkçisi olmaz”.

 

لَقَدْ كَفَرَ الَّذ۪ينَ قَالُٓوا اِنَّ اللّٰهَ ثَالِثُ ثَلٰثَةٍۢ وَمَا مِنْ اِلٰهٍ اِلَّٓا اِلٰهٌ وَاحِدٌۜ وَاِنْ لَمْ يَنْتَهُوا عَمَّا يَقُولُونَ لَيَمَسَّنَّ الَّذ۪ينَ كَفَرُوا مِنْهُمْ عَذَابٌ اَل۪يمٌ

73. “Allah üçün üçüncüsüdür” deyənlər də kafir oldular. Halbuki tək ilah xaricində ilah yoxdur[87]. Əgər dedikləri bu sözə son qoymasalar, kafirlik edən o kəsləri acı dolu bir əzab saracaqdır.

 

 اَفَلَا يَتُوبُونَ اِلَى اللّٰهِ وَيَسْتَغْفِرُونَهُۜ وَاللّٰهُ غَفُورٌ رَح۪يمٌ

74. Allaha tövbə edib, Ondan bağışlanmalarını istəsələr olmaz mı? Allah, çox bağışlayan və mərhəmətlidir.

 

مَا الْمَس۪يحُ ابْنُ مَرْيَمَ اِلَّا رَسُولٌۚ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِ الرُّسُلُۜ وَاُمُّهُ صِدّ۪يقَةٌۜ كَانَا يَأْكُلَانِ الطَّعَامَۜ اُنْظُرْ كَيْفَ نُبَيِّنُ لَهُمُ الْاٰيَاتِ ثُمَّ انْظُرْ اَنّٰى يُؤْفَكُونَ

75. Məryəm oğlu Məsih sadəcə bir elçidir. Ondan əvvəl də necə elçilər gəldi keçdi. Anası (Məryəm) dürüst bir qadın idi. Hər ikisi də (hər kəs kimi) yemək yeyərdi. Bax gör, onlara ayələrimizi necə açıqlayırıq. Sonra da onlar bax gör necə yalana dalırlar.

 

قُلْ اَتَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللّٰهِ مَا لَا يَمْلِكُ لَكُمْ ضَرًّا وَلَا نَفْعًاۜ وَاللّٰهُ هُوَ السَّم۪يعُ الْعَل۪يمُ

76. De ki: Sizə fayda və ya zərər verməyə malik olmayan birini Allah ilə aranıza qoyub ona qulluqmu edirsiniz[88]? Allah, hər şeyi dinləyən və biləndir.

 

قُلْ يَٓا اَهْلَ الْكِتَابِ لَا تَغْلُوا ف۪ي د۪ينِكُمْ غَيْرَ الْحَقِّ وَلَا تَتَّبِعُٓوا اَهْوَٓاءَ قَوْمٍ قَدْ ضَلُّوا مِنْ قَبْلُ وَاَضَلُّوا كَث۪يرًا وَضَلُّوا عَنْ سَوَٓاءِ السَّب۪يلِ۟

77. De: Ey kitab əhli! Haqqınız olmadığı halda dininizdə həddi aşmayın! Daha əvvəl yolunu azmış, bir çoxlarını da azdırmış bir xalqın arzularına tabe olmayın! Onlar, düz yoldan azmışlar.

 

لُعِنَ الَّذ۪ينَ كَفَرُوا مِنْ بَن۪ٓي اِسْرَٓاء۪يلَ عَلٰى لِسَانِ دَاوُ۫دَ وَع۪يسَى ابْنِ مَرْيَمَۜ ذٰلِكَ بِمَا عَصَوْا وَكَانُوا يَعْتَدُونَ

78. İsrail oğullarından kafirlik edənlər, Davudun və Məryəm oğlu İsanın dili ilə lənətləndilər/uzaqlaşdırıldılar. Bu, onların üsyan etmələri və həddi aşmalarına görə idi.

 

كَانُوا لَا يَتَنَاهَوْنَ عَنْ مُنْكَرٍ فَعَلُوهُۜ لَبِئْسَ مَا كَانُوا يَفْعَلُونَ

79. Bir-birlərini, etdikləri pis əməldən daşındırmazdılar. Onların etdikləri şey necə də pisdir!

 

تَرٰى كَث۪يرًا مِنْهُمْ يَتَوَلَّوْنَ الَّذ۪ينَ كَفَرُواۜ لَبِئْسَ مَا قَدَّمَتْ لَهُمْ اَنْفُسُهُمْ اَنْ سَخِطَ اللّٰهُ عَلَيْهِمْ وَفِي الْعَذَابِ هُمْ خَالِدُونَ

80. Onlardan bir çoxunun, kafirlik edənlərə yaxınlaşdığını[89] görürsən. Allahı qəzəbləndirirək özlərinə nə pis bir gələcək hazırlayırlar. Onlar o əzab içində ölümsüz olaraq qalacaqlar.

 

وَلَوْ كَانُوا يُؤْمِنُونَ بِاللّٰهِ وَالنَّبِيِّ وَمَٓا اُنْزِلَ اِلَيْهِ مَا اتَّخَذُوهُمْ اَوْلِيَٓاءَ وَلٰكِنَّ كَث۪يرًا مِنْهُمْ فَاسِقُونَ

81. Əgər Allaha, nəbisinə və ona nazil olana (Qurana) inanıb güvənsəydilər kafirlərə himayədarlıq etməzdilər. Lakin onların çoxu yoldan çıxmış şəxslərdir.

 

لَتَجِدَنَّ اَشَدَّ النَّاسِ عَدَاوَةً لِلَّذ۪ينَ اٰمَنُوا الْيَهُودَ وَالَّذ۪ينَ اَشْرَكُواۚ وَلَتَجِدَنَّ اَقْرَبَهُمْ مَوَدَّةً لِلَّذ۪ينَ اٰمَنُوا الَّذ۪ينَ قَالُٓوا اِنَّا نَصَارٰىۜ ذٰلِكَ بِاَنَّ مِنْهُمْ قِسّ۪يس۪ينَ وَرُهْبَانًا وَاَنَّهُمْ لَا يَسْتَكْبِرُونَ

82. İnsanlar içində inanıb güvənənlərə düşmənlik etmək baxımından ən qatısı Yəhudilər və müşriklər olduğunu görəcəksən[90]. İnanıb güvənənlərə sevgi cəhətdən ən yaxın olanların isə “Biz Nəsraniyik/Xristianıq” deyənlər olduğunu görəcəksən. Bunun səbəbi aralarında keşişlərin[91] və rahiblərin[92] olması və onların kibirlənməmələridir.

 

وَاِذَا سَمِعُوا مَٓا اُنْزِلَ اِلَى الرَّسُولِ تَرٰٓى اَعْيُنَهُمْ تَف۪يضُ مِنَ الدَّمْعِ مِمَّا عَرَفُوا مِنَ الْحَقِّۚ يَقُولُونَ رَبَّنَٓا اٰمَنَّا فَاكْتُبْنَا مَعَ الشَّاهِد۪ينَ

83. Bu elçiyə nazil olanı dinlədikləri zaman haqqı tanıdıqları üçün gözlərinin yaşla dolduğunu görərsən. Onlar belə deyərlər: “Ey Rəbbimiz! İnanıb güvəndik; bizi buna şahid olanlarla bərabər yaz!

 

وَمَا لَنَا لَا نُؤْمِنُ بِاللّٰهِ وَمَا جَٓاءَنَا مِنَ الْحَقِّۙ وَنَطْمَعُ اَنْ يُدْخِلَنَا رَبُّنَا مَعَ الْقَوْمِ الصَّالِح۪ينَ

84. Rəbbimizin bizi xeyirxah xalqla birlikdə (cənnətə) daxil etməsini umarkən, Allaha və bizə gələn həqiqətə nə üçün inanmayaq?”

 

فَاَثَابَهُمُ اللّٰهُ بِمَا قَالُوا جَنَّاتٍ تَجْر۪ي مِنْ تَحْتِهَا الْاَنْهَارُ خَالِد۪ينَ ف۪يهَاۜ وَذٰلِكَ جَزَٓاءُ الْمُحْسِن۪ينَ

85. Dedikləri bu sözə görə Allah onlara daimi qalacaqları, içindən çaylar axan cənnətlər/baxçalar verəcəkdir. Gözəl davrananların alacağı qarşılıq bax budur!

 

وَالَّذ۪ينَ كَفَرُوا وَكَذَّبُوا بِاٰيَاتِنَٓا اُو۬لٰٓئِكَ اَصْحَابُ الْجَح۪يمِ۟

86. Kafirlik edən və ayələrimizi yalanlayanlara gəlincə, onlar o yaxıcı atəşin əhalisidirlər.[93]

 

يَٓا اَيُّهَا الَّذ۪ينَ اٰمَنُوا لَا تُحَرِّمُوا طَيِّبَاتِ مَٓا اَحَلَّ اللّٰهُ لَكُمْ وَلَا تَعْتَدُواۜ اِنَّ اللّٰهَ لَا يُحِبُّ الْمُعْتَد۪ينَ

87. Ey inanıb güvənənlər! Allahın sizə halal etdiyi şeylərin təmiz olanlarını haram saymayın! Həddi aşmayın! Allah, həddi aşanları sevməz.

 

وَكُلُوا مِمَّا رَزَقَكُمُ اللّٰهُ حَلَالًا طَيِّبًاۖ وَاتَّقُوا اللّٰهَ الَّذ۪ٓي اَنْتُمْ بِه۪ مُؤْمِنُونَ

88. Allahın sizə verdiyi ruzilərin halal və təmiz olanlarından yeyin! İnanıb güvəndiyiniz Allaha qarşı gəlməkdən çəkinin!

 

لَا يُؤَاخِذُكُمُ اللّٰهُ بِاللَّغْوِ ف۪ٓي اَيْمَانِكُمْ وَلٰكِنْ يُؤَاخِذُكُمْ بِمَا عَقَّدْتُمُ الْاَيْمَانَۚ فَكَفَّارَتُهُٓ اِطْعَامُ عَشَرَةِ مَسَاك۪ينَ مِنْ اَوْسَطِ مَا تُطْعِمُونَ اَهْل۪يكُمْ اَوْ كِسْوَتُهُمْ اَوْ تَحْر۪يرُ رَقَبَةٍۜ فَمَنْ لَمْ يَجِدْ فَصِيَامُ ثَلٰثَةِ اَيَّامٍۜ ذٰلِكَ كَفَّارَةُ اَيْمَانِكُمْ اِذَا حَلَفْتُمْۜ وَاحْفَظُٓوا اَيْمَانَكُمْۜ كَذٰلِكَ يُبَيِّنُ اللّٰهُ لَكُمْ اٰيَاتِه۪ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ

89. Allah, sizi qəsdiniz olmadan içdiyiniz andlarınıza görə məsul tutmaz. Ancaq qəsdli olaraq içdiyiniz andlara görə sizi məsul tutar. Bunun kəffarəsi, ailənizə yedirdiklərinizin orta hesabından on miskini/çarəsizi[94] doyurmaq və ya geyindirmək ya da homayəsi altında olan birini azadlığına qovuşdurmaqdır. Bunlara imkanı olmayanın üç gün oruç tutması lazımdır. Bu, içdiyiniz andı pozmağın kəffarəsidir. Andlarınızı qoruyun! Allah, ayələrini sizə belə açıqlayır ki, bəlkə şükür edəsiniz.

 

يَٓا اَيُّهَا الَّذ۪ينَ اٰمَنُٓوا اِنَّمَا الْخَمْرُ وَالْمَيْسِرُ وَالْاَنْصَابُ وَالْاَزْلَامُ رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشَّيْطَانِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ

90. Ey inanıb güvənənlər! İçki –narkotik maddələri[95], qumaq növləri[96], qurbangahlar[97] və fal oxları-lotareyalar[98] şeytan işi pis əməllərdir. Onlardan uzaq durun ki, bəlkə umduğunuza qovuşasınız.

اِنَّمَا يُر۪يدُ الشَّيْطَانُ اَنْ يُوقِعَ بَيْنَكُمُ الْعَدَاوَةَ وَالْبَغْضَٓاءَ فِي الْخَمْرِ وَالْمَيْسِرِ وَيَصُدَّكُمْ عَنْ ذِكْرِ اللّٰهِ وَعَنِ الصَّلٰوةِۚ فَهَلْ اَنْتُمْ مُنْتَهُونَ

91. Şeytanın istədiyi, içki-narkotik maddələr və qumar növləri ilə aranıza düşmənlik və kin salmaq, sizi Allahın əmrlərini xatırlamaqdan[99] və namazdan yayındırmaqdır[100]. Artıq son qoyacaqsınızmı?

 

وَاَط۪يعُوا اللّٰهَ وَاَط۪يعُوا الرَّسُولَ وَاحْذَرُواۚ فَاِنْ تَوَلَّيْتُمْ فَاعْلَمُٓوا اَنَّمَا عَلٰى رَسُولِنَا الْبَلَاغُ الْمُب۪ينُ

92. Allaha itaət edin, Elçisinə/gətirdiyinə[101] itaət edin və diqqətli olun. Əgər üz çevirsəniz bilin ki, elçimizə düşən açıq-aydın bir təbliğdir.

 

لَيْسَ عَلَى الَّذ۪ينَ اٰمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ جُنَاحٌ ف۪يمَا طَعِمُٓوا اِذَا مَا اتَّقَوْا وَاٰمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ ثُمَّ اتَّقَوْا وَاٰمَنُوا ثُمَّ اتَّقَوْا وَاَحْسَنُواۜ وَاللّٰهُ يُحِبُّ الْمُحْسِن۪ينَ۟

93. Allaha inanıb güvənən və xeyirxah işlər görənlər; Allaha qarşı gəlməkdən çəkinərlər, Allaha inanıb güvənməyi sürdürür, xeyirxah əməllər işləməyə davam edər, inanıb güvənərək Allaha qarşı gəlməkdən çəkinir və çəkinməyi sürdürüb gözəl davranarlarsa, daha əvvəl yeyib-içdiklərindən ötrü bir günahı qalmaz[102] Allah gözəl davrananları sevər.

 

يَٓا اَيُّهَا الَّذ۪ينَ اٰمَنُوا لَيَبْلُ-وَنَّكُمُ اللّٰهُ بِشَيْءٍ مِنَ الصَّيْدِ تَنَالُهُٓ اَيْد۪يكُمْ وَرِمَاحُكُمْ لِيَعْلَمَ اللّٰهُ مَنْ يَخَافُهُ بِالْغَيْبِۚ فَمَنِ اعْتَدٰى بَعْدَ ذٰلِكَ فَلَهُ عَذَابٌ اَل۪يمٌ

94. Ey inanıb güvənənlər! Allah sizi, əllərinizin və nizələrinizin çata biləcəyi bir ovla əlbəttə imtahan edəcəkdir. Allah bunu, Ondan ürəkdən[103] qorxanları bilmək üçün edər. Bundan sonra kim həddi aşarsa, onun üçün acı dolu bir əzab vardır.

 

يَٓا اَيُّهَا الَّذ۪ينَ اٰمَنُوا لَا تَقْتُلُوا الصَّيْدَ وَاَنْتُمْ حُرُمٌۜ وَمَنْ قَتَلَهُ مِنْكُمْ مُتَعَمِّدًا فَجَزَٓاءٌ مِثْلُ مَا قَتَلَ مِنَ النَّعَمِ يَحْكُمُ بِه۪ ذَوَا عَدْلٍ مِنْكُمْ هَدْيًا بَالِغَ الْكَعْبَةِ اَوْ كَفَّارَةٌ طَعَامُ مَسَاك۪ينَ اَوْ عَدْلُ ذٰلِكَ صِيَامًا لِيَذُوقَ وَبَالَ اَمْرِه۪ۜ عَفَا اللّٰهُ عَمَّا سَلَفَۜ وَمَنْ عَادَ فَيَنْتَقِمُ اللّٰهُ مِنْهُۜ وَاللّٰهُ عَز۪يزٌ ذُو انْتِقَامٍ

95. Ey inanıb güvənənlər! Ehramlı olarkən[104] ov heyvanı öldürməyin. Sizdən kim onu qəsdən öldürərsə, öldürdüyünün eynisi bir qurbanlıq heyvanı cəza qurbanı olaraq Kəbəyə çatdırmalıdır. Eynilik qərarını içinizdən adil olan iki nəfər versin. Cəza, çarəsizləri doyuracaq kəffarə və ya ona müvafiq oruç tutmaqdır. Bu, etdiyi pis işin cəzasını çəkməsi üçündür. Allah, daha əvvəl olanları əfv etmişdir. Bundan sonra hər kim bir daha belə edərsə, Allah ondan intiqam alar/layiq olduğu cəzanı verir. Allah, Əzizdir/daim üstündür, intiqam sahibidir/layiqi cəzanı verəndir.

 

اُحِلَّ لَكُمْ صَيْدُ الْبَحْرِ وَطَعَامُهُ مَتَاعًا لَكُمْ وَلِلسَّيَّارَةِۚ وَحُرِّمَ عَلَيْكُمْ صَيْدُ الْبَرِّ مَا دُمْتُمْ حُرُمًاۜ وَاتَّقُوا اللّٰهَ الَّذ۪ٓي اِلَيْهِ تُحْشَرُونَ

96. Dəniz ovu[105] və dəniz məhsulları sizə halal edildi ki, həm siz faydalanasız həm də yolcular faydalansın. Quru ovu isə ehramda olduğunuz müddətcə haram edildi. Hüzurunda toplanacağınız Allaha qarşı gəlməkdən çəkinin.

 

جَعَلَ اللّٰهُ الْكَعْبَةَ الْبَيْتَ الْحَرَامَ قِيَامًا لِلنَّاسِ وَالشَّهْرَ الْحَرَامَ وَالْهَدْيَ وَالْقَلَٓائِدَۜ ذٰلِكَ لِتَعْلَمُٓوا اَنَّ اللّٰهَ يَعْلَمُ مَا فِي السَّمٰوَاتِ وَمَا فِي الْاَرْضِ وَاَنَّ اللّٰهَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَل۪يمٌ

97. Allah, o hörmətli evi Kəbəni, insanlar üçün bir dirilik səbəbi etdi. Haram aylarını və hacıların yanında gətirdikləri qurbanlıq heyvanları və onlara taxılan boyunbağıları[106] da həmçinin. Bu, Allahın göylərdə və yer üzündə olan hər şeyi bildiyini öyrənməyiniz üçündür. Hər şeyi bilən Allahdır.

 

اِعْلَمُٓوا اَنَّ اللّٰهَ شَد۪يدُ الْعِقَابِ وَاَنَّ اللّٰهَ غَفُورٌ رَح۪يمٌۜ

98. Bilin ki, Allahın əzabı şiddətlidir və Allah bağışlayandır, rəhmlidir!

 

مَا عَلَى الرَّسُولِ اِلَّا الْبَلَاغُۜ وَاللّٰهُ يَعْلَمُ مَا تُبْدُونَ وَمَا تَكْتُمُونَ

99. Elçinin üzərinə düşən, ancaq təbliğ etmək/ayələri bildirməkdir[107]. Allah, sizin açıqladığınızı da gizlədiyinizi də bilir.

 

قُلْ لَا يَسْتَوِي الْخَب۪يثُ وَالطَّيِّبُ وَلَوْ اَعْجَبَكَ كَثْرَةُ الْخَب۪يثِۚ فَاتَّقُوا اللّٰهَ يَٓا اُو۬لِي الْاَلْبَابِ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ۟

100. De ki, “Pis ilə təmiz bir olmaz[108] Hətta pis şeylərin çoxluğu səni təəccübləndirsə belə”. Ey sağlam düşüncə sahibləri![109], Allaha qarşı gəlməkdən çəkinin ki, umduğunuza qovuşasınız.

 

يَٓا اَيُّهَا الَّذ۪ينَ اٰمَنُوا لَا تَسْـَٔلُوا عَنْ اَشْيَٓاءَ اِنْ تُبْدَ لَكُمْ تَسُؤْكُمْۚ وَاِنْ تَسْـَٔلُوا عَنْهَا ح۪ينَ يُنَزَّلُ الْقُرْاٰنُ تُبْدَ لَكُمْۜ عَفَا اللّٰهُ عَنْهَاۜ وَاللّٰهُ غَفُورٌ حَل۪يمٌ

101. Ey inanıb güvənənlər! Sizə açıqlandığı zaman xoşunuza gəlməyəcək şeyləri soruşmayın! Əgər Quran nazil edilərkən onlar haqqında soruşsanız, sizə onlar açıqlanar. Allah sizi onlardan muaf tutmuş/azad etmişdir. Allah bağışlayandır, rəhmlidir.

 

قَدْ سَاَلَهَا قَوْمٌ مِنْ قَبْلِكُمْ ثُمَّ اَصْبَحُوا بِهَا كَافِر۪ينَ

102. Sizdən əvvəl bir xalq da bu cür şeylər soruşdu , sonra bu səbəblə də kafir oldular[110]

 

مَا جَعَلَ اللّٰهُ مِنْ بَح۪يرَةٍ وَلَا سَٓائِبَةٍ وَلَا وَص۪يلَةٍ وَلَا حَامٍۙ وَلٰكِنَّ الَّذ۪ينَ كَفَرُوا يَفْتَرُونَ عَلَى اللّٰهِ الْكَذِبَۜ وَاَكْثَرُهُمْ لَا يَعْقِلُونَ

103. Allah nə Bahirəni nə Saibəni nə Vasiləni və nə də Hamı[111] haram etməmişdir. Lakin kafirlik edənlər, öz yalanlarını Allaha nisbət edirlər. Onların çoxu ağıllarını işlətmirlər.

 

وَاِذَا ق۪يلَ لَهُمْ تَعَالَوْا اِلٰى مَٓا اَنْزَلَ اللّٰهُ وَاِلَى الرَّسُولِ قَالُوا حَسْبُنَا مَا وَجَدْنَا عَلَيْهِ اٰبَٓاءَنَاۜ اَوَلَوْ كَانَ اٰبَٓاؤُ۬هُمْ لَا يَعْلَمُونَ شَيْـًٔا وَلَا يَهْتَدُونَ

104. Onlara “Allahın nazil etdiyinə yəni[112] elçisinin gətirdiyinə gəlin!” deyiləndə, “Atalarımızın tutduğu yol bizə bəsdir!”– deyirlər. Əgər ataları bir şey bilməyib və doğru yola yönəlməyiblərsə[113]?

 

يَٓا اَيُّهَا الَّذ۪ينَ اٰمَنُوا عَلَيْكُمْ اَنْفُسَكُمْۚ لَا يَضُرُّكُمْ مَنْ ضَلَّ اِذَا اهْتَدَيْتُمْۜ اِلَى اللّٰهِ مَرْجِعُكُمْ جَم۪يعًا فَيُنَبِّئُكُمْ بِمَا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ

105. Ey inanıb güvənənlər! Siz özünüzdən sorumlusunuz. Siz doğru yolda olduğunuz müddətcə yoldan çıxanlar sizə qərər yetirə bilməz. Hamınız Allahın huzuruna dönəcəksiz. O, sizə nə etdiklərinizi xəbər verəcəkdir.

 

يَٓا اَيُّهَا الَّذ۪ينَ اٰمَنُوا شَهَادَةُ بَيْنِكُمْ اِذَا حَضَرَ اَحَدَكُمُ الْمَوْتُ ح۪ينَ الْوَصِيَّةِ اثْنَانِ ذَوَا عَدْلٍ مِنْكُمْ اَوْ اٰخَرَانِ مِنْ غَيْرِكُمْ اِنْ اَنْتُمْ ضَرَبْتُمْ فِي الْاَرْضِ فَاَصَابَتْكُمْ مُص۪يبَةُ الْمَوْتِۜ تَحْبِسُونَهُمَا مِنْ بَعْدِ الصَّلٰوةِ فَيُقْسِمَانِ بِاللّٰهِ اِنِ ارْتَبْتُمْ لَا نَشْتَر۪ي بِه۪ ثَمَنًا وَلَوْ كَانَ ذَا قُرْبٰىۙ وَلَا نَكْتُمُ شَهَادَةَ اللّٰهِ اِنَّٓا اِذًا لَمِنَ الْاٰثِم۪ينَ

106. “Ey inanıb güvənənlər! İçinizdən birinə ölüm yaxınlaşdıqda vəsiyyət/borcunu etiraf[114] edərsə, o vaxt aranızdan adil iki nəfər ona şahidlik etsin. Bir yerə səfərə çıxdığınız zaman başınıza ölüm müsibəti gəldikdə isə özünüzdən olmayan/Müsəlman olmayan iki nəfər[115] şahidlik edə bilər. Əgər şahidlərdən şübhələnərsəniz, hər ikisini namazdan sonra saxlayın və onlara: “Ən yaxınımız olsa belə, vallah bu işdən bir qazancımız yoxdur. Allah üçün etdiyimiz şahidliyi gizlətmərik. Gizlətdiyimiz təqdirdə şübhəsiz, günahkarlardan olarıq” – deyə and içdirin.”

 

 فَاِنْ عُثِرَ عَلٰٓى اَنَّهُمَا اسْتَحَقَّٓا اِثْمًا فَاٰخَرَانِ يَقُومَانِ مَقَامَهُمَا مِنَ الَّذ۪ينَ اسْتَحَقَّ عَلَيْهِمُ الْاَوْلَيَانِ فَيُقْسِمَانِ بِاللّٰهِ لَشَهَادَتُنَٓا اَحَقُّ مِنْ شَهَادَتِهِمَا وَمَا اعْتَدَيْنَاۘ اِنَّٓا اِذًا لَمِنَ الظَّالِم۪ينَ

107. Şahidlərin günaha girdikləri bəlli olarsa, zərər yetirdikləri ölünün yaxınlarından şahidlik etməyə ən uyğun başqa iki nəfər onların yerinə keçər və: “Vallahi, bizim şahidliyimiz onların şahidliyindən daha doğrudur, biz heç kimin haqqına girmirik. Əks təqdirdə, biz həqiqətən zalımlardan olarıq”, – deyə and içərlər.

 

ذٰلِكَ اَدْنٰٓى اَنْ يَأْتُوا بِالشَّهَادَةِ عَلٰى وَجْهِهَٓا اَوْ يَخَافُٓوا اَنْ تُرَدَّ اَيْمَانٌ بَعْدَ اَيْمَانِهِمْۜ وَاتَّقُوا اللّٰهَ وَاسْمَعُواۜ وَاللّٰهُ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الْفَاسِق۪ينَ۟

108. Şahidliyi layiqincə yerinə gətirməyin ən münasib yolu budur[116] Şahidlərdə, andlarının başqa andlarla rədd edilməsi qorxusunun ortaya çıxmamasının ən münasib yolu da budur. Siz, Allaha qarşı gəlməkdən çəkinin və bu deyilənlərə qulaq verin. Allah, yoldan çıxan xalqı yola gətirməz.

 

يَوْمَ يَجْمَعُ اللّٰهُ الرُّسُلَ فَيَقُولُ مَاذَٓا اُجِبْتُمْۜ قَالُوا لَا عِلْمَ لَنَاۜ اِنَّكَ اَنْتَ عَلَّامُ الْغُيُوبِ

109. Allah, elçilərini topladığı gündə onlara “Sizə nə cavab verildi?” deyə soruşacaq, onlar da “Biz bu barədə bir şey bilmirik. Şübhəsiz, qeybi/hər şeyin iç üzünü[117] bilən Sənsən!” deyəcəklər.

 

اِذْ قَالَ اللّٰهُ يَا ع۪يسَى ابْنَ مَرْيَمَ اذْكُرْ نِعْمَت۪ي عَلَيْكَ وَعَلٰى وَالِدَتِكَۢ اِذْ اَيَّدْتُكَ بِرُوحِ الْقُدُسِ تُكَلِّمُ النَّاسَ فِي الْمَهْدِ وَكَهْلًاۚ وَاِذْ عَلَّمْتُكَ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَالتَّوْرٰيةَ وَالْاِنْج۪يلَۚ وَاِذْ تَخْلُقُ مِنَ الطّ۪ينِ كَهَيْـَٔةِ الطَّيْرِ بِاِذْن۪ي فَتَنْفُخُ ف۪يهَا فَتَكُونُ طَيْرًا بِاِذْن۪ي وَتُبْرِئُ الْاَكْمَهَ وَالْاَبْرَصَ بِاِذْن۪يۚ وَاِذْ تُخْرِجُ الْمَوْتٰى بِاِذْن۪يۚ وَاِذْ كَفَفْتُ بَن۪ٓي اِسْرَٓاء۪يلَ عَنْكَ اِذْ جِئْتَهُمْ بِالْبَيِّنَاتِ فَقَالَ الَّذ۪ينَ كَفَرُوا مِنْهُمْ اِنْ هٰذَٓا اِلَّا سِحْرٌ مُب۪ينٌ

110. O gün Allah (İsaya) belə deyəcək: “Ey Məryəm oğlu İsa! Sənə və anana olan nemətimi xatırla! O vaxt səni müqəddəs Ruh ilə/Cəbrayıl ilə dəstəkləmişdim. Beşikdə ikən də yetkin çağda da insanlarla danışırdın[118]. Sənə kitabı və hikməti[119], Tövratı və İncili[120] öyrətmişdim. O vaxt iznimlə palçıqdan quş şəklində bir şey düzəldir[121] sonra ona üfləyirdin o da iznimlə quş olurdu. Mənim iznimlə anadangəlmə koru və cüzzamlını sağaldırdın. Yenə Mənim iznimlə ölünü (qəbirdən) diri olaraq çıxardırdın[122] Sən İsrail oğullarına açıq-aydın möcüzələr gətirdiyin zaman Mən səni onlardan qurtarmışdım[123]. Onlardan kafirlik edənlər “Bu, açıq-aydın bir sehrdir!”- demişdilər.

 

وَاِذْ اَوْحَيْتُ اِلَى الْحَوَارِيّ۪نَ اَنْ اٰمِنُوا ب۪ي وَبِرَسُول۪يۚ قَالُٓوا اٰمَنَّا وَاشْهَدْ بِاَنَّنَا مُسْلِمُونَ

111. Bir gün həvarilərə “Mənə və rəsuluma/elçimə inanıb güvənin!” deyə, vəhy etmişdim[124]. Onlar da “İnanıb güvəndik, biz, Allaha təslim olan/Müsəlman kəslərik! Sən buna şahid ol!” demişdilər.

 

اِذْ قَالَ الْحَوَارِيُّونَ يَا ع۪يسَى ابْنَ مَرْيَمَ هَلْ يَسْتَط۪يعُ رَبُّكَ اَنْ يُنَزِّلَ عَلَيْنَا مَٓائِدَةً مِنَ السَّمَٓاءِۜ قَالَ اتَّقُوا اللّٰهَ اِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِن۪ينَ

112. Bir gün həvarilər dedilər ki: “Ey Məryəm oğlu İsa! Rəbbin bizə göydən bir süfrə nazil edə bilərmi?” İsa: “Əgər möminsinizsə, Allaha qarşı gəlməkdən çəkinin!” dedi.

 

قَالُوا نُر۪يدُ اَنْ نَأْكُلَ مِنْهَا وَتَطْمَئِنَّ قُلُوبُنَا وَنَعْلَمَ اَنْ قَدْ صَدَقْتَنَا وَنَكُونَ عَلَيْهَا مِنَ الشَّاهِد۪ينَ

113. Dedilər ki: “Biz istəyirik ki, o süfrədən yeyək, qəlbimiz rahat, sənin bizə doğru dediyini bilək və ona şahidlik edənlərdən olaq.”

 

قَالَ ع۪يسَى ابْنُ مَرْيَمَ اللّٰهُمَّ رَبَّنَٓا اَنْزِلْ عَلَيْنَا مَٓائِدَةً مِنَ السَّمَٓاءِ تَكُونُ لَنَا ع۪يدًا لِاَوَّلِنَا وَاٰخِرِنَا وَاٰيَةً مِنْكَۚ وَارْزُقْنَا وَاَنْتَ خَيْرُ الرَّازِق۪ينَ

114. Məryəm oğlu İsa dedi ki: “Ey Allahım! Ey Rəbbimiz/Sahibimiz! Bizə göydən bir süfrə endir. Həm indikilər həm də bizdən sonrakılar üçün bir bayram və səndən bir nişanə olsun. Bizə ruzi ver. Sən, ruzi verənlərin ən xeyirlisisən.”

 

قَالَ اللّٰهُ اِنّ۪ي مُنَزِّلُهَا عَلَيْكُمْۚ فَمَنْ يَكْفُرْ بَعْدُ مِنْكُمْ فَاِنّ۪ٓي اُعَذِّبُهُ عَذَابًا لَٓا اُعَذِّبُهُٓ اَحَدًا مِنَ الْعَالَم۪ينَ۟

115. Allah dedi ki: “Mən onu sizə endirirəm. Amma bundan sonra sizdən kim kafirlik edərsə, ona bu aləmdə heç kimə vermədiyim əzabı verəcəyəm.”

 

وَاِذْ قَالَ اللّٰهُ يَا ع۪يسَى ابْنَ مَرْيَمَ ءَاَنْتَ قُلْتَ لِلنَّاسِ اتَّخِذُون۪ي وَاُمِّيَ اِلٰهَيْنِ مِنْ دُونِ اللّٰهِۜ قَالَ سُبْحَانَكَ مَا يَكُونُ ل۪ٓي اَنْ اَقُولَ مَا لَيْسَ ل۪ي بِحَقٍّۜ اِنْ كُنْتُ قُلْتُهُ فَقَدْ عَلِمْتَهُۜ تَعْلَمُ مَا ف۪ي نَفْس۪ي وَلَٓا اَعْلَمُ مَا ف۪ي نَفْسِكَۜ اِنَّكَ اَنْتَ عَلَّامُ الْغُيُوبِ

116. Bir gün Allah belə deyəcək: “Ey Məryəm oğlu İsa! Sən, insanlara: “Məni və anamı Allah ilə aranıza iki ilah olaraq qoyun,”- demişdin? İsa deyəcək ki: “Səni bütün nöqsan sifətlərdən uzaq tuturam! Doğru qəbul etmədiyim bir şeyi söyləməyim mümkün deyil. Əgər demiş olsaydım mütləq bilərdin. Sən mənim içimdə olanı bilirsən amma mən Sənin içində olanı bilə bilmərəm. Bütün qeybi/hər şeyin iç üzünü bilən ancaq Sənsən[125].

 

مَا قُلْتُ لَهُمْ اِلَّا مَٓا اَمَرْتَن۪ي بِه۪ٓ اَنِ اعْبُدُوا اللّٰهَ رَبّ۪ي وَرَبَّكُمْۚ وَكُنْتُ عَلَيْهِمْ شَه۪يدًا مَا دُمْتُ ف۪يهِمْۚ فَلَمَّا تَوَفَّيْتَن۪ي كُنْتَ اَنْتَ الرَّق۪يبَ عَلَيْهِمْۜ وَاَنْتَ عَلٰى كُلِّ شَيْءٍ شَه۪يدٌ

117. Onlara ancaq Sənin mənə əmr etdiyini dedim: “Mənim də Rəbbim, sizin də Rəbbiniz olan Allaha qulluq edin!”- dedim. Aralarında olduğum müddətcə onlara şahidəm. Sən məni vəfat[126] etdirdikdən sonra artıq onlar üzərində nəzarətçi yalnız Sən oldun. Sən hər şeyə şahidsən.

 

اِنْ تُعَذِّبْهُمْ فَاِنَّهُمْ عِبَادُكَۚ وَاِنْ تَغْفِرْ لَهُمْ فَاِنَّكَ اَنْتَ الْعَز۪يزُ الْحَك۪يمُ

118. Əgər onlara əzab edərsən, hamısı sənin bəndələrindir. Yox əgər onları bağışlasan, həqiqətən Sən, əziz və hikmət sahibi/doğru qərar verənsən!

 

قَالَ اللّٰهُ هٰذَا يَوْمُ يَنْفَعُ الصَّادِق۪ينَ صِدْقُهُمْۜ لَهُمْ جَنَّاتٌ تَجْر۪ي مِنْ تَحْتِهَا الْاَنْهَارُ خَالِد۪ينَ ف۪يهَٓا اَبَدًاۜ رَضِيَ اللّٰهُ عَنْهُمْ وَرَضُوا عَنْهُۜ ذٰلِكَ الْفَوْزُ الْعَظ۪يمُ

119. Allah belə deyəcək: “Sadiqlərə sədaqətlərinin fayda verəcəyi gün bax bu gündür. Onlar üçün içindən çaylar axan cənnətlər vardır. Orada əbədi olaraq qalacaqlar[127]. Allah onlardan razı olmuş, onlar da Allahdan razı olmuşlar. Böyük uğur elə budur!”

 

 لِلّٰهِ مُلْكُ السَّمٰوَاتِ وَالْاَرْضِ وَمَا ف۪يهِنَّۜ وَهُوَ عَلٰى كُلِّ شَيْءٍ قَد۪يرٌ

120. Göylərdə, yerdə və bu ikisinin arasında olan bütün mülkiyyət Allahındır. O, hər şeyə bir ölçü qoyar[128].

 

[1] “Əhdlərinizi” kimi tərcümə edilən kəlmə “aqd” dır. Möminlərin əsl əhdləri Allah ilədir. Bu cür yaranan bağa etiqad deyilir. Halallar və haramlar, bu etiqadın əsaslarındandır. Haram olmayan mövzularda, insanlarla bağladığınız əhdə/müqaviləyə bağlı qalmaq lazımdır.

[2] Bunlar, bu surənin üçüncü ayəsində açıqlanan heyvanlardır.

[3] Bax: Ənam 6/143-144.

[4] Quranda “Ənam” ev heyvanlarına verilən isimdir. Burada “Bəhumətul-ənam”la ənamın yəni ev heyvanlarının vəhşiləri nəzərdə tutulur. Çünki, ev heyvanları ovlanmaz. Bunlar, vəhşi öküz, camış, keçi və başqa bənzər ov heyvanları olduğu üçün bu cür ifadə edilmişdir.

[5] Ehramlı ikən quru heyvanlarını ovlamaq haram olduğu kimi başqası tərəfindən ovlanan quru heyvanlarından yemək də haramdır, amma dəniz ovu halaldır (Maidə 5/95-96).

[6] “Şəair=Nişanələr”, Allaha qulluq etməyə vəsilə olan, hörmət göstərilməsi və qorunması lazım olan müəyyən nişanə və simvol mənasına gəlir. Burada hər nə qədər həcc ibadətinin yerinə yetirildiyi yerlərə; Kəbə, Səfa ilə Mərvə, Arafat, Minə və Müzdəlifə nəzərdə tutulmuş olsa da əslində bunlar əzan, Quran, Məscid və s. kimi İslam dininin bütün nişanələrini, simvollarını və müqəddəslərini də əhatə edir. Çünki, Səfa ilə Mərvənin və qurbanlıq heyvanların da “Şəairullah”dan olduğu ifadə edilmişdir (Bəqərə 2/158; Həcc 22/36). Başqa bir ayədə isə Uca Allah, şəairullaha yəni, öz qoyduğu nişanələrə hörmət göstərilməsinin, qəlblərin təqvasına bağlı olduğunu bildirmişdir (Həcc 22/32)

[7] Hərəm bölgəsinə kəsilmək üçün götürülən heyvanlar “hədy” deyə, adlandırılır (Maidə 5/95; Fəth 48/25). Bu ayədəki (الْقَلآئِدَ = əl-qalaid) isə boyunbağlar mənasındadır. Hədy kəlməsindən bir sonra gəlməsi səbəbi ilə tanınıb hörmət göstərilsin deyə, o qurbanlıqların boynuna taxılan xüsusi nişanələr demədir.

[8] “Hörmətsizlik etməyin!” deyə, tərcümə edilən ifadə (لاَ تُحِلُّواْ= halal saymayın) sözüdür. Halal, mübah/icazəli olan bir şey və ya bir insanın edib etməməkdə sərbəst olduğu işdir. Bu ayə, Allahın qulluq nişanələrinə hörmətsizliyi qadağan edir (Bəqərə 2/158,196; Həcc 22/32,36).

[9] Bax; Fəth 48/25.

[10] Ayədəki (شديد = şədid), sıx bağ quran və ya bərk bağlı deməkdir. Allahın mükafatı və ya cəzası, bəndənin feilinə bağlıdır (Ənam 6/160).

[11] Odun və ya daş kimi sərt bir cisimlə başına ya da vücudunun hər hansı bir yerinə vurularaq öldürülən heyvanlar.

[12] Məbədlərdə, üzərində qurban kəsilən, gündəlik yandırılan, dini mərasimdəki daş stol (Türk dil kurumu).

[13] Cahiliyyə dövründə ən az yeddi adamdan meydana gələn qrupun aldığı bir dəvə kəsilərək budlar, ön və arxa ayaqlar və bellər olmaqla on parçaya bölüşdürülürdü. Dəvənin başını və ayaqlarını, heyvanı kəsən adam alırdı, qalan bütün parçalar isə, əvvəlki on parçaya bərabər şəkildə paylaşdırılırdı. Ərəblər bunu qumara çevirmiş və öz aralarında ox çəkməklə payları qazanan və itirənlər müəyyən edilmişdi. İtirənlərin həmin dəvə ətindən yeməsini də ayıb saymışlar.

[14] “Fisq”, doğru yoldan çıxma mənasında məsdərdir. Bu ayədə halal olmayan şeylərin müştərək vəsflərini göstərən isim olaraq ifadə edilmişdir (Ənam 6/121, 145).

[15] Kamil olan şeyə əlavə və ya əksiltmə edilməz. Quranda olan dinə edilən hər əlavə və əksiltmə, insanı bu dindən çıxardır və müşrik edər (Bəqərə 2/136-138; Ali İmran 3/85; Ənam 6/14; Hud 11/1-2).

[16] Əti halal olan heyvanlar, ənam/ev heyvanları ilə məhdud deyildir. Təmiz olanların hamısı halaldır. Bir şeyin təmiz olması, insan fitrətinə zidd olan pisliklərdən təmizlənmiş olmasıdır.

[17] Bu ayədə Allah Təala “ovçu heyvanların sizin üçün tutduqlarını “Bismillah/Allahın adıyla! deyərək, yeyin” buyurmuş və beləliklə ovlanıb öldürülən heyvanların da halal olduğunu bildirmişdir.

[18] Əvvəlki kitablrda halal olub, Quranda haram edilən bir yeyəcək yoxdur. Çünki Quran özündən əvvəlkini misli ilə ya da xeyirlisi ilə nəsh etmişdir (Bəqərə 2/106). Bizə halal olanlar, Quranın son vəhy olması səbəbi ilə onlara da halal edilmişdir. İşlədikləri bəzi günahlar səbəbi ilə Yəhudilərə normalda halal olan bəzi yeyəcəklər cəza olaraq haram edilmişdir (Nisa 4/160-161; Ənam 6/146). Bunun xaricində şənbə günü onlara balıq ovlamaq da qadağan olunmuşdu (Bəqərə 2/65-66; Araf 7/163). Son nəbi Muhəmməd əleyhissəlam gəldikdən sonra isə cəza olaraq haram edilən şeylərin hamısı halal edildiyi bildirilmişdir (Araf 7/157), haram yiyəcəklərin sayısı dörd ilə məhdudlaşdırılmışdır (Bəqərə 2/173; Maidə 5/3; Ənam 6/145; Nəhl 16/115). Beləliklə, “bizdən əvvəlkilərin yeyəcəkləri” ilə bizim yeyəcəklərimiz arasında halal-haram fərqi qalmamış, bizim yeyəcəklərimiz onlara, onların yeyəcəkləri bizə halal edilmişdir.

[19] Qadın olsun kişi olsun, namuslu olmaq, gizli və açıq olaraq zinadan uzaq qalmaq, evlilikdə olmazsa olmaz şərtlərdəndir (Nisa 4/24-25; Nur 24/3). Zinadan uzaq duran bir mömin, ancaq özü kimi zinadan uzaq bir möminlə evlənə bilər. Zina edib sonra səmimi şəkildə tövbə edən və özünü təmizləyən şəxs bunun xaricindədir (Furqan 25/68-70).

[20] Uca Allah burada, özünə kitab verilənlərin yeyəcəklərinin və onlardan bir qadınla evlənməyin halal olduğunu bildirərək, dini fərqliliklərin, yeyəcəklər məsələsində olduğu kimi bir maneə olmadığını hökmə bağlamışdır. Bunu da xatırladaq ki, müsəlman olmayanlarla evlənmək haram deyildir amma tövsiyə edilməz (Bəqərə 2/221).

[21] Məsh etmək, əli bir şey üzərində gəzdirməkdir (Müfrədat). Ayədə su tapa bilməyənlərin təyəmmüm etmələri əmr edildiyi üçün, dəstəmazda məshin islaq əl ilə edilməsi başa düşülür. Başı məsh etmək, islaq əli başa sürmək, ayağı məsh etmək də islaq əli topuğa qədər ayağın üstünə məsh etmək başa düşülür.

[22] Buradakı yaxınlıqdan nəzərdə tutulan cinsi əlaqədir. Eyni kəlmə ilə əlaqədar ayələr: Bəqərə 2/237; Əhzab 33/49.

[23] Yəni, həm su olmadıqda həm də su olsa belə hər hansı xəstəlik və bir çox səbəblərdən ötrü suyu işlədə bilməmək.

[24] Ərəb dilində (يد = yed) kəlməsi, lüğətlər çiyinlərdən barmaq uçlarına qədər olan yerə əl deyir. ancaq Quranda bu kəlməi, biləkdən barmaq uçlarına qədər olan, bir şeyi tutmağa yarayan bölümü ifadə etməkdədir. Bu; Araf 7/195 və Tə-ha 20/22 ayələrində görülməkdədir. Bunun üçün Nisa 43 və Maidə 6-cı ayəsində “üzünüzü və əllərinizi məsh edin” deyə, təyəmmüm tərif ediləndə “dirsəklərə qədər” ifadəsi işlədilmədiyi üçün peyğəmbərimiz, əllərini biləklərinə qədər məsh edərək yerinə gətirmiş, dirsəklərə qədər məsh etməmişdir (Buxari “Təyəmmüm 3).

[25] Ayədə keçən “sizə olan nemətini tamamlamaq istər” ifadəsi, yeni bir hökm gəldiyini ifadə edər. Dəstəmazla əlaqəli bütün təfərrüa ancaq bu ayədə keçdiyi üçün bu yeni hökmün dəstəmazla əlaqəli olduğu başa düşülür. Bir əvvəlki şəriətdə olan və bu ayə gələnə qədər müsəlmanların da tətbiq etdiyi “ayaqları yuma” hökmünün məshə çevrilməsidir. “Allah sizə çətinlik çıxarmaq istəməz” ifadəsi də bu işarət etməkdədir.

[26] Bir müsəlman, hər namazda belə deyər: “(Allahım!) Qulluğu birbaşa Sənə edər, köməyi də birbaşa Səndən istəyirik. Bizi doğru yoluna yönəlt! Nemətləndirdiyin kəslərin yoluna! Qəzəbə düçar olmuş və azmışların (yoluna) deyil!” (Fatihə 1/5-7). Beləliklə Allahın istədiyi təslimiyyəti qəbul etmiş, “Dinlədim və itaət etdim!” demiş oluruq.

[27] (أَقْرَبُ)  Əqrab kəlməsi ismi təfdil deyil, sifəti müşəbbəhə sayılaraq məna verilmişdir. Çünki, ayə ədalətsiz davranmağı qadağan etməkdədir.

[28] İstiğfar, “söz və davranışla məğfirət tələb etmək” dir. Məğfirət isə Allahın, bəndəsini əzabdan qorumasıdır (Müfrədat). Başı qorumaq üçün taxılan “miğfər” kəlməsi də eyni kökdəndir.

[29] Bax: Bəqərə 2/39; Maidə 5/86; Həcc 22/57; Rum 30/16.

[30] Bundan sonrakı və Həşr surəsinin ilk ayələri ilə birlikdə oxuduğumuz zaman, bunların Bəni Nadir yəhudiləri olduğunu görərik.

[31] Yaqub əleyhissəlamın 12 uşağının hər birinin nəslinin təmsilçisi.

[32] Ayədə keçən bu ifadədən, onlara yüklənən, gələcək nəbiyə inanmaq və ona dəstək olma məsuliyyətini yerinə gətirmədikləri görülür (Bəqərə 2/40-41, 89-91; Araf 7/157)

[33] Bu borç, bir insanın Allah rizasın üçün və Onun yolunda malından və canından xərclədikləridir (Bəqərə 2/245; Hədid 11/11, 18; Təğabun 64/17; Müzzəmmil 73/20).

[34] Allah heç kimi unutduğu şeydən ötrü sorumlu tutmayacağı üçün (Bəqərə 2/286) buradaki unutmaq məcazdır. Xristianların unutduqları şeylərdən biri də gələcək nəbiyə inanma vəzifəsidir (Araf 7/157).

[35] Bir ayədə, Xristian mənasında “Nəsrani”, on dörd ayədə cəm şəklində “Nasara” kimi keçər. Bu ad, Nasr kökündən “yardım edənlər” mənasına gəldiyi kimi,  İsa əleyhissəlamın anadan olduğu yer “Nasıra”dan gəldiyi də rəvayət edilir.

[36] Qiyamət, ayağa qalxma və qalxış deməkdir. Qiyamət günü, insanların yenidən dirilib qəbirlərindən qalxdığı gündür.

[37] Yəhudilər kitablarında olan bir çox şeyi gizlədirlər (Ənam 6/91).

[38] Burada Quranın əvvəlki kitabları necə nəsx etdiyi bildirilməkdədir. Nəsx, bir kitabda yazılanları digər kitaba köçürməkdir (əl-Ayn) iki kitabın yazıcısı eyni şəxssə yazılanların böyük qismini olduğu kimi, bir qismini də daha yaxşı şəkildə ələ alır. Buna görə nəsx ya eynisi ilə ya da daha yaxşısı ilə olur (Bəqərə 2/106). Allah, əvvəlki kitabların hökmlərini son kitabında qorumuşdur (Şura 42/13). Məsələn, müsəlmanlar ilk başda orucu əvvəlki ümmətlər kimi tutduğu halda (Bəqərə 2/183), daha sonra bəzi asanlaşdırılmalar edilmişdi (Bəqərə 2/187)

[39] Katolik Kilsəsinin nəşr etdiyi Din və Əxlaq əsasları (İstanbul 2000) kitabında qısaca bu ifadələr yer alır: “İsa, Allahın elçisidir (Par.858). Həvarilər zamanında İsa, həqiqi mənada insan sayılırdı. Onun Allahın oğlu olduğu iddiasını Pavlus ortaya atdı. Bu iddia, üçüncü əsrdən sonra Antakyada təsdiqləndi (Par 465). 325-ci ildə toplanan İznik Konsili də İsanın yaradılmış olmadığına, Atası olduğuna və onunla eyni kökdən olduğuna qərar verdi (Par: 465). Üçüncü İznik Konsili 431-ci ildə bu qərarı aldı: “İsa öz şəxsiyyəti, ağıllı ruhla canlandırılmış bir bədənlə birləşdirilərək insan olmuşdur. Məryəm ana isə, həqiqi mənada Tanrının anasıdır.” 451-ci ildə toplanan Kadıköy Konsili İsanın tam bir tanrı olduğunu belə elan edir: “Rəbbimiz Məsih İsanın mükəmməl Tanrılığa və mükəmməl insanlığa sahib, həqiqi tanrı və həqiqi insan olduğunu, ağıllı ruhdan və bədəndən meydana gəldiyini, Tanrılıq yönündən Ata ilə, insanlıq yönündən də bizimlə eyni kökdən olduğunu, günah xaricində hamımıza hər şeydə bənzər olduğunu, Tanrılıq yönündən yüz illər əvvəl Atadan olduğunu, insanlıq yönündən bizim rəfahımız üçün bakirə Məryəmdən olduğunu səs birliyi ilə qəbul etdiyimizi rəsmi şəkildə elan edirik (Par: 467),”

[40] “Şaə” ( شاء ) feili “bir şey etmək” mənasındakı şey ( شيء) məsdərindən törəmişdir. Allahın bir şey etməsi o şeyi var etməsi, insanın bir şey etməsi də o şey üçün lazım olan səyi göstərməsidir (“Mufrədat”). Allah, hər şeyi bir ölçüyə görə var edər (Qəmər 54/49, Rad 13/48). Allah hər kəsin doğru yolda olmasını istəyər (Nisa 4/26) amma təkcə doğru işlər görəni doğru yolda sayar (Nur 24/46). Buna görə “şaə” feilinin icraçısı bəndə olarsa “seçib etdi”, Allah olarsa, “seçib yaratdı” mənasına gəlir. Allah, insanlara seçimlərinə görə davranma hürriyyəti verməsəydi, heç kimsə yanlış bir iş görə bilməz və imtahan deyə də bir şey olmazdı (Nəhl 16/93, Yunus 10/99). Yanlış bir qədər anlayışını İslama yerləşdirmək istəyənlər, böyük bir təhrifə yol verərək şaə ( شاء ) feilinə hər yerdə iradə yəni “istəmək və diləmək” mənasını vermiş və bunu təfsirlərə hətta sözlüklərə belə yerləşdirərək, bir çox ayənin məalını pozmuşlar.

[41] Bax: Bəqərə 2/80.

[42] Bu elçinin gələcəyi, İncillərdə Yahunna 14: 26, 15: 26 bölümlərində İsa əleyhissəlamın dili ilə anlatılmaqdadır.

[43] Müqəddəs (الْمُقَدَّسَةَ) kəlməsinin kökü, (قَدَس) qüds yəni, təmiz, pak anlamlarına gəlir. Allahın isimlərindən biridir.

[44] Qorxub qarşı çıxanların arasındaki iki adam, Nun oğlu Yeşuya və Yefunnə oğlu Kalev idi. İsrail camaatına belə dedilər: “İçindən keçib araşdırdığınız ölkə gözəl bir ölkədir. Əgər Rəbb bizdən razı qalarsa, süd və bal axan o ölkəyə bizi götürəcək və oranı bizə verəcəkdir. Ancaq Rəbbə qarşıgəlməyin! Orada yaşayan xalqdan qorxmayın. Onları çörək yeyən kimi yeyib bitiriəcəyik. Qoruyucuları onları buraxıb getdi. Amma Rəbb bizimlədir. Onlardan qorxmayın (Çöldə sayım 14/5-9).

[45] 40 il oraya girmə qadağası,işlənən günaha müqabildir. “Rəbb, Musayla Haruna: “Bu pis xalq nə vaxta kimi mənə qarşı gələcək?” dedi. “Mənə dil uzadan İsrail xalqını duydum. “Varlığım adına and olsun ki, sizə bunun qarşılığını daddıracam: Cəsədləriniz bu çölə səriləcək. Mənə dil uzadan, yirmi və daha üst yaşda olanların hamısı bu çöldə öləcək. Sizi yerləşdirəcəyimə and verdiyim ölkəyə Nun Oğlu Yeşu (Yuşa) ilə Yefunnə oğlu Kalev girəcək. Bu səhrada hamınız ölənə qədər qırx il çöldə çobanlıq edəcək və sizin sədaqətsizliyiniz ucbatından çilə çəkəcəksiniz!” Mən Rəbb söylədim; Mənə qarşı toplanan bu pis xalqa bunları həqiqətən edəcəyəm. Bu çöldə pərişan olacaq, burda öləcəklər.” (Çöldə Sayım 14:26-35).

[46] Bəqərə 2/58-59. “Bütün İsrail xalqıMusa və Haruna qarşı gileylənməyə başladı. Onlar, “Kaşki Misirdə ya da bu çöldə ölsəydik” dedilər. “Rəbb niyə bizi bu ölkəyə götürür? Qılıncdan keçirilməyimizimi istəyir? Arvad və uşaqlarımız əsir götürüləcək. Misirə dönmək bizim üçün daha xeyirli deyilmi?” Sonra bir-birinə “Özümüzə bir rəhbər seçib Misirə dönək” dedilər. Bunun üzərinə Musa və Harun, İsrail xalqının önündə üzüştü yerə qapandılar və sonra belə dedilər: “İiçindən keçib araşdırdığımız ölkə çox yaxşı ölkədir. Əgər Rəbb bizdən razı qalarsa, süd və bal axan o ölkəyə bizi götürəcək və oranı bizə verəcəkdir. Ancaq Rəbbə qarşı gəlməyin! Orada yaşayan xalqdan qorxmayın. Onları çörək yeyən kimi yeyib bitiriəcəyik. Qoruyucuları onları buraxıb getdi. Amma Rəbb bizimlədir. Onlardan qorxmayın (Çöldə sayım 14/5-9).

[47] Ərəbcə “qurban = القربان” kəlməsi, “Uca Allaha yaxınlaşma vəsiləsidir. Qurban “Haqq yolunda boğazlanan heyvanın adı halına gəlmişdir” (Müfrədat). Bu səbəblə Allahın kitablarında, Özünə yaxınlaşmaq məqsədi ilə təqdim edilməsini əmr etdiyi müxtəlif qurbanlar buna daxildir. Belə ki, Habil və Qabilin Tövratdakı qissəsi; qurban edilənlərdən biri torpaq məhsulu digəri isə heyvan cinsindən olduğu bildirilir. “Habil çoban oldu, Kayin (Qabil) isə əkinçi. Günlər keçdi. Bir gün Qabil torpağın məhsullarından Rəbbə təqdim etdi. Habil də sürüsündən ilk doğan heyvanlardan bəzilərini, xüsusu ilə yağlarını gətirdi. Rəbb, Habili və təqdim etdiklərini qəbul etdi. Qabil ilə təqdim etdiyini isə rədd etdi. Qabil çox hirsləndi, üzünü turşutdu. Rəbb Qabilə “Nə üçün hirsləndin?” deyə soruşdu. Doğru olanı etsən, səni qəbul etmərəmmi?” (Yaradılış 4/:2-7).

[48] “Mənim günahımı” ifadəsi, “məni öldürmə günahını” mənasındadır. Yoxsa kimsə kimsənin günahını yüklənməz (Fatır 35/18)

[49] “yer üzündə fitnə-fəsad salma” ilə əlaqəli çox sayıda ayə vardır. Onların heç birində bu ayə xaric, günahkara veriləcək cəzadan bəhs edilməz (Bəqərə 2/204; Maidə 5/13, 64; Tövbə 9/107-108). Məsələn faizlə əlaqəli, “Allah və rəsulu/elçisi ilə savaş” olaraq isimləndirilən ayədə belə insanlara tərəfindən tətbiq olunan bir cəza yoxdur (Bəqərə 2/279). Bu ayədə isə “fitnə-fəsad” və “Allah və elçisi ilə savaş” günahlarının ikisi birdən işlənməkdədir. Bu günah, cəmiyyətdəki can və mal güvənliyini ortadan qaldırmağa yönəlik terror və quldurluq cinayətidir.  Bunlardan; adam öldürən, öldürülür və ya insanlara ibrət oldunlar deyə asılırlar. Adam öldürməmiş amma quldur şəbəkələrlə insanların mallarını əllərindən almış olanların əlləri və ayaqları çarpazlama kəsilir. Qorxu salaraq insanları yurdlarından uzaqlaşdıranlar isə sürgün edilir. Bu, Allahın cinayətlə cəza arasında qurduğu tarazlıqdır. (Şura 42/40)

[50] Bax: Furqan 25/68-71.

[51] Vəsilə ilə əlaqəli ətraflı məlumat üçün bax: https://www.muselmanlar.com/fitvalar/13444.html

[52] Cihad (جهاد), düşmənin, şeytanın və ya arzuların təsirinə qarşı Allahın əmrinə tabe olmaq üçün edilən hər cür mücadələdir (Müfrədat). Allah yolunda savaş, cihadın çox mühüm bir parçasıdır.

[53] Ali İmran 3/91; Yunus 10/54; Rad 13/18; Zümər 39/47; Məaric 70/11-14.

[54] Oğrunun əlinin kəsilməsi və bir cinayətin oğurluq (sariqa) adını alması üçün aşağıdakı şərtləri daşıması lazımdır: Mühafizə altında olan, başqasının mülkiyyətindəki müəyyən bir dəyərə sahib bir malın, sahibinin icazəsi olmadan gizlicə olduğu yerdən aparılmasıdır. Yəni əl kəsmə cəzası tətbiq olunması üçün; bir malın mühafizə altında olması, cinayətin gizli şəkildə , malın müəyyən bir dəyərə sahib olması və olduğu yerdən başqa bir yerə aparılması lazımdır. Yuxarıdakı şərtlərdən birini daşımayan bir oğurluq, “sariqa” olaraq adlandırılmayacağı üçün bu günahı işləyənə də “sariq=oğru” deyilməz və əl kəsmə cəzası tətbiq edilməz. Nəbimizin də yarım dinar və ya bir qalxan ya da zireh dəyərində olmayan malların oğurlanması halında əl kəsmə cəzasını tətbiq etmədiyi hədis rəvayətində yer almaqdadır (Bax: Buxari, Hudud 13; Əbu Davud, Hudud).

[55] Bax: Bəqərə 2/107; Ali İmran 3/189; Maidə 5/120; Tövbə 9/116; Nur 24/42; Furqan 25/2; Zümər 39/44; Şura 42/49;Zuhruf 43/85; Fəth 48/14; Hədid 57/2, 5; Buruc 85/9.

[56] (Şaə = شاء) feili ilə əlaqəli əlavə məlumat üçün bax: Maidə 5/17-ci ayənin dipnotu.

[57] Tahrif (التحريف), iki tərəfə də çəkilə biləcək bir anlam, rahat şəkildə başa düşülməyəcək şəkildə, sözün axışına uyğun olmayan tərəfə çəkməkdir. Təhrif mətndə deyil, mənada olduğu üçün Quran, əvvəlki kitabların ana mətnini təsdiq edər. Mətni dəyişdirməyə isə ərəbcə “təbdil” deyilir.

[58] Bir gün Muhəmməd əleyhissəlama zina etmiş yəhudi kişi və qadın gətirilir. Hələ zina haqqında bir ayə nazil olmamışdı. Tövratda zina cəzasının rəcm olduğunu öyrənəndə (Levililər 20/10-26) onlara o cəzanı tətbiq etdi (Buxari , Hudud 24). Daha yüngül bir cəza verilməsini umduqları üçün onları Nəbimizə göndərən yəhudilər: “Sizə bu hökm verilsə qəbul edin, verilməsə qəbul etməyin” (Maidə 5/41) demişdilər.

[59] Bu ayədə nəbilərin yəhudilərə Tövratla hökm etdikləri bildirilməkdədir. Bəqərə surəsinin 140-cı ayəsində də İbrahim, İsmail, Yəqub və nəslinin Yəhudi və ya Nəsrani olmadığı vurgulanır. Musa və ondan sonra gələn hər nəbiyə verilən kitab, Musaya verilən kitaba əlavə edilmiş, Tövrat meydana gəlmişdir. Nəbilər təkcə özlərinə verilənlə deyil, özlərindən əvvəl nazil olanlara da əməl edir, hökm verirdilər.

[60] Bax: Rad 13/43.

[61] (Qalil = قليل), bir şeyin az olduğu və ya keçici olduğu mənasına gəlir (Məqayis).

[62] Quranda qisas təkcə adam öldürmədə fərz edildiyi  (Bəqərə 2/106, 178-179) üçün, Tövratda keçən; “Cana can, gözə göz, dişə diş, ələ əl, ayağa ayaq” (Yasanın təkrarı 19/21) hükümləri daha xeyirlisi ilə nəsh edilmişdir.

[63] Kəfərə kökündən olan kəffarə kəlməsi,günahın üstünü örtən şey mənasına gəlir. Oxuyucunun kafir və kafirlik məfhumlarını anlaması baxımından önəmlidir.

[64] İncildən əlavə olaraq Tövrat da İsa əleyhissəlamın fərqli şəkildə anadan olmasını təsdiqləməkdədir (Təhrim 66/12). Tövratda ayə kəlməsinin qarşılığı olan “əlamət” ifadəsi keçir: “Bunun üçün Rəbb özü sizə bir əlamət verəcək; belə ki bakirə qız hamilə qalacaq və bir oğlan doğuracaq, onun adını İmmuanuel (Allah bizimlə) qoyacaq” (İşaya 7/14). İsa əleyhissəlamın ataşız dünyaya gəlməsi Tövratdakı bu ifadələri təsdiq etmişdir. Matta İncilində ədə: “Qız hamilə qalacaq və oğul doğuracaqdır; onun adını İsa qoyacaq və onun adını İsa/İmmanuel qoyacaqlar” sözü yerinə gəlsin deyə, oldu” (Matta 1:23). Beləliklə İncil, Tövratdakı eyni ifadələri işlətməklə onu təsdiq etməkdədir.

[65] Fasiq, Allahın indirdiyinə güvənməyib onunla hökm etməyərək yoldan çıxan insandır.

[66] “Xüsusi bir hökm” verdiyimiz kəlmə  (şira = شِّرْعةُ)dır. Şira, şəriət ilə eyni kökdən törəmiş, növ bildirən məsdərdir. Şəriət ana yolun içindəki qanunları göstərir (Şura 42/13), şira isə, ilahi kitablardan hər birinə verilən xüsusi hökmləri ifadə edir.

[67] “Geniş yol” mənası verdiyimiz kəlmə (minhac = مِنهاجُ)dır (Lisanul Ərəb). Bu, Allahın sünnət və ya sünnətullah olaraq tərif etdiyi və tutulması əmr etdiyi ana yoldur (Nisa 4/26-27; Əhzab 33/38-39). Bax: Həcc 22/67; Casiyə 45/18.

[68] (Şâe = شاء) feili ilə əlaqəli ba: Maidə 5/17-ci ayənin dipnotu.

[69] Bax: Bəqərə 2/148.

[70] İsra 17/73.

[71] Ayəyə görə Allahın hökmü xaricində qalan bütün hökmlər cahiliyyə hökmünə daxildir.

[72] Vəli/yoldaş kəliməsi maddi yöndən dostluq deyil, mənəvi, inanc yönündən edilən yoldaşlıqdır. Eyni yolun yolçusu və eyni düşüncə sahibi kimi yanında yer almayacaqsan, deməkdir. Vəli kəlməsinin kök mənası “ən yaxın” deməkdir. Yoldaş olmaq, o cümlədən eyni yolda yürüyərək, şəxsi sirləri, dövlət sirri kimi mühüm şeyləri onlarla paylaşmaq olmaz. Ətraflı məlumat üçün bax: https://www.muselmanlar.com/fitvalar/6279.html

[73] Cihad (جهاد), düşmənin, şeytanın və ya arzuların təsirinə qarşı Allahın əmrinə tabe olmaq üçün edilən hər cür mücadələdir (Müfrədat). Allah yolunda savaş, cihadın çox mühüm bir parçasıdır.

[74] Bax: Ali İmran 3/199.

[75] Əlavə məlumat üçün bax: https://www.muselmanlar.com/fitvalar/6279.html

[76] Şənbə qadağasını çeynəyənlər meymunlar kimi olmuşlar. Bu, onlara məxsus fiziki bir hal deyil, meymunlara məxsus davranış göstərən hərkəsə söylənən bir ifadədir (Nisa 4/47).

[77] Azğınlıqda həddi aşana tağut deyilir. (Lisanul Ərəb; Müfrədat). Tağut, həddi aşmış insan və cin şeytanlarıdır. Bunlar, yoldan çıxmaqla qalmır, ayələri heçə sayıb ya da mənalarını pozaraq başqalarının da həddi aşmasına səbəb olurlar (Bəqərə 2/256, 257; Nisa 4/51,60,76; Nəhl 16/36; Zümər 39/17).

[78] Bax: Ali İmran 3/79.

[79] Bax: Ali İmran 3/181.

[80] Qiyamət, ayağa qalxma və qalxış deməkdir. Qiyamət günü, insanların yenidən dirilib qəbirlərindən qalxdığı gündür.

[81] Bax: Nisa 4/31.

[82] 68-ayəyə görəonlara nazil olan Qurani Kərimdir..

[83] Allahın əmr etdiyi təbliğ vəzifəsi, onun nazil etdiyi ayələri insanlara başa düşəcəkləri dildə çatdırmaqdır (İbrahim 14/4).

[84] Bax: Yunus 10/103; Rum 30/47. “…O, vəfalı bəndələrin canını qoruyur, pislərin əlindən onları qurtarır.” (Tövrat, Məzmurlar 97/10).

[85] Bax: Bəqərə 2/62; Həcc 22/17. Təbliğ çatmayan biri, bildiyi doğruları tətbiq etməkdən və şirk qoşmamaqdan sorumludur.

[86] Bax: Maidə 5/17.

[87] Bax: Nisa 4/171.

[88] Bax: Cin 72/20-23.

[89] Vəli, araya heçbir şey qoyulmadan edilən yaxınlığa verilən addır. Ətraflı məlumat üçün bax: https://www.muselmanlar.com/fitvalar/6279.html

[90] Bax: Ali İmran 3/119; Tövbə 9/97.

[91] Keşiş, Xristianların din xadimləridir. Bəzi dinlərdə keşiş, tənha bir yerdə tək başına və ya Kilsədə tərki dünya halında həyat sürənlər üçün işlədilir (TDV İslam Ansiklopediyası).

[92] Bax: Ali İmran 3/113-115.

[93] Bax: Bəqərə 2/89; Maidə 5/10; Həcc 22/57; Rum 3016; Təğabun 64/10.

[94] «Çarəsiz» kimi tərcümə etdiyimiz sözün əsli «miskin»dir. Kök mənası hərəkətdən sonra hərəkətsizləşmək, çarəsiz qalmaqdır. Nəbimiz belə buyurmuşdur: «Miskin bir tikə, iki tikə yeməklə kifayətlənən adam deyil. Ehtiyacını təmin edə bilmədiyi halda utanan və ya təkidlə heç kimdən heç nə istəməyən adamdır» (Buxari, «Zəkat», 53). Gəmiləri deşilən adamlarla əlaqəli belə bir ayə var: «O gəmi dənizdə işləyən miskinlərə məxsus idi. Qarşılarında hər gəmini zorla ələ keçirən bir hökmdar var idi; buna görə onu zədəli hala gətirmək istədim» (Kəhf 18/79). Çünki gəmi əllərindən alınanda işsiz və çarəsiz qalacaqdılar.

[95] Ayə mətnində keçən “xamr (خمر)” kəlməsi ağlı örtən anlamındadır. Sərxoş edici bütün içkiləri və narkotik maddələr ağlı örtdüyü üçün onların hamısı xamrdır. Nəbimizin belə dediyi rəvayət edilmişdir: “Sərxoşluq verən hər şey xamrdır. Sərxoş edən hər şey haramdır”. (Müslim, Əşribə 73; Əbu Davud, Əşribə 5).

[96] Qumar növləri deyə məal verdiyimiz məysir kəlməsi, rahatlıq anlamına gələn “yusr= يسر” kökündən gəlir. Üç ayədə xamr ilə birlikdə zikr edilir (Bəqərə 2/219; Maidə 5/90-91).

[97] Məbədlərdə üzərində qurban kəsilən, dini mərasimdə qoyulan daş stol (Türk Dil Qurumu).

[98] Fal oxları, Lotereya deyə tərcümə etdiyimiz “Əzlam kəlməsi üçün bax: Maidə 5/3-cü ayənin dipnotu.

[99] Zikr, əlaqələri ilə birlikdə düşünülüb öyrənilən doğru biliyi istifadəyə hazır tutmaq, ağla gətirmək və ya söyləməkdir (Mufrədat). Doğru biliyin mənbəyi, Allahın ayələridir. Allahın ayələri isə iki cürdür; Allahın yaratdığı ayələr (təbiət) və nazil etdiyi ayələr (Quran). Hər ikisindən əldə edilən doğru bilik zikirdir (Ənbiya 21/24, Ənam 6/80).  İnsanı ancaq bu bilik rahatladır (Rad 13/28). Allahı zikr etmək; onu, kitabını və yaratdığı ayələri diqqətə almaq, ağıldan çıxarmamaq və onların üzərində düşünməkdir. İnsan bunlardan bildiyi qədəriylə məsuliyyət daşıyır (Bəqərə 2/209).

[100] Bax: Nisa 4/43.

[101] Rəsul (رسول), “birinə göndərilən söz” mənasına gəldiyi kimi “o sözü çatdırmaq üçün göndərilən elçi” mənasına da gəlir (Müfrədat). Allahın elçilərinin vəzifəsi, onun sözlərini insanlara çatdırmaqdır. Bu səbəblə Quranda keçən Allahın rəsulu (رسول اللّه ) ifadələrində əsl vurğu ayələrədir. Muhəmməd əleyhissəlam öldüyü üçün bizim həmhal olacağımız, Allahın kitabıdır (Ali İmran 3/144). Rəsul kəlməsi yerinə “rəsuluna/elçisinin gətirdiyinə” ifadəsi bunun üçün yazılmışdır. (Maidə 5/67; Nəhl 16/35).

[102] Bu ayə, tövbə edib öz hallarını düzəldənlərin daha əvvəl  yeyib-içmiş olduqları haram şeylərdən sorumlu tutulmayacaqlarını bildirməkdədir. Əlaqəli ayələr: Əraf 7/153; Nəhl 16/119;  Tə-ha 20/82; Furqan 25/68-71).

[103] Bax: Bəqərə 2/3 ayəsi dipnotu.

[104] Ehram, niyyət edib təlbiyə gətirərək həcc və ya ümrə ibadətinə başlayan insan üçün bu ibadətlər tamamlanana qədər bəzi qadağaların başlaması mənasına gəlir. Bu eynilə, niyyət edib təkbir gətirərək namaza başlayan insana namaz boyunca bəzi davranışların qadağan olmas kimidir.

[105] Ərəb dilində böyük su kütlələrinə; dənizə, axar sulara, duzlu və duzsuz göllərə (bəhr= بحر) deyilir (Lisanul Ərəb). Dəniz ovu deyiləndə suda yaşayan bütün heyvanlar nəzərdə tutulur.

[106] Bax: Maidə 5/2 ayəsi dipnotu.

[107] Bax: Maidə 5/67.

[108] Bax: Nisa 4/2 ayəsi dipnotu.

[109] Ey sağlam düşüncə sahibləri! Anlamı verdiyimiz ifadə “ulul-əlbab”dır (Bax: Bəqərə 2/179 ayəsi dipnotu.

[110] Musa əleyhissəlam İsrail oğullarına, Allahın onlara, bir inək kəsmələrini əmr etmişdir. Hər hansı bir inəyi kəsə bilərdilər, amma, verdikləri suallar nəticəsində Apis vəsflərini daşıyan bir öküz kəsmək məcburiyyətində qaldılar (Bəqərə 2/67-72).

[111] Bahirə; Cahiliyyə Ərəbləri tərəfindən südünün içilməsinin, minilməsinin və yük daşımasının haram olduğunu göstərmək üçün qulaqları yarılan dişi dəvələr mənasına gəlməkdədir. Saibə; on qarın bala doğuran və balalarının hamısı dişi olan və bu səbəblə sahibləri tərəfindən ölənə qədər ətindən, südündən və yunundan faydalanılmayan dəvəyə deyildiyi kimi, bu nemətə şükür olaraq adanan və ya sərbəst burazılan heyvana da deyilir. Vasilə; hər dəfə ekiz olaraq 10 dişi quzu doğuran qoyuna verilən addır. Hami isə, çox dölləndirilib toxunumundan faydalanılan yaşlanmış erkək dəvəyə verdikləri addır.Bu dəvəni bütlərinə adayaraq sərbəst buraxırdılar və ölənə qədər ondan faydalanılmazdı. Nəticə olaraq, bu heyvanlar müqəddəsləşdirilmişdi (Bax: Ənam 6/138-139).

[112] Atfı təfsir “və” bağlayıcısından sonra gələn və bağlamdan öncəki ifadəni açıqlayan ifadədir.

[113] Bax: Bəqərə 2/170; Əraf 7/28; Loğman 31/21; Zuxruf 43/22-24.

[114] Bəqərə 2/282- ayə borcun yazılmasını əmr etmiş ancaq 283-cü ayədə “biriniz digərinə güvənir (borcu yazmaz, rehin də almaz) isə, özünə güvənilən insan, Rəbbi/Sahibi olan Allaha qarşı gəlməkdən çəkinsin, güvənini sui istismar etməsin.

[115] Səfər əsnasında ölmək üzrə olan insanın tapa bildiyi iki adam.

[116] Qadın-kişi fərqi olmadan güvənli iki şahid, şahidliyin təməl əsasıdır (Bəqərə 2/282).

[117] İman, qəlb ilə təsdiq olduğuna görə, dəvətinə cavab verənlərin nə qədər səmimi olduqlarını ancaq Allah bilir.

[118] Bax: Məryəm 18/29-33.

[119] Allah, hər nəbiyə olduğu kimi (Ali İmran 3/81-82; Nisa 4/113), İsa əleyhissəlama da kitabı və hikməti öyrətmişdir (Ali İmran 3/48).

[120] Tövrat və İncil, eyni Quran kimi içində hikməti ehtiva edən kitablardır. Bu səbəblə bunlar, kitab və hikmətin atfı təfsirləridir.

[121] Yaratma iki cürdür. Birincisi, maddəsi və bənzəri olmayan bir şeyi yoxdan var etməkdir. Onu Allahdan başqası edə bilməz (Ənam 6/101). İkincisi isə bir şeydən başqa bir şey istehsal etməkdir. Bu cür yaratma insanlara da məxsusdur. İsa əleyhissəlamın etdiyi ikincisidir.

[122] Bax: Ali İmran 3/49.

[123] Bax: Ali İmran 3/55.

[124] Buradakı vəhy, Allahın hər insana etdiyinin yaxşı və ya pis olduğunu ilham etməsidir (Şəms 91/8). Hər kəsə bu cür vəhy olunur (Ali İmran 3/52). İnanmayanlar bunun acısını çəkirlər.

[125] Bax: Furqan 25/17-18.

[126] Zümər 39/42-yə görə vəfat, işi bitən ruhun bədəndən ayrılmasıdır. Allah ruhu iki şəkildə vəfat etdirir, biri yuxuda digəri isə öləndə. Ruh, kompyuterin mexaniki sistemi kimi bütün məlumatları qoruyur. Onun üçün Allah, həm yatan həm də ölən bədənin ruhunu mühafizə altına alır. Yatan insanın ruhu, oyananda, ölən insanın ruhu da bədəni yenidən yaradılanda geri dönər (Bax: Möminun 23/100 və Təkvir 81/7). Bu ayəyə görə İsa əleyhissəlam, vəfatından sonra ilk dəfə axirətdə danışacağı üçün o, ölmüşdür. Dünyaya təkrar gəlməyəcəkdir.

[127] Quranda cənnətlik və cəhənnəmlik olanlar üçün iki kəlmə işlədilir. Biri; “Əbədən” digəri “xalid”dir. Əbədən sonsuza qədər, xalid isə həmişəlik mənalarına gəlir. Cənnətliklər üçün Nisa 4/57, 122; Maidə 5/119; Tövbə 9/22, 100; Talaq 65/11; Bəyyinə 98/8 ayələrinə; Cəhənnəmliklər üçün; Nisa 4/169; Əhzab 33/65; Cin 72/23 ayələrinə baxın.

[128] Bax: Bəqərə 2/107; Alİ İmran 3/189; Maidə 5/40; Tövbə 9/116; Nur 24/42; Furqan 25/2; Zümər 39/44; Şura 42/49; Zuxruf 43/85; Fəth 48/14; Buruc 85/9.